Diolch, Ddirprwy Lywydd. Rwyf wedi rhoi munud i Angela Burns AC, Suzy Davies AC a David Rowlands AC, ond nid yw ef yma. Iawn.

Mae tyfu'n hŷn neu aeddfedu mewn oed yn rhywbeth y dylid ei fwynhau; mae hefyd yn rhywbeth i'w ddathlu. Yng nghymdeithas heddiw gyda'r defnydd o dechnoleg wyddonol, cynnydd mewn meddygaeth fodern, cymdeithas fwy cefnog, ni all fod y tu hwnt i allu unrhyw genedl neu ei Llywodraeth i hyrwyddo, i rymuso ac i gydnabod gwir werth y bobl ryfeddol hyn i gymdeithas—mae 800,000 ohonynt, mewn gwirionedd, yn byw yng Nghymru ar hyn o bryd. Mewn poblogaeth o oddeutu 3 miliwn, mae'n nifer sylweddol, ac maent yn haeddu parch, hawl i'w hannibyniaeth, a rhyddid i wneud penderfyniadau am eu bywydau eu hunain.

Mae Cymru wedi bod yn genedl sydd wedi arloesi er budd ein pobl hŷn mewn nifer o ffyrdd, gyda chreu rôl comisiynydd pobl hŷn cyntaf y byd yn 2006. Rhaid i mi roi teyrnged i Sarah Rochira, ein comisiynydd yn awr, am ei gwaith rhagorol ar ran ein dinasyddion hŷn. Fodd bynnag, mae'r amser wedi dod i gydnabod yr hawliau sylfaenol hyn, i rymuso ac ymgorffori'r hawliau mewn siarter, a deddfwriaeth, fel rydym wedi galw amdani yn ein maniffesto, a fydd yn cofnodi'n gadarn yr hyn y mae ganddynt hawl iddo, y cânt eu hamddiffyn, ac y byddant yn cael eu gwerthfawrogi fel y maent yn ei haeddu.

Er mwyn galluogi pobl hŷn i deimlo perchnogaeth ar eu hawliau ac i sefydlu agweddau cadarnhaol mewn cymdeithas ac yn y gweithle, mae cael set benodol o hawliau o fewn y cyd-destun Cymreig penodol yn hanfodol. Wrth ymestyn a hyrwyddo hawliau pobl hŷn, gallwn gefnogi pobl ledled Cymru i barhau'n aelodau gweithgar o'r teulu, ein cymuned, a'n cymdeithas, yn wir.

Nod cyffredinol y ddadl hon yw galw am gyflwyno mesurau, wedi eu codeiddio yn y gyfraith, i fynd i'r afael â gwahaniaethu ar sail oedran, hybu heneiddio'n dda a gwreiddio llesiant pobl hŷn yn y modd y caiff gwasanaethau cyhoeddus eu darparu. Gan ddatblygu ymhellach o'r datganiad presennol o hawliau pobl hŷn yng Nghymru, byddai siarter o'r fath neu Fil pobl hŷn yn ymgorffori hawliau pobl hŷn yng nghyfraith Cymru, gan roi dyletswydd uniongyrchol o sylw dyledus i gyrff cyhoeddus, gan gynnwys y ddyletswydd i ymgynghori â phobl hŷn wrth wneud penderfyniadau ynglŷn â gwasanaethau a materion sy'n effeithio ar eu bywydau. Byddai hefyd yn gosod rhwymedigaeth ar Lywodraeth Cymru i hybu gwybodaeth am hawliau pobl hŷn a dealltwriaeth ohonynt ledled Cymru.

Mae Comisiynydd Pobl Hŷn Cymru, Sarah Rochira, wedi bod yn hyrwyddwr go iawn, a dywedaf hynny ddwywaith er mwyn cymeradwyo'r gwaith y mae wedi'i wneud. Mae hi wedi creu argraff fawr arnaf—heb ofn na ffafriaeth, mae hi wedi sefyll dros y bobl y mae hi yno i'w cynrychioli. ac yn sicr nid yw'n cilio rhag herio'r Llywodraeth a sefyll dros y genhedlaeth wych hon pan fo'u hiechyd, ansawdd eu bywydau a'u hurddas mewn perygl. Mae pwysigrwydd hawliau penodol o'r fath yn amlwg wrth inni edrych ar achosion lle mae polisïau sy'n ymwneud â phobl hŷn wedi'u gwthio i'r cyrion gan Lywodraeth Cymru.

Yn ddiweddar, clywsom na fydd y strategaeth weinidogol i fynd i'r afael ag unigrwydd ac arwahanrwydd ymysg pobl hŷn yn cael ei chyhoeddi bellach tan y flwyddyn nesaf, 2019—rhy hwyr i lawer o'n pobl hŷn. Gwyddom fod unigrwydd yn risg sylweddol i iechyd y cyhoedd. Mewn cymhariaeth, mae'n cael ei gymharu mewn gwirionedd ag ysmygu o ran y niwed y mae'n ei wneud ac mae'n effeithio ar 0.5 miliwn o bobl yng Nghymru. Ymhlith pobl hŷn yn enwedig, mae Age Cymru wedi canfod bod 300,000 o unigolion yn teimlo y gall eu diwrnodau fod yn ailadroddus ac nid oedd 75,000 ohonynt yn edrych ymlaen at y Nadolig diwethaf.