Diolch, Llywydd. Mae heddiw yn nodi canmlwyddiant arwyddocaol Deddf Cynrychiolaeth y Bobl 1918, a gafodd ei phasio ar 6 Chwefror 1918. Roedd y Ddeddf hon yn galluogi pob dyn a rhai menywod dros 30 mlwydd oed i bleidleisio am y tro cyntaf. Mae'n werth nodi, er hynny, ei bod 10 mlynedd yn ddiweddarach, pan gafodd Deddf Etholfraint Gyfartal 1928 ei phasio, yn rhoi'r hawl i fenywod bleidleisio yn 21 oed, cyn y gallai menywod bleidleisio ar yr un telerau â dynion. Felly, ar 2 Gorffennaf eleni, gallwn ni nodi 90 mlynedd ers y Ddeddf honno. Rwy'n ymwybodol hefyd fod y canmlwyddiant hwn yn gorgyffwrdd â rhaglen Llywodraeth Cymru sef Cymru'n Cofio: Wales Remembers 1914-1918, sy'n nodi coffâd canmlwyddiant y rhyfel byd cyntaf yng Nghymru. Roedd cyfraniad menywod ar y pryd i ymdrech y rhyfel yn hollbwysig ac yn rhan o'r symbyliad i sefydlu  Deddf Cynrychiolaeth y Bobl yn 1918.

Cynhelir nifer o ddathliadau arwyddocaol cysylltiedig eraill yn ystod 2018, gan osod sylfaen ar gyfer blwyddyn o ddathlu. Yn ogystal â dathliad heddiw, efallai y bydd yr Aelodau yn dymuno nodi rhai dyddiadau allweddol eraill eleni. Mae 30 Ebrill yn dynodi 60 mlynedd ers pasio Deddf Arglwyddiaethau Bywyd 1958, a oedd yn caniatáu i fenywod eistedd yn Nhŷ'r Arglwyddi; ar 21 Tachwedd bydd canmlwyddiant Deddf Senedd (Cymhwyster Menywod) 1918, a oedd yn galluogi menywod i sefyll etholiad i Dŷ'r Cyffredin; ac, yn olaf, 14 Rhagfyr 2018 yw canmlwyddiant y bleidlais gyntaf i fenywod, yn etholiad cyffredinol mis Rhagfyr 1918. Bydd y rhain a dyddiadau nodedig eraill yn gwneud hon yn flwyddyn wirioneddol o ddathlu. Hefyd, bydd Diwrnod Rhyngwladol y Menywod ar 8 Mawrth yn cael ei gysylltu'n agos â'r canmlwyddiant, yn ogystal â'r thema ryngwladol briodol iawn o 'bwyso am gynnydd'.

Mae Llywodraeth Cymru wedi ymrwymo bron £300,000 i nodi canmlwyddiant y bleidlais i fenywod, gydag amrywiaeth o weithgareddau sy'n canolbwyntio ar y themâu o 'ddathlu, addysgu a chymryd rhan'. Hoffwn nodi ein cynlluniau a byddaf yn rhoi dolen i'r Aelodau i wefan lle gellir cael manylion pellach am y rhain a gweithgareddau eraill ledled y DU.

Mae Llywodraeth Cymru wedi noddi Rhwydwaith Cydraddoldeb Menywod Cymru i gyflawni prosiect i ddathlu'r 100 uchaf o fenywod Cymru. Bydd y rhestr yn rhychwantu addysg, gwyddoniaeth, chwaraeon, y celfyddydau, busnes a gwleidyddiaeth a bydd yn cynnwys menywod hanesyddol a chyfoes. Mae menywod Cymru yn anweledig bron yn ein hanes ac mae'r ymgyrch gadarnhaol hon yn anelu at newid hynny. Yn yr hydref, bydd y cyhoedd yn gallu pleidleisio i ddewis y menywod o Gymru y maen nhw'n credu sydd wedi eu hysbrydoli fwyaf. Bydd dau gerflun yn cael eu comisiynu o ganlyniad i'r prosiect hwn. Rydym yn gobeithio y bydd hyn yn arwain at fwy o gerfluniau a chofebau parhaol eraill o fenywod gwirioneddol ledled Cymru. Byddwn yn annog cyfranogiad gan gymunedau i hwyluso hyn.

