A gaf fi ddiolch i'r pwyllgor am weithio ar yr adroddiad hwn? Fel hyrwyddwr pobl hŷn ar ran ein plaid ni, mae hwn yn fater allweddol, ac mae'n rhywbeth rwyf wedi gweithio arno gyda Sarah Rochira. Y nifer fawr o bobl y cofnodir eu bod yn dioddef unigrwydd ac unigedd: 18 y cant o boblogaeth y DU, sy'n cyfateb i bron 458,000 pobl yng Nghymru. Unwaith eto, ymysg pobl hŷn, nodwyd bod 25 y cant yn unig, 27 y cant yn wynebu unigedd cymdeithasol. Bellach, mae 75 y cant o fenywod a 66 y cant o ddynion dros 65 mlwydd oed yn byw ar eu pen eu hunain.

Yn aml rydym yn rhuthro i feddwl am bobl hŷn yn hyn o beth, ond mae'r adroddiad hwn, a'r dystiolaeth yma heddiw, yn dangos y gall hyn effeithio ar amrywiaeth lawer ehangach o grwpiau cymdeithasol. Mae ein hunigolion iau yn teimlo'n ddiwerth o ganlyniad i fyw ar eu pen eu hunain, gan droi at gyfryngau cymdeithasol yn aml fel ffordd o ymdrin â realiti unigedd, ac yn aml iawn, dyma eu hunig ddull o gyfathrebu â'r byd tu allan. Effeithir yn arbennig ar gymunedau pobl dduon a lleiafrifoedd ethnig ac LGBT, gan greu unigedd pellach.

Mae cost unigrwydd ac unigedd i'n gwasanaethau cyhoeddus a'n cynhyrchiant yn £2.6 biliwn y flwyddyn. Ceir cost o £427 miliwn i'n gwasanaeth iechyd, heb sôn am y gost mewn termau real i ansawdd bywyd a hyd oes pob un o'r unigolion hyn.

Hwyluster cymharol a chost isel mynd i'r afael â'r broblem hon—rwy'n dweud hynny oherwydd bod llawer o'r materion rydym yn ymdrin â hwy yma angen adnoddau Llywodraeth. Mae llawer y gallwn ei wneud o ran cymorth, a llawer y gallem oll ei wneud, mewn gwirionedd, yn ein cymunedau ein hunain. Atal yw'r allwedd, a gorau po gyntaf y gweithredwn. Mae gwerth am arian o ran buddsoddiad yn glir. Mae Prosiect Eden yn amcangyfrif bod cymunedau datgysylltiedig yn costio dros £1 biliwn y flwyddyn mewn cynhyrchiant a gollir i economi Cymru. Eto, gall camau syml fel ailfuddsoddi mewn trafnidiaeth leol a chymunedol a chefnogi bysiau, maes sydd wedi wynebu toriadau o dros £4.2 miliwn, dros 20 y cant, ers 2011—. Felly, wrth inni sôn amdano, rydym yn gweld pethau negyddol yn datblygu sy'n gwneud y sefyllfa'n waeth. Ar ein hiechyd a gwasanaethau cymdeithasol, yn benodol, mae'r effaith yn sylweddol.

Gallai mynd i'r afael â'r problemau hyn atal apwyntiadau ac ymweliadau meddygon teulu a fyddai fel arall yn ddiangen, gan ryddhau adnoddau hanfodol ar gyfer ein meddygon teulu sydd eisoes dan bwysau. Mae'r goblygiadau iechyd cysylltiedig ychwanegol yn ychwanegu at bwysau ar y GIG: iselder ysbryd, pwysedd gwaed uchel, mwy o risg o drawiad ar y galon, strôc a dementia, i enwi ond ychydig. Gwyddom fod y Groes Goch Brydeinig yn amcangyfrif y bydd cost defnydd cynyddol o wasanaethau gan bobl hŷn sy'n dioddef unigrwydd hyd at £12,000 y person dros y 15 mlynedd nesaf. Ac os ydych yn cysylltu hynny â'r ffigurau, rydych yn sôn am—. Mae'n fom sy'n tician.

Mae Prosiect Eden wedi canfod bod cydlyniant cymdeithasol ar hyn o bryd yn arbed £245 miliwn bob blwyddyn drwy leihau'r galw ar wasanaethau iechyd yng Nghymru, ac y gallai arbed £681 miliwn pe bai gweithredu'n digwydd ledled y wlad: cyfeillio, er enghraifft. Gwn fy mod wedi cyfeirio ato yma cyn hyn—ai'r Silver Line ydyw? Mae yna linell ffôn y gallwch ei ffonio. Dechreuodd Esther Rantzen y cynllun, ac mae'n brosiect eithriadol o dda; gwn fod pobl yn fy etholaeth wedi ei defnyddio. Defnyddir cyllid gofal canolraddol i gefnogi mudiadau trydydd sector yn Aberconwy, i gynnal grwpiau cyfeillgarwch lleol fel dosbarth dyfrlliw rheolaidd, ac mae un o'n cynghorwyr lleol bellach wedi llogi neuadd eglwys leol ac mae'n dangos ffilm yno'n fisol—y Cynghorydd Julie Fallon. A hoffwn ei chanmol am y fenter i sicrhau bod y bobl unig hyn sy'n profi unigedd yn gallu dod ynghyd a gwylio ffilm gyda'i gilydd—ffilm sy'n aml yn dod â llawer o atgofion hapus iddynt. Nodwyd nifer o grwpiau gan Gymdeithas Alzheimer Cymru.

Ddirprwy Lywydd, y llynedd, cynhaliodd Fiona Phillips arbrawf lle y treuliodd bum diwrnod ar ei phen ei hun i brofi effeithiau unigrwydd ac unigedd. Ar ôl llai na 24 awr heb gysylltiad â neb, teimlai'n ddigalon ac yn ddibwys. Erbyn diwrnod 3, roedd hi'n ddigalon. Dydd 4: dagreuol. Ac erbyn diwrnod 5, teimlai fod ei hunan-barch wedi gostwng yn sylweddol. Dyma fenyw ifanc sydd â theulu o'i hamgylch. Rhoddodd gynnig ar yr arbrawf am wythnos. Mae'n arbrawf a ddaeth â rhywfaint o realiti i'w bywyd, ac roedd ganddi gefnogaeth ei theulu. Dychmygwch pan na fydd gennych deulu o'ch cwmpas, felly gadewch i bawb ohonom wneud popeth a allwn i gefnogi pob unigolyn sy'n byw ar eu pen eu hunain ac yn teimlo unigedd cymdeithasol.