Prynhawn da, Ysgrifennydd y Cabinet. Mae un neu ddau o gwestiynau wedi dod i'r meddwl o ddarllen eich datganiad ac, yn wir, y Papur Gwyn 'Gwasanaethau sy'n Addas i'r Dyfodol'. Hoffwn yn gyntaf ac yn bennaf fynd i'r afael â phenodi aelodau i'r bwrdd o ran tanberfformio. Mae'r ymgynghoriad yn dweud bod cefnogaeth sylweddol i'r egwyddor o gyflwyno cyfyngiad amser i benodiadau gweinidogol lle mae byrddau iechyd neu ymddiriedolaethau GIG yn tangyflawni.

Ysgrifennydd y Cabinet, mae pedwar o'r saith bwrdd iechyd yng Nghymru yn tanberfformio hyd at y pwynt o fod naill ai mewn mesurau arbennig neu gydag ymyriadau wedi eu targedu. Yn fwyaf diweddar, er enghraifft, rydym wedi clywed am yr heriau ariannol dybryd a wynebir gan Hywel Dda, sydd wedi cronni gorwariant o £149 miliwn dros gyfnod o dair blynedd—y mwyaf o blith yr holl fyrddau iechyd. Pan ofynnwyd yn ddiweddar, mewn cwestiwn ysgrifenedig, faint o wybodaeth oedd gan Lywodraeth Cymru am hyn, dywedodd Llywodraeth Cymru na chawsant wybod am y dirywiad hwn tan fis Rhagfyr. At hynny, o ran sefydlogi sefyllfa ariannol y bwrdd iechyd, dim ond arweiniad cyffredinol a gyhoeddwyd gan Lywodraeth Cymru.

I ddychwelyd at yr ymgynghoriad hwn, ac at benodi aelodau i'r bwrdd o ran tanberfformio, a allech egluro beth yw swydd a swyddogaeth y lefelau hyn o ymyrraeth gan Lywodraeth Cymru? Ymddengys yn gwbl aneglur pa ran sydd gan Lywodraeth Cymru mewn gwirionedd wrth ddeall yr hyn sy'n digwydd mewn bwrdd iechyd pan mae'n rhaid ichi roi pobl yno ar gyfer ymyriadau wedi eu targedu neu fesurau arbennig.

Codais y mater hwn ym mis Tachwedd 2017 mewn dadl eang ei chwmpas ar y pwnc hwn, oherwydd credaf ei bod yn iawn ac yn briodol i Lywodraeth Cymru benodi pobl ychwanegol ar y bwrdd i sicrhau bod byrddau iechyd yn cael eu dwyn yn ôl i'r gorlan, gan gyrraedd y targedau cyflenwi gwasanaethau a rheoli ariannol a wnaethoch chi eu gosod iddynt. Ni allaf ddeall o gwbl beth rydym wedi bod yn ei wneud hyd yma o ran rhoi rhai o'r targedu ymyrryd hynny ar waith a rhoi'r bobl hyn yno, ac yna maen nhw'n gallu dweud, 'Jiw, doedden ni ddim yn gwybod bod dyled o £176 miliwn, er enghraifft, wedi'i phentyrru.' A cheir enghreifftiau yn Betsi Cadwaladr yr wyf wedi eu codi gyda chi yn y gorffennol.

Yr ail destun pryder sydd gennyf yn codi o'r Papur Gwyn 'Gwasanaethau sy'n Addas i'r Dyfodol' yw presenoldeb y cyhoedd ar y bwrdd. Eto, roedd yr ymgynghoriad yn sôn am y ffaith bod consensws cyffredinol yn bodoli y dylai'r cyhoedd a'u cynrychiolwyr allu cyfrannu'n ystyrlon i gyfarfodydd y bwrdd a bod aelodau'r bwrdd yn deall anghenion pobl leol a materion lleol. Rwy'n synnu'n fawr iawn at hynny mewn ffordd, y gallai fod unrhyw amheuaeth am hynny, oherwydd os nad yw'r bwrdd yn cynrychioli anghenion y bobl leol, yn sicr nid yw'r bwrdd yn addas i'r diben. Eu swyddogaeth nhw yw sicrhau bod pobl leol yn cael y gofal iechyd y mae ei angen arnyn nhw. Gan hynny, os gwelwch yn dda, a allech chi ymhelaethu ychydig bach mwy ar hynny, am yr hyn yr ydych yn bwriadu ei wneud am hynny ac a ydych yn credu ai peidio y cafwyd darpariaeth ddigonol neu ddiffyg weddol sylweddol o bresenoldeb cyhoeddus?

Hoffwn i gysylltu hynny â'r cynnig i gael gwared ar gynghorau cymuned. Eto, rwy'n nodi'r sylw yn eich datganiad am gynghorau cymuned, ond bu llawer o feirniadaeth ar y diffyg manylion yn y cynigion. Ar y naill law, rydym yn sôn am yr angen i'r cyhoedd gael llais cryf ac ystyriol sy'n hyglyw i bawb. Siaradodd yr arolwg seneddol yn faith iawn am sut mae angen i'r cyhoedd gymryd cyfrifoldeb a bod yn rhan o'r newid sylfaenol y mae angen inni ei weld yn y GIG. Mae'r Papur Gwyn 'Gwasanaethau sy'n Addas i'r Dyfodol' yn sôn am yr un peth, ond mae'r polisi sy'n cael ei gyflwyno yn sôn am wanhau, lleihau a'i gwneud yn fwy anodd i lais y cyhoedd gael ei glywed ar y byrddau. A wnewch chi ein sicrhau ni am fwriad Llywodraeth Cymru yn y maes hwn?

Y maes olaf yr hoffwn i sôn amdano yw'r ddyletswydd o ran didwylledd. Mae'n gysyniad diddorol iawn, cyflwyno dyletswydd o ran didwylledd. Cafwyd cryn dipyn o gefnogaeth i hynny yn y Papur Gwyn, neu yn yr ymgynghoriadau a ddaeth i mewn. Yr hyn nad wyf i'n ei ddeall yn iawn yw sut y credwch y gallwn ysgogi bod yn eirwir ac agored. Beth yw'r ffordd orau i annog bod yn eirwir a gonest? Rydym ni'n teimlo'n gryf y dylai ein GIG, heb unrhyw arlliw o amheuaeth, fod â diwylliant cynhenid o ran rhannu cyfrifoldeb, bod yn agored a dysgu, ond nid wyf i'n credu y gellir cyflawni hyn drwy ddeddfu yn unig. Felly, beth yw'r mesurau y gallwch chi edrych arnyn nhw, neu eu dwyn ymlaen, i sicrhau y gall y ddyletswydd hon o ddidwylledd, yr wyf i, fel y dywedais yn gynharach, yn credu ei fod yn gysyniad diddorol iawn mewn gwirionedd, gael ei throsi yn beth gwir ymarferol? Mae deddfu ar gyfer gonestrwydd yn anodd iawn. Y cwbl sydd raid inni ei wneud yw argraffu hynny ar feddwl pob unigolyn sy'n gweithio yn y GIG ac i'r GIG, ac yn wir ar ein meddyliau ninnau, yn aelodau o'r cyhoedd, pan rydym yn ymdrin â'r GIG, fod yna ddiffuantrwydd a thryloywder yr ydym i gyd yn dyheu amdanyn nhