Part of the debate – Senedd Cymru am 4:35 pm ar 6 Chwefror 2018.
Mae gennym ni heriau yma, fodd bynnag, y dylem ni eu cydnabod yn onest. Rhan o hynny yw, mewn gwirionedd, er ein bod ni'n credu y dylai fod cyfrifoldeb proffesiynol ar bobl i wneud hyn a bod buddiant i bobl yn y sector gofal cymdeithasol o safbwynt parhad busnes i sicrhau y gall eu staff ddod i'r gwaith yn ogystal â sicrhau nad ydyn nhw'n effeithio ar y bobl y maen nhw'n gofalu amdanynt, ym maes gofal cymdeithasol a'r gwasanaeth iechyd, mae'n eithaf anodd dweud, 'Mae'n rhaid i chi' ac yn arbennig i ddweud, 'Mae'n rhaid ichi gael y brechiad rhag y ffliw.'
Mae trafodaeth i'w chael o hyd ynghylch sut i gael mwy o bobl i fanteisio arno. Mae eleni wedi bod yn galonogol, o'i gymharu â llynedd—ac wnaf i ddim hawlio'r clod am ymgyrch eleni oherwydd, fel yr wyf wedi dweud, Rebecca Evans oedd y Gweinidog ar ddechrau hyn—rydym ni wedi gweld cynnydd yn nifer ein haelodau staff sy'n manteisio ar y brechiad. Mae angen inni wneud mwy a mwy a mwy i geisio sicrhau bod staff yn sylweddoli mai peth da iddyn nhw a'r bobl maen nhw'n gofalu amdanynt yw parhau i gael y brechiad rhag y ffliw, ac, yn fwy na hynny, i fwyfwy o bobl ei gael er mwyn iddo fod yn rhywbeth a gaiff ei dderbyn yn ddiwylliannol yn hytrach na bod yn rhaid i ni frwydro i ddwyn perswâd ar bobl i gael y brechiad rhag y ffliw. Mae rhai o'r camsyniadau am y brechlyn eleni ei fod yn aneffeithiol—mae pobl yn dweud hyn bron bob blwyddyn, ac eto rydym ni'n gwybod mai hynny yw'r amddiffyniad rheng flaen gorau rhag y ffliw, sydd wedi arwain at ganlyniadau sylweddol ar gyfer amrywiaeth eang o bobl sy'n agored i niwed, o fabanod newydd-anedig i'r hen iawn a phawb yn y canol.
O ran eich pwynt ynghylch poblogaeth sy'n heneiddio, unwaith eto, mae'r adroddiad yn amlygu ffigurau a nodwyd mewn adroddiadau eraill, gan gynnwys yr arolwg seneddol a gwaith blaenorol Nuffield a'r Sefydliad Iechyd am y cynnydd yn oedran ein poblogaeth, ac yn arbennig cyfran ein poblogaeth a fydd dros 65 oed a dros 75 oed a'r galw cynyddol ar wasanaethau iechyd a gofal cymdeithasol yn benodol. Rhan o'r her i ni yw, wrth inni wneud dewisiadau cyllideb—y byddwn yn eu trafod, yn eu dadlau, ac, heb os, yn anghytuno â nhw, unwaith eto—pa bynnag swm sydd gennym ni a pha un a yw hynny mewn cyfnod o galedi pan fo'n cyllideb yn gostwng ai peidio, mae'n rhaid i ni ddewis faint i'w roi i bob maes. Ar hyn o bryd mae hynny'n golygu bod gennym ni her wirioneddol i fodloni'r galw ym maes iechyd a gofal cymdeithasol.
Mewn gwirionedd, rydym ni wedi wynebu'r her iechyd yn y ffordd yr awgrymodd Nuffield a'r Sefydliad Iechyd yr oedd angen i ni wneud. Felly, rydym ni wedi ateb y rhan benodol honno o'r her, ond mae gofal cymdeithasol yn rhan o'n pryder gwirioneddol, a amlygwyd unwaith eto yn yr arolwg seneddol. Dyna pam mae'n arbennig o bwysig yn fy marn i ein bod yn barod i gymryd rhan mewn—. Mae'r ddadl ar galedi yn anodd oherwydd bod gennym ni farn hollol wahanol yn ei gylch, ond ynghylch y ddadl ar yr hyn y dylwn ei wneud yn y tymor canolig, rwy'n gobeithio y dylai fod cyfle yn y lle hwn a thu hwnt i'r muriau hyn i geisio cymryd rhan yn y drafodaeth ynghylch yr ardoll gofal cymdeithasol a gynigir gan Gerry Holtham. Rwy'n credu bod gwerth gwirioneddol mynd ar drywydd hyn oherwydd, os ydym yn mynd i ddod o hyd i ateb hirdymor i gyllid, ni fyddwn yn cyflawni hynny 'fel yr ydym yn nawr', a bydd hyn yn effeithio ar bob un etholaeth a phob un cymuned. Os na allwn ni ddatrys yr her gyllid tymor hwy ar gyfer gofal cymdeithasol, bydd gennym ni lawer iawn o'n dinasyddion hŷn, y mae pob un ohonom yn dymuno eu gweld yn derbyn gofal ag urddas—byddwn yn cael ein hunain mewn sefyllfa hollol beryglus. Felly, mae'n fuddiol i bob un ohonom i gyflawni hynny.
Mae gan bob plaid rywbeth i'w wneud yn hyn o beth ac i ni i ddangos rhywfaint o arweiniad arno, ond mae'n drafodaeth i'w chael gyda Llywodraeth y DU hefyd. Ni waeth pa liw yw Llywodraeth y DU. Rwy'n gobeithio y bydd yn lliw gwahanol yn y dyfodol agos, ond ta waeth, mae'n rhaid i Lywodraeth y DU fod yn rhan o'r drafodaeth oherwydd yr hyn na all ddigwydd yw ein bod yn cyflwyno ardoll gofal cymdeithasol a bod pobl wedyn yn cael arian i'w ddefnyddio i dalu am eu gofal cymdeithasol, os bydd yn gweithio, os bydd yr holl bethau hynny yn digwydd, a bod y Trysorlys yn dweud wedyn, 'Mae hynny, mewn gwirionedd, yn incwm i bob pwrpas', a fydd yn effeithio wedyn ar allu pobl i gael incwm o fudd-daliadau eraill hefyd. Mae hynny yn bwynt difrifol iawn, felly mae'r gwaith y mae Dilnot ac eraill wedi'i wneud—mae'n rhaid inni ddychwelyd at hynny ac mae'n rhaid inni wneud yn siŵr bod ein cyd-Aelodau yn Senedd y DU yn barod i gael, unwaith eto, trafodaeth aeddfed a synhwyrol ynglŷn â hyn hefyd, oherwydd mae hwn yn fater i Gymru, ond mae'n fater ledled y Deyrnas Unedig hefyd.
O ran canlyniadau canser, mewn gwirionedd, o ran y bobl hynny sy'n goroesi, mae ein stori yn un dda. Rydym ni wedi gweld cynnydd ystadegol arwyddocaol a sylweddol yn nifer y bobl sy'n goroesi. Mae goroesi ar ôl blwyddyn yn 73 y cant erbyn hyn; mae goroesi ar ôl pum mlynedd yn 57 y cant. Ond ein her yw, wrth i ni edrych arnom ni ein hunain a Lloegr, er enghraifft, mae'r cyfraddau goroesi yn ystadegol debyg mewn gwirionedd rhwng Cymru a Lloegr, ac ni fyddech yn disgwyl hynny mewn gwirionedd, gan fod poblogaeth Lloegr yn iachach ac yn gyfoethocach. Byddech yn disgwyl i'r cyfraddau goroesi canser fod yn sylweddol wahanol, ond dydyn nhw ddim. Ac mae hynny'n rhywbeth i'w ddathlu, mewn gwirionedd, o safbwynt Cymru—nad ydym yn gweld gwahaniaeth ystadegol rhwng cyfraddau goroesi Cymru a Lloegr. Ond mewn gwirionedd, nid yr her fwyaf yw dweud, 'Nid ydym ni ddim gwaeth na Lloegr' neu 'Rydym ni gystal â Lloegr'; yr her yw dweud, ar lefel ryngwladol, wrth edrych ar wledydd eraill ledled Ewrop, nad yw unrhyw un o wledydd y DU yn gwneud yn ddigon da o gwbl. Felly, mae'n rhaid i ni gymryd cam sylweddol ymlaen o hyd beth bynnag, mewn gwirionedd, a dyna ein her ni. Fel arall, y cyfan y byddwn yn ei wneud yw darbwyllo ein hunain i osod ein huchelgais a lle y dylem ni fod yn is.
Felly, dyna pam mae gen i ddiddordeb mewn llwybr sengl. Bydd yn newid y ffordd y caiff canser ei fesur. Mae gwaith arall yn cael ei wneud ynglŷn â hynny. Mae a wnelo fo hefyd â'r pwynt am ddiagnosis cynnar. Dyma pam yr ydym yn cael y drafodaeth hon ynghylch sicrhau bod cyffuriau a meddyginiaethau effeithiol ar gael. Dyma pam bod rhywfaint o'r ddadl wedi ymwneud â chronfa cyffuriau canser a pham fod gennym ni gronfa driniaeth newydd wedi'i seilio ar dystiolaeth. Ond, yn benodol, ar gyfer dewisiadau iachaol, rydych yn sôn am lawdriniaeth a radiotherapi, a phur anaml yr ydym yn sôn amdanyn nhw wrth siarad neu ddadlau ynghylch gwella canlyniadau canser; rydym bron bob amser yn siarad am ddiagnosteg a meddyginiaeth. Felly, mewn gwirionedd, mae angen inni dreulio mwy o amser a rhoi mwy o bwyslais ar hynny.
Ac o ran y gwaith ar hapchwarae, mae'r prif swyddog meddygol yn arwain gwaith ar hapchwarae gyda grŵp o randdeiliaid, a byddaf yn fwy na pharod—mae rhai o'r Aelodau wedi gofyn am gyfarfod gyda'r prif swyddog meddygol, a byddaf i'n fwy na pharod i roi'r wybodaeth ddiweddaraf yn y fan hon neu yn ysgrifenedig. Ac, wrth gwrs, pan fydd y prif swyddog meddygol yn dod i'r pwyllgor iechyd—rwy'n credu ei fod yn gwneud hynny fel arfer; rwy'n edrych ar y Cadeirydd—rwy'n siŵr y bydd yn hapus i sôn yn fwy manwl am y gwaith y mae eisoes wedi'i wneud a'r cynigion i ddefnyddio'r pwerau a fydd yn dod i Gymru ym mis Ebrill eleni.