7. Dadl Plaid Cymru: Tai i'r digatref

Part of the debate – Senedd Cymru am 5:21 pm ar 10 Ionawr 2018.

Danfonwch hysbysiad imi am ddadleuon fel hyn

Photo of Bethan Sayed Bethan Sayed Plaid Cymru 5:21, 10 Ionawr 2018

(Cyfieithwyd)

Mae camau gweithredu Llywodraeth Cymru hyd yma wedi bod yn gymysg wrth ymateb i'r argyfwng cynyddol hwn. Er ein bod wedi gweld peth deddfwriaeth solet sy'n flaengar ac yn ataliol a photiau o arian wedi'u cyhoeddi dros y blynyddoedd, mae angen edrych yn fwy trylwyr ar sut y gallwn newid a gwella ein polisïau. Er enghraifft, fel y dywedais ddoe, nid yw cyhoeddi potiau o arian cyn y Nadolig yn ddigon, ac nid yw cyhoeddi cynlluniau 10 mlynedd amwys, nad oes fawr neb yn y sector digartrefedd i'w gweld yn gwybod amdanynt, heb sôn am Aelodau'r Cynulliad, yn ateb credadwy i'r broblem mewn gwirionedd.

Mae i Brif Weinidog Cymru fynd allan a dweud y bydd yn rhoi terfyn ar ddigartrefedd ymhlith pobl ifanc, tra'i fod ar yr un pryd yn cynnwys eitem cyllideb arfaethedig sy'n cael gwared ar ffrwd ariannu ar wahân a ddiogelir ar gyfer Cefnogi Pobl ac yn ei chyfuno ag eitemau nad ydynt yn gysylltiedig â thai, i'w weld fel rhoi ag un llaw a thynnu'r mat o dan draed pobl sydd mewn perygl gyda'r llall. Felly, mae angen inni benderfynu a yw Cefnogi Pobl yn flaenoriaeth sy'n rhaid ei chlustnodi a'i diogelu o ran y nod penodol hwn, neu os nad yw, mae hynny'n rhywbeth y mae'n rhaid i'r Llywodraeth fod yn glir yn ei gylch ac mae'n rhaid iddi ddweud wrthym yn awr.

Cred Plaid Cymru fod angen dau beth ar frys. Yn gyntaf, mae angen inni symud at bolisi tai yn gyntaf. Mae wedi bod yn dda gweld cynlluniau peilot ar hyn ledled Cymru, a hoffwn weld canlyniad y cynlluniau peilot hynny. Nid breuddwyd ffŵl yw hon; ceir cynlluniau peilot ar hyn o bryd ar draws y DU yn Manceinion, Newcastle, Llundain a chanolbarth Lloegr. Ac yn yr Unol Daleithiau, mae talaith Utah, un o'r taleithiau mwyaf cyson Geidwadol sy'n gogwyddo tuag at yr asgell dde, wedi gweithredu Tai yn Gyntaf ers dros ddegawd. Cafwyd gostyngiad o 91 y cant yn nifer y bobl ddigartref yn y dalaith honno rhwng 2005 a 2016, a chyflwynwyd Tai yn Gyntaf gan y Llywodraeth yn y dalaith honno am reswm syml: gyda chyllidebau o dan bwysau, roedd yn gwneud synnwyr ariannol. Credwn fod yna sylfaen dystiolaeth glir bellach y byddai'n lleihau ymrwymiadau ariannol sy'n gysylltiedig â digartrefedd yma hefyd, a bydd fy nghyd-Aelod Rhun ap Iorwerth, gobeithio, yn amlinellu manteision ariannol tai yn gyntaf yn nes ymlaen. Nid polisi i'r rhai ohonom sydd o dueddfryd gwleidyddol blaengar yn unig yw hwn. Mae'n torri ar draws llinellau plaid ac ideoleg, waeth beth fo'ch safbwynt wrth fynd i'r afael â digartrefedd.

Yn ail, mae angen inni roi diwedd ar angen blaenoriaethol. Mae pawb ohonom yn gwybod beth yw'r broblem. Mae rhywun mewn perygl gwirioneddol o ddigartrefedd ac mae'r person hwnnw'n credu y gallai fod mewn perygl, ond pan fyddant yn mynd i ofyn am gymorth, dywedir wrthynt, am nad ydynt yn deulu, am nad oes ganddynt nodweddion penodol, efallai na chânt eu hystyried yn flaenoriaeth ar gyfer y gwasanaeth penodol hwnnw. A'r hyn rydym yn ei glywed gan Shelter, gan Crisis ac eraill yw nad yw pobl yn mynd i chwilio am help yn awr am eu bod yn dadansoddi drostynt eu hunain nad ydynt yn flaenoriaeth—dynion ifanc sengl fel arfer—ac oherwydd hynny nid ydynt yn cael unrhyw gymorth o gwbl. Felly, gwelaf fod rhinwedd mawr mewn rhoi diwedd ar yr angen blaenoriaethol. Eto yn ôl—. Ymddengys fy mod yn dyfynnu Shelter—dylwn ddweud nad ydynt yn fy nhalu—ond maent yn dweud wrthym y gellir ei wneud heb ddeddfwriaeth sylfaenol, gan fod y Ddeddf Tai yn rhoi pŵer i'r Gweinidog ychwanegu neu ddileu grwpiau ag angen blaenoriaethol. Felly, mae'n rhywbeth y gellir ei wneud yn gymharol hawdd a buaswn yn barod i wrando i weld a yw hynny'n rhywbeth y byddech yn meddwl ei wneud neu'n rhywbeth y gallwn weithio gyda'r Llywodraeth i'w wneud.

Fel y dywedais, nid oes un ateb sy'n gweddu i bawb. Rhaid inni edrych ar bob achos wrth iddo ddod ger ein bron, pa un a oes gennych broblemau camddefnyddio sylweddau neu drais domestig, neu eich bod wedi cael eich diswyddo. Mae'r rhain i gyd yn unigryw, ond rhaid inni drin pawb gyda'r parch y maent yn ei haeddu. A chredaf fod pennu bod rhywun yn flaenoriaeth ac nad yw rhywun arall yn flaenoriaeth yn anesmwytho pobl yn y sector, a'r bobl sy'n ceisio cymorth gan y gwasanaethau hynny hefyd.

Nid wyf yn bwriadu cefnogi'r gwelliant gan Lywodraeth Cymru, oherwydd nid wyf yn credu ei fod yn mynd mor bell â'r hyn rydym yn ei ddweud yma heddiw, ond rwy'n barod i wrando. Mae pawb yn y Siambr hon yn cydnabod ei fod yn fater pwysig, ond sut rydym am ei flaenoriaethu o hyn allan a sut y gallwn symud ymlaen fel nad ydym yma mewn blwyddyn yn trafod y materion hyn. Felly, edrychaf ymlaen at glywed cyfraniadau pawb arall yma heddiw. Diolch yn fawr.