Byddwn hefyd yn ariannu'r gwaith o gomisiynu placiau porffor ar gyfer cynifer o'r 100 o enwebeion gwreiddiol ag y bo modd. Ar Ddiwrnod Rhyngwladol y Menywod y llynedd, roeddwn yn falch o fod yn rhan o grŵp menywod Llafur y Cynulliad, a lansiodd yr ymgyrch placiau porffor. Ein nod yw rhoi i fenywod rhyfeddol Cymru y gydnabyddiaeth y maen nhw'n ei haeddu gan osod plac porffor yn ymyl eu cartref neu weithle. Mae 216 o blaciau glas yng Nghymru ar hyn o bryd yn coffáu enwogion nodedig a digwyddiadau hanesyddol a sefydliadau, a dim ond 11 o'r rhain sydd i fenywod. Dewiswyd placiau porffor i adlewyrchu mudiad y swffragetiaid a chredaf ei bod yn hen bryd inni gydnabod yr effaith y mae menywod wedi'i chael ar ein bywyd diwylliannol, gwleidyddol a gwyddonol yma yng Nghymru.

Heddiw, rwy'n lansio cynllun grant untro hefyd ar gyfer sefydliadau'r trydydd sector a'r gymuned i gynnal gweithgareddau arloesol yn ymwneud â'r tair thema allweddol o 'ddathlu, addysgu a chymryd rhan' i ddathlu'r canmlwyddiant. Bydd y cynllun yn galluogi cymunedau lleol i gymryd rhan yn y dathliadau canmlwyddiant, gan dynnu sylw at gyfraniadau lleol ar hyd a lled Cymru i ddathlu hanes y bleidlais i fenywod. Hoffwn hefyd annog gweithgarwch sy'n dathlu ac yn annog menywod o grwpiau eraill a dangynrychiolir, gan gynnwys menywod BAME, menywod anabl a menywod LGBT+. Rwy'n awyddus i bwysleisio pwysigrwydd grymuso menywod y cymunedau hyn, a all wynebu mwy o wahaniaethu a llai o gyfleoedd. Gwahoddir ceisiadau am grantiau o rhwng £500 a £20,000. Ceir mwy o wybodaeth am y cynllun grant a'r broses o wneud cais ar wefan Llywodraeth Cymru, a byddaf yn rhoi'r ddolen i'r Aelodau.

Bydd rhagor yn digwydd gydol y flwyddyn, gan gynnwys ein cyfranogiad yn y gweithgareddau a drefnwyd ledled y DU. Er enghraifft, mae'r ras gyfnewid baner y bleidlais gyfartal yn cael ei threfnu gyda'r holl weinyddiaethau datganoledig. Bydd y faner yn dod i Gymru ym mis Mai a byddwn yn trefnu rhaglen o ddigwyddiadau yn sgil hynny. Rwy'n annog yr Aelodau i gefnogi'r rhaglen genedlaethol a'r digwyddiadau lleol yn eich etholaethau eich hunain wrth i'r flwyddyn fynd rhagddi.

Bydd y canmlwyddiant a'r gweithgareddau cysylltiedig yn edrych ymlaen yn ogystal ag edrych yn ôl. Ein nod wrth dynnu sylw at fenywod Cymru'r gorffennol a'r presennol yw codi ymwybyddiaeth o'u cyflawniadau a chodi cofebau parhaol i nifer sylweddol ohonyn nhw, gan adrodd eu hanesion yng nghyd-destun eu cymunedau lleol. Mae'n nhw'n batrymau grymus o ymddygiad i fenywod a merched heddiw, sydd â heriau gwahanol, yn ogystal â chyfleoedd newydd.

Mae'n iawn inni ddathlu'r cynnydd a wnaethom yn y 100 mlynedd diwethaf. Mae hefyd yn iawn inni gofio'r ymdrech a'r aberth a wnaed i sicrhau'r cynnydd hwn. Mae angen inni gynnal ein momentwm i gryfhau democratiaeth ymhellach, a chynyddu nifer y menywod mewn swyddogaethau sy'n gwneud penderfyniadau, a pharhau i herio anghydraddoldeb a gwahaniaethu annheg. Diolch.