Yr eitem nesaf yw'r datganiadau 90 eiliad—Jane Hutt.    

Lywydd, ddydd Iau diwethaf, mynychais seremoni yng Ngerddi Alexandra ym Mharc Cathays i ailgysegru'r garreg Rhodd Bywyd er cof am yr holl roddwyr organau a meinweoedd. Cafodd y garreg goffa hon ei gosod yn y parc 10 mlynedd yn ôl gyda chefnogaeth Sefydliad Aren Cymru a theuluoedd pobl yr oedd eu hanwyliaid wedi rhoi eu horganau a'u meinweoedd. Roedd dau o'r teuluoedd yn dod o'r Barri: Colin a Bet Burgess a Gaynor Taylor. Roedd Louise Burgess a Richard Taylor yn cario cardiau rhoddwr pan gollodd y ddau eu bywydau ifanc yn drasig. Colin Burgess a ysgrifennodd y beddargraff ar y garreg Rhodd Bywyd a oedd yn dweud eu bod yn malio am y rhai roeddent yn eu helpu, a bod y rhai roeddent wedi eu helpu yn cofio. Mae'r ddau deulu'n cefnogi Deddf Trawsblannu Dynol (Cymru) 2013 i roi cydsyniad tybiedig ar gyfer rhoi organau a meinweoedd ac maent yn croesawu'r arweiniad y mae Cymru wedi ei roi yn y DU.

Ddwy flynedd ers y Ddeddf, gwelwyd cefnogaeth barhaus a chynyddol i'r system rhoi organau newydd yng Nghymru ac mae'n dda gweld y cyhoedd yng Nghymru yn croesawu'r newidiadau a luniwyd i arbed bywydau. Mae Colin, Bet a Gaynor yn parhau i siarad o blaid rhoi organau fel rhodd werthfawr fel y gall eraill fyw ac rwy'n diolch iddynt am eu dewrder a'u hysbrydoliaeth.

Vikki Howells.

Lywydd, ddydd Gwener, 1 Rhagfyr roedd hi'n 75 mlynedd ers cyhoeddi adroddiad Beveridge ar 'Social Insurance and Allied Services'. Cafodd hwn ei gomisiynu yn ystod yr ail ryfel byd gan bwyllgor atebol i Arthur Greenwood, y Gweinidog ar y pryd a oedd â chyfrifoldeb dros ailadeiladu ar ôl y rhyfel. Roedd ei dasg yn ddeublyg: yn gyntaf, roedd yn anelu at gynnal arolwg o gynlluniau yswiriant cymdeithasol presennol; yn ail, roedd i wneud argymhellion ar gyfer y dyfodol, ac yn hyn o beth roedd yr adroddiad, pan gafodd ei gyhoeddi yn 1942, yn mynd i esgor ar y canlyniadau mwyaf pellgyrhaeddol.

Cafodd ei ddrafftio gan yr economegydd rhyddfrydol, William Beveridge, ac roedd y ddogfen derfynol yn cynnig ystod eang o ddiwygiadau i'r system bresennol. Yn sail iddo roedd cynigion i gael gwared ar yr hyn a alwai Beveridge yn bum 'drwg enfawr' mewn cymdeithas: budreddi, anwybodaeth, angen, diogi a chlefyd. Yn lle hynny, dylai'r Llywodraeth gymryd camau i ddarparu incwm digonol, gofal iechyd, addysg, tai a chyflogaeth i ddinasyddion. I raddau helaeth, gadawyd i Lywodraeth Clement Attlee yn 1945, ar ôl ennill yr etholiad cyffredinol ar blatfform a ymrwymai Llafur i fynd i'r afael â'r pum 'drwg enfawr', ac wrth gwrs, i rôl Aneurin Bevan, ddeddfu gwleidyddiaeth a amlinellai'r wladwriaeth les sy'n dal yn gyfarwydd i ni heddiw.

Mae newidiadau wedi bod yn y cyfamser. Noda Nicholas Timmins, bywgraffydd y wladwriaeth les, y byddai rhai o'r rhain wedi cael eu cymeradwyo gan Beveridge, a byddai eraill yn gwbl amhosibl eu hadnabod. Ond yn ei ymrwymiad sylfaenol i set o werthoedd a rennir a gwasanaethau y gallwn goffáu'r adroddiad heddiw yn y ffordd orau.

Ddydd Llun, 11 Rhagfyr byddwn ni'n cofio Llywelyn ap Gruffudd, neu Llywelyn ein Llyw Olaf. Llywelyn oedd y cyntaf, wrth gwrs, i gael ei gydnabod fel Tywysog Cymru a thrwy gytundeb Trefaldwyn ym 1267 bu'n rhaid i Harri III dderbyn telerau a chydnabod tywysogaeth Llywelyn a hawl Cymru, i bob pwrpas, i fod yn wlad annibynnol. Fe gyflwynodd Llywelyn system drethu a gwasanaeth sifil i weinyddu’r wlad dan ei arweinyddiaeth. Ond nid oedd y drefn yma wrth fodd  Edward I, wrth gwrs, a orfododd Llywelyn i ildio tir a chilio yn ôl i'w gadarnle yng Ngwynedd. 

Ym Mawrth 1282 cychwynnodd gwrthryfel wrth i’r Cymry ymosod ar gastell Penarlâg yn sir y Fflint er mwyn adennill tiroedd coll. Ond mi ddaeth y gwrthryfel i ben chwe mis yn ddiweddarach gyda Llywelyn yn cael ei rannu oddi wrth ei fyddin o ryw 7,000 o ddynion ar 11 Rhagfyr a'i ladd mewn sgarmes ger Cilmeri gan Steffan de Frankton, un o filwyr Edward I. Anfonwyd ei ben i'r brenin yn Llundain, a'i gludo drwy strydoedd y ddinas i'w arddangos i'r bobl cyn ei adael i bydru ar bostyn haearn ger Tŵr Llundain.

O fewn misoedd, fe gollodd Gwynedd ei holl insignia brenhinol ac fe gamfeddiannwyd Cymru am y tro. Mi fyddaf i'n gwisgo iorwg ddydd Llun, ac mi fuaswn i'n annog pob un ohonoch chi i wisgo iorwg er cof am Llywelyn ap Gruffudd ac er mwyn datgan yn glir fod ysbryd annibynnol Llywelyn ein Llyw Olaf yn dal yn fyw.