Mae yna lawer o blacardiau ar draws Port Talbot, a miloedd o daflenni wedi'u dosbarthu ac mae gwirfoddolwyr wedi bod yn curo ar ddrysau ac yn codi stondinau ar y stryd. Byddai rhai pobl yn credu bod etholiad ar y gorwel, oherwydd lefel y gweithgarwch. Mae'n amlwg hefyd fod y gwirfoddolwyr yn fwy na pharod i gynyddu'r gweithgaredd hwnnw os yw'r cynnig hwn yn mynd yn ei flaen i ymgynghoriad statudol, ac rwyf innau hefyd. Nid ydynt eisiau'r carchar hwn ac mae yna lawer iawn o bobl, fel rydych wedi gweld o'r ddeiseb hon, nad ydynt eisiau i'r carchar hwn fynd rhagddo ym Mhort Talbot, ac nid oes arnom ei angen yma yng Nghymru ychwaith, am y rhesymau rydym wedi'u rhoi o'r blaen.

Er gwaethaf cryfder y teimlad, gwelwyd anwadalu amlwg yn safbwynt Llywodraeth Cymru ynglŷn â'r mater hwn—ein Llywodraeth ni, sy'n gyfrifol am wneud bywydau pobl y wlad hon yn well. Mae'n amlwg fod y ddeiseb hon wedi ei geirio i alw ar Lywodraeth Cymru i newid trywydd. Yn gyntaf, dywedodd Llywodraeth Cymru, pan gyhoeddwyd y cynnig hwn gyntaf, eu bod wedi gweithio'n agos gyda Llywodraeth y DU i ddewis safleoedd ac y byddent yn parhau i weithio gyda'r Weinyddiaeth Gyfiawnder. Roedd hi'n ymddangos bod croeso cadarnhaol i foderniaeth y carchar newydd a dadleuon heb eu profi ynglŷn ag adsefydlu. Yna, newidiodd pethau a honnwyd mai penderfyniad y Weinyddiaeth Gyfiawnder yn unig ydoedd ac nad oedd gan Lywodraeth Cymru fawr iawn i'w wneud gyda'r argymhelliad hwn, er gwaethaf tystiolaeth fod swyddogion Llywodraeth Cymru yn ymgysylltu â busnesau lleol yng nghyffiniau'r safle, o bosibl cyn y cyhoeddiad ffurfiol ym mis Mawrth.

Y safbwynt diweddaraf, ar ôl cael tystiolaeth yn ymwneud â chytundeb y cyfamod tir ar y safle arfaethedig, yw bod ganddynt bŵer i atal neu o leiaf ohirio'r safle arfaethedig rhag digwydd. Mae Llywodraeth Cymru bellach mewn sefyllfa lle mae'n dweud ei bod yn aros am fwy o wybodaeth a gwarantau amwys ynghylch y safle cyn y gwneir unrhyw benderfyniad. Y sefyllfa ar hyn o bryd yw na wnaed unrhyw benderfyniad i werthu'r tir sy'n eiddo i Lywodraeth Cymru.

Mae yna anghysondeb a gwrthodiad gan Lywodraeth Cymru i gymryd cyfrifoldeb, yn fy marn i, rhywbeth sydd wedi dod yn nodwedd o'r hyn a welsom mewn perthynas â'r mater penodol hwn. Felly, gadewch i mi ei gwneud yn glir: mae gan y Llywodraeth hon yng Nghymru bŵer i atal y carchar. Mae ganddynt bŵer gweinidogol i atal neu ohirio gwerthiant y tir hwn i'r Weinyddiaeth Gyfiawnder. Nid yn unig bod yna gyfamod, ond hefyd, ceir y ffaith bod David Rees wedi dweud yn ddiweddar iawn fod y safle hwn yn ardal lle y ceir perygl mawr o lifogydd. Nid wyf yn meddwl bod atebion y Llywodraeth ar y mater hwnnw wedi bod yn ddigon i'r bobl leol hyd yn hyn.

Mae'r cyngor cyfreithiol a roddwyd i mi yn dangos ei bod yn gyfreithlon i Lywodraeth Cymru wrthod gwerthu'r tir a gorfodi'r Weinyddiaeth Gyfiawnder i'w brynu drwy orchymyn prynu gorfodol. Rwyf fi ac eraill wedi tynnu sylw Gweinidogion at hyn dro ar ôl tro, ond yn ofer. Mae'r ffaith nad ydynt yn cydnabod y pŵer sydd ganddynt yn awgrymu i mi eu bod eisiau i'r archgarchar hwn fynd rhagddo. Ond y tu hwnt i ystyriaethau cyfreithiol, pam nad yw Llywodraeth Cymru yn gwneud eu dyletswydd ac yn dadlau dros Gymru? Deallaf fod rhai yma, yn enwedig y Ceidwadwyr ac UKIP, yn gyffredinol o blaid rhagor o garchardai. Ond dylai safbwynt blaengar wrthwynebu carcharu niferoedd cynyddol o bobl. Dylai fod gwrthwynebiad i garcharu ac adsefydlu yn rhad. Ceir digon o dystiolaeth o fannau eraill yn y byd nad yw carchardai mawr yn amgylcheddau addas ar gyfer adsefydlu priodol. A wyddoch chi beth? Heb sôn am edrych ar ymchwil hyd yn oed—. Wrth siarad â charcharorion yn awr a siarad â chyn-garcharorion, maent yn dweud wrthyf ei bod fel system ffatri, maent yn dweud wrthyf nad ydynt wedi eu hadsefydlu pan fyddant yn dod allan o'r system honno, a'u bod yn aildroseddu a bod troseddu'n digwydd yn y carchar—troseddu nad oeddent yn rhan ohono cyn iddynt gyrraedd y carchar; daethant yn rhan ohono pan gawsant eu carcharu. Felly, credaf fod angen i ni wynebu realiti ynglŷn â hynny hefyd.

Mae adsefydlu yn y carchar yn gweithio orau ar raddfa lai. Mae'r un peth yn wir mewn ysgolion—nid yw'n gysyniad newydd. Os oes gennych ddosbarthiadau llai, fe gewch fwy o sylw gan yr athro. Os oes gennych ddosbarth llai yn y carchar i allu cael eich adsefydlu gan y person hwnnw, yn gyffredinol fe fyddwch yn fwy llwyddiannus. Pam rydym yn edrych ar y carchardai enfawr hyn yma yng Nghymru pan nad oes angen carchardai o'r maint hwn arnom? Mae Canolfan Llywodraethiant Cymru wedi dweud y bydd gennym ormod o gapasiti os caiff y carchar hwn ei greu ym Mhort Talbot pan fo gennym garchar newydd yng ngogledd Cymru ar gyfer y carcharorion o Gymru sydd mewn carchardai yn Lloegr am na ellid rhoi lle iddynt yng Nghymru cyn hyn. Pam nad ydym yn ailwladoli'r carcharorion hynny i Gymru, lle y dylent fod, yn hytrach na'u cadw mewn carchardai mewn mannau eraill yn y DU?

Mae fy amser eisoes wedi dod i ben. Mae gennyf lawer mwy i'w ddweud, ac yn anffodus, ni chaf amser i'w ddweud. Ond credaf ei bod yn dyst i'r ymgyrch hon a'r ardal leol ein bod eisiau swyddi hyfyw ym Mhort Talbot. Nid ydym am gael swyddi sydd—rywsut y dylem dderbyn unrhyw beth er mwyn cael swyddi. Credaf fod Llywodraeth y DU a Llywodraeth Cymru yn dangos diffyg uchelgais drwy gredu y dylem dderbyn yn ddigwestiwn yr hyn a roddir i ni. Siaradwch â phobl Port Talbot, siaradwch â hwy ynglŷn â pha swyddi y dymunant, yn hytrach na'i fod yn cael ei wthio arnom heb i ni gael penderfyniad ar rywbeth mor bwysig â charchar. Nid ydym am gael carchar newydd yn yr ardal hon, a gobeithio y bydd yr ymgyrchwyr yn llwyddiannus ac y byddant yn ymuno â'r gwleidyddion sydd ar eu hochr hwy yn rhan o'r ymgyrch hon. Diolch yn fawr iawn.