Yn amlwg mae angen inni gymryd camau brys i wella ansawdd bywyd mewn cymdeithas ar gyfer ein pobl hŷn. Mae'n hanfodol ein bod yn gweld mwy o ffocws gan Lywodraeth Cymru ar ddatblygu atebion polisi arloesol, gan gynnwys integreiddio go iawn rhwng iechyd a gofal cymdeithasol. Mae hi braidd yn anodd pan fyddwch yn sefyll yma, a ninnau'n gwybod ein bod wedi cael Deddf Gwasanaethau Cymdeithasol a Llesiant (Cymru) 2014, ac nid ydym fymryn yn agosach at weld y gwasanaethau hynny'n integreiddio go iawn. Cafodd ei addo ers amser hir, ond ni chafodd erioed mo'i gyflawni.

Byddai siarter i Gymru neu fesur hawliau, wedi ei godeiddio mewn cyfraith, yn gwneud hawliau yn y meysydd hyn yn enwedig yn fwy perthnasol i bobl hŷn ar sail unigol ac yn eu galluogi i nodi pan nad yw eu hawliau'n cael eu parchu, a chaniatáu iddynt herio darparwyr gwasanaethau. Mae'r rhain yn hawliau sylfaenol bellach o dan y confensiwn Ewropeaidd ar hawliau dynol a Deddf Hawliau Dynol 1998, ond mae angen iddynt fod yn hawliau sylfaenol yma, gan y Llywodraeth hon yng Nghymru, wyddoch chi, ac wedi'u hymgorffori yng nghyfraith Cymru er mwyn anrhydeddu'r hawl i ryddid, yr hawl i ddiogelwch a'r hawl i wneud penderfyniadau am eu bywydau, rhyddid i gymdeithasu, a rhyddid rhag triniaeth annynol a diraddiol. Gallai perchnogaeth mor uniongyrchol ac amlwg ar yr hawliau hyn arwain yn uniongyrchol at wella hyder llawer o bobl i allu herio gwasanaethau gwael.

Byddai hyn yn ategu pwerau ychwanegol posibl Ombwdsmon Gwasanaethau Cyhoeddus Cymru, a argymhellir yn y Bil drafft presennol, gan annog mwy o bobl hŷn i godi llais lle maent wedi profi triniaeth wael, yn arbennig triniaeth sy'n ymwneud â'u hoedran. Rydym yn gwybod bod hyn yn bwysig. Mae Comisiynydd Pobl Hŷn Cymru, Sarah, wedi nodi bod rhagfarn oed a gwahaniaethu ar sail oedran yn cael eu goddef yn eang ar draws y byd. Ymhellach, mae'n dweud mai'r ffordd fwyaf effeithiol i sicrhau bod hawliau pobl hŷn yn cael eu gwarantu yw drwy ddeddfwriaeth, a deddfwriaeth a fyddai'n creu dyletswyddau penodol i ddiogelu a hyrwyddo hawliau pobl hŷn.

Fel grŵp y Ceidwadwyr Cymreig—ac rwy'n hynod o falch o allu gweithio gyda hwy ar hyn—rydym wedi bod yn galw ers amser am sicrhau atebolrwydd y comisiynydd a'i wneud yn benodiad gan Gynulliad Cenedlaethol Cymru, yn hytrach na Llywodraeth Cymru. Oherwydd ceir gwrthdaro, mae yna bwysau, a phan ydym wedi clywed heddiw ddiwethaf am ddiwylliant gwenwynig o fwlio yn ein gwasanaeth iechyd yng Nghymru, credaf fod pobl, pan fyddant yn rhan o gymdeithasau, grwpiau a sefydliadau sydd yno, yn y bôn, i amddiffyn ein dinasyddion—na ddylent deimlo eu bod yn cael eu dychryn na'u bygwth mewn unrhyw ffordd gan y Llywodraeth hon. Gellid cynnwys newid o'r fath ochr yn ochr â chyflwyno'r math hwn o ddeddfwriaeth.

Byddai sicrhau atebolrwydd fel hyn yn caniatáu ar gyfer craffu trawsbleidiol priodol ar ddeddfwriaeth benodol ar gyfer pobl hŷn. Byddai hyn yn gyfle i wneud hynny'n realiti. Ddirprwy Lywydd, mewn digwyddiadau a gynhaliwyd gennyf, wrth siarad ag etholwyr, drwy ymweliadau amrywiol â chartrefi, hosbisau, ac ysbytai, rwyf wedi clywed yn uniongyrchol gan bobl hŷn, yn enwedig y rheini sy'n fwy agored i niwed. Maent yn teimlo na chlywir eu lleisiau. Nid yw eu hawliau'n cael eu parchu. Ceir llawer ohonynt nad ydynt yn gwybod beth yw eu hawliau hyd yn oed. Ac mae ansawdd y gwasanaeth y maent yn ei gael weithiau yn gostwng. Mae'r comisiynydd wedi cyfeirio at dystiolaeth anecdotaidd o'r fath hefyd. Mae hi wedi tynnu sylw at yr effaith ddinistriol y gall hyn ei chael ar eu bywydau. Nid oes raid ond edrych ar y gwaith a wnaeth ar ofal cymdeithasol a'r cartrefi gofal a rheoli gofal cymdeithasol ledled Cymru. Cafodd ei adael yn wasanaeth sy'n ddiffygiol iawn.

Bydd sicrhau bod hyrwyddo a diogelu hawliau clir y gall pobl hŷn deimlo perchnogaeth arnynt yn mynd yn bell i sicrhau bod y ddemograffeg hon ledled Cymru yn byw heb gael eu cam-drin, heb eu hesgeuluso, heb ragfarn a gwahaniaethu, ac yn gallu parhau i gymryd rhan lawn yn eu cymunedau a ffynnu wrth fynd yn hŷn. Rhaid inni beidio ag anghofio y bydd pob un ohonom yma, a phawb ar y tu allan, yn mynd yn hŷn. Yn sicr, nid ydym—. Nid yw'r cloc yn mynd tuag yn ôl; mae'n mynd ymlaen. Felly, beth pe baem yn gallu bod yn arweinwyr ac yn arloeswyr yma yng Nghymru, a mynd ati o ddifrif i ymgorffori hawliau ein pobl hŷn er mwyn eu diogelu?

Yn fy marn i, y ffordd fwyaf effeithiol o sicrhau bod y dull hwn yn cael ei fabwysiadu ledled Cymru yw drwy ddeddfwriaeth fawr ei hangen sy'n creu dyletswyddau penodol i ddiogelu a hyrwyddo hawliau pobl hŷn yn debyg i'r ffordd y cafodd y Mesur plant ei gryfhau ar gyfer hawliau plant a phobl ifanc yn 2011, a gwneud hawliau yn fwy perthnasol a real i unigolion. Ni allaf ddeall pam y mae gennym yr hawliau hynny wedi'u hymgorffori ar gyfer plant a phobl ifanc—ac yn amlwg, rwy'n parchu'r rheini ac rydym eu heisiau—ond mae ein pobl hŷn yn eu haeddu lawn cymaint. Rydym yn sôn am gydraddoldeb mor aml yn y Llywodraeth hon, ond hyd nes y cawn yr hawliau hyn wedi'u hymgorffori mewn siarter neu mewn deddfwriaeth gadarn, byddwn yn gwneud cam â'r 800,000 hynny yn awr, ond mae'n ddemograffeg sy'n tyfu ac mae'n mynd i fynd yn llawer mwy. Diolch. Diolch yn fawr.