Mae perygl bod y consensws ymddangosiadol hwn yn rhoi'r argraff bod hyn yn mynd i fod yn hawdd, ond hoffwn eich atgoffa bod y lobi ceir yn bwerus iawn, ac os ydym ni'n mynd i wneud unrhyw beth ynglŷn â hyn, bydd yn rhaid i ni wynebu'r lobi ceir. Rwy'n croesawu'n fawr yr egni—a, gobeithio, y trylwyredd—a ddangosir gan y Gweinidog newydd dros yr amgylchedd wrth fynd ar drywydd y mater pwysig hwn, a bellach mae angen gweithredu arnom, nid geiriau.

Os edrychwn ni ar sut y mae pob math arall o drafnidiaeth wedi ei dagu gan oruchafiaeth y car: yn y 1950au cynnar, roedd 42 y cant o bob taith ar y bws, ac mae hynny i lawr i bump y cant heddiw, er mai hwn yn amlwg yw'r unig fodd o drafnidiaeth ar gyfer y rhan fwyaf o'n dinasyddion tlotaf. Seiclo: 11 y cant yn 1952; 1 y cant heddiw. Ac yn y car: 27 y cant yn y 1950au cynnar, a bellach mae mwy na 80 y cant o deithiau mewn car. Felly, mae gennym ni broblem enfawr sy'n cael ei hybu gan bolisïau cyllidol a thrafnidiaeth sydd wedi bod yn digwydd ers cenedlaethau. Mae cost car yn dod yn rhatach ac yn rhatach, ond mae prisiau tocynnau trên a bws yn parhau i gynyddu a chynyddu. Yn y pum mlynedd diwethaf yn unig, mae tocynnau trên wedi codi 15 y cant, prisiau bysiau a thacsis wedi codi 14 y cant, ac mae'r gost o redeg car wedi gostwng gan 5 y cant. Does fawr o obaith o newid gan Lywodraeth y DU, gan fod Canghellor y Trysorlys unwaith eto wedi rhewi y dreth tanwydd newid yn yr hinsawdd, a heddiw clywsom y bydd prisiau tocynnau trên y flwyddyn nesaf yn gweld y cynnydd mwyaf mewn pum mlynedd. A hyn i gyd tra bod cyflogau yn ddisymud, felly ni all fod yn syndod, mewn gwirionedd, bod pedwar o bob pump cymudwyr i mewn i Gaerdydd—dros 60,000 o bobl bob dydd—yn teithio i'r gwaith mewn car.

Mae adeiladu mwy o ffyrdd yn golygu bod mwy o bobl yn newid i gymudo mewn ceir. Felly, mae'n rhaid i ni fuddsoddi mewn trafnidiaeth gyhoeddus well, cynyddu capasiti ein rheilffyrdd, cyflawni ar y metro, a darparu bysiau gwell a mwy ohonyn nhw yn y cyfamser, sy'n gorfod mynd law yn llaw â mesurau llym i ddatrys y broblem hon ymhell cyn 2040. Oherwydd, mae'n rhaid inni gydnabod mai'r rheswm y mae hon yn broblem iechyd cyhoeddus mor enfawr yw bod un o bob pump o'r holl achosion o fabanod â phwysau geni isel oherwydd llygredd aer yn sgil traffig, a'r niwed mwyaf yn digwydd yn ystod beichiogrwydd cynnar, cyn bod menywod yn sylweddoli eu bod yn feichiog hyd yn oed. Rydym ni'n credu bod amlygiad mamau i benso[a]pyren, a gynhyrchir gan injan ddiesel, yn gysylltiedig â phroblemau iechyd meddwl mewn plant ac oedi niwrowybyddol. Mae lefel nitrogen deuocsid mewn ardaloedd preswyl yng Nghaerdydd a'r Fro yr uchaf yng Nghymru—rydym yn gwybod bod hynny'n gysylltiedig â mwy o risg o anhwylder diffyg canolbwyntio a gorfywiogrwydd.

Yn anad dim, mae angen inni gyfleu i rieni sy'n mynd â'u plant i'r ysgol bod angen inni wrando ar yr Athro Syr David King, cyn brif gynghorydd gwyddonol y llywodraeth, sy'n dweud bod plant sy'n eistedd yn sedd gefn cerbydau yn fwy tebygol o fod yn agored i lefelau peryglus o lygredd aer. Pe byddai mwy o yrwyr yn ymwybodol o'r difrod y gallent fod yn ei wneud i'w plant, rwy'n credu y bydden nhw'n meddwl ddwywaith am fynd yn y car.

Nid yw pobl yn clywed y neges hon ar hyn o bryd, a gallwn weld y dystiolaeth yn llenwi'r lle o amgylch bron pob un o'n hysgolion cynradd, ac mae'r bobl hyn yn amlwg yn byw o fewn pellter cerdded i'r ysgol oherwydd, fel arall, ni fyddai modd i'r plant fynd i'r ysgol honno.

Gwyddom pa mor fuddiol yw ymarfer corff o ran gwella gallu pobl i ganolbwyntio yn yr ysgol, ac eto mae'r sefyllfa sydd gennym yn dal gennym. Nid plant sydd angen eu perswadio, ond yr oedolion. Yng Nghaerdydd a'r Fro, mae chwarter yr holl oedolion yn anactif, yn ôl cyfarwyddwr iechyd y cyhoedd; hynny yw, maen nhw'n gwneud llai na hanner awr o ymarfer corff yr wythnos—dim ond symud oddi ar y soffa i'r car i'r ddesg ac yn ôl eto.

Felly, mae angen ymgyrch addysg gyhoeddus enfawr i berswadio pobl i wneud teithiau byr o lai na 2 km—ychydig dros filltir—ar droed neu ar feic. Mae angen inni fod yn llym gydag awdurdodau lleol sy'n methu â gweithredu Deddf Teithio Llesol (Cymru) 2013. Does dim angen rhagor o ddeddfwriaeth arnom ni—dim ond angen inni weithredu'r ddeddfwriaeth sydd gennym.

Rydym ni'n gwybod bod gosod parthau tagfeydd—er enghraifft, yn Llundain—wedi arwain at gynnydd o 80 y cant mewn pobl yn defnyddio beiciau. Felly, rwy'n credu bod hwn yn ddangosydd clir iawn o'r hyn y mae angen inni ei wneud. Mae angen inni fwrw ymlaen a gwneud hynny.