Rwy'n falch iawn ein bod yn trafod ansawdd aer yn y Cynulliad Cenedlaethol heddiw, a hoffwn fynd â ni o'r cyffredinol i'r penodol, a thaith i lawr Heol Sandy yn Llanelli. Dyma'r ffordd, i'r rhai hynny ohonoch chi nad ydych chi'n gyfarwydd â'r ardal, sy'n arwain allan o Lanelli tuag at Borth Tywyn a Chydweli. Ar hyd y ffordd honno ceir dwy ysgol—Coleg Sir Gâr ac Ysgol y Strade—ac wrth ei hymyl ceir ysgol arall i fyny Denham Avenue, Ysgol Gymraeg Ffwrnes. Hon yw'r brif dramwyfa allan o Lanelli, ym Mhorth Tywyn mae datblygiadau tai parhaus a mae'r datblygiad tai Parc y Strade newydd anferth ar safle hen gae rygbi'r Scarlets yng nghanol y ffordd.

Mae hon yn ardal sydd eisoes â lefelau niweidiol o nitrogen deuocsid, ac mae'r sefyllfa yn gwaethygu. Mae'n ardal rheoli ansawdd aer, ac mae'r trigolion yn gynyddol bryderus am y tagfeydd traffig yn yr ardal hon. Mae'n lle annymunol i gerdded, mae'n lle annymunol i fyw a, drwy wneud yr un peth dro ar ôl tro, rydym ni'n gwaethygu'r broblem yn hytrach na'i lliniaru.

I mi, mae Heol Sandy yn astudiaeth achos glasurol yn y cyfyng-gyngor polisi a wynebwn, y dull digyswllt yr ydym ni'n ei ddilyn ar gyfer y prosiect hwn, blaenoriaethu anghenion tymor byr a diffyg meddwl hirdymor—yn union beth y gwnaethom gynllunio Deddf Llesiant Cenedlaethau'r Dyfodol (Cymru) 2015 i fynd i'r afael ag ef. Mae hyn yn enghraifft o lle mae gwir angen meddwl am y dyfodol, oherwydd pe byddai hynny wedi digwydd yn y gorffennol, ni fyddem ni yn y sefyllfa hon nawr.

Rwy'n teimlo trueni enbyd dros bobl ar Heol Sandy, ac rwy'n deall eu rhwystredigaeth—rwy'n deall hefyd eu bod yn ceisio meddwl am atebion. Yn anffodus, rwy'n ofni na fydd llawer o'r atebion ond yn ychwanegu at y broblem yr ydym ni wedi bod yn ei thrafod yma y prynhawn yma.

Mae Ray Jones, sy'n byw ar Heol Sandy, yn ymgyrchydd pybyr ar y materion hyn, ac mae ef wedi nodi effaith dim ond creu yr Ysgol Gymraeg Ffwrnes newydd heb fesurau priodol i annog pobl i beidio â defnyddio'u ceir i hebrwng eu plant. Mae ef wedi nodi digwyddiad yn ddiweddar lle y gwnaeth car daro i mewn i bram, oherwydd, fel y gwyddom o'r holl ysgolion yn ein hetholaethau, ceir tagfeydd y tu allan i ysgolion yn y bore. Ei ateb ef, ac ateb bron i 2,000 o bobl sydd wedi llofnodi deiseb, yw creu ffordd osgoi ar hyd Heol Sandy. Unwaith eto, i'r rhai ohonoch chi nad ydych chi'n gwybod, byddai'r llwybr a awgrymir yn mynd dros y datblygiad tai Parc Dŵr Sandy, sydd ddim ond rhyw 300 metr o'r brif ffordd, ac sydd yn un o'r ardaloedd mwyaf tawel yn yr ardal gyda natur hyfryd ac yn agos at y lle y cynhaliwyd dwy Eisteddfod Genedlaethol, y'i canmolwyd yn briodol fel lle hyfryd i gynnal yr ŵyl yn Llanelli.

Felly, er fy mod yn deall yr awydd i liniaru'r tagfeydd yr ydym wedi'u creu ar Heol Sandy, nid wyf i o'r farn y bydd creu ffordd ddrud—rydym ni'n gwybod bod ffyrdd ar gyfartaledd yn costio £20 miliwn y filltir—dros ardal o lonyddwch lle ceir eisoes ddatblygiad tai, yn datrys y broblem; ni fyddai ond yn ei symud. Gwn o siarad ag arbenigwyr ansawdd aer ym Mhrifysgol Abertawe—maen nhw o'r farn, o ystyried lleoliad tebygol y ffordd newydd hon mor agos at dai a lle y byddai'r gwynt yn debygol o chwythu'r gronynnau yn ôl tuag at Heol Sandy, na fyddai hyn yn datrys y broblem ansawdd aer ychwaith.

Ond dyma'r math o fesurau enbyd y caiff pobl eu gorfodi i'w hystyried, gan nad ydym ni'n cynnig unrhyw ddewis arall iddyn nhw. A dyma'r broblem yr wyf i'n ei hwynebu wrth siarad â Ray Jones, a thrigolion eraill yn yr ardaloedd. Rwy'n deall y broblem. Nid wyf i'n credu y byddai'n ateb tymor byr hwn yn datrys hyn, ond beth arall ydym ni'n ei gynnig i bobl yn y sefyllfa hon? A bod yn onest, nid ydynt yn credu'r addewidion hyn ynghylch gwell cludiant cyhoeddus yn y tymor hwy; nid ydynt yn credu y caiff ei gyflawni. Ac yn union fel yr ydym ni wedi clywed yr achos a wnaed ar gyfer ffordd osgoi yn Llandeilo yn ddiweddar ar sail ansawdd aer, mae ar bobl eisiau rhywbeth gwirioneddol sy'n mynd i ddatrys y broblem yn y tymor byr.

Dyma'r cyfyng-gyngor arweinyddiaeth wleidyddol a wynebwn yn y Cynulliad Cenedlaethol hwn. Mae'r ateb cyflym yn haws na'r ateb tymor hir. Mae digon o dystiolaeth yn dangos bod angen inni wneud y newid hwn, ac mae Jenny Rathbone o fy mlaen i wedi cyffwrdd ar lawer o hynny. Mae angen newid ymddygiad arnom ni ac mae angen inni fuddsoddi mewn dulliau amgen i ddefnyddio ceir, a rhoi'r gorau i adeiladu tai mewn ardaloedd lle mae'r cludiant cyhoeddus yn wael, a chyflwyno gwelliannau yn rhan o hynny. Mae Cyngor Sir Caerfyrddin wedi llunio cynllun ardal rheoli ansawdd aer sydd ond yn sôn am y posibiliadau; nid ydyn nhw'n sôn am gamau gweithredu. Rydym ni'n gohirio'r broblem yn gyson, gan ei gadael i genedlaethau'r dyfodol. Felly, gofynnaf i'r Gweinidog ddweud wrthym, tra ein bod yn gofyn i'r awdurdodau hyn lunio'r cynlluniau hyn, beth yw'r canlyniadau ar gyfer torri lefelau llygredd niweidiol.

Mae'n bryd i ni fynd i'r afael â'r achosion, nid y canlyniadau. Mae angen adolygiad ar raddfa eang i'r hyn sydd wedi gweithio mewn mannau eraill yn y DU a thramor i wella ansawdd yr aer, ac mae'n rhaid, rhaid inni roi'r gorau i fonitro methiant a dechrau modelu llwyddiant. Diolch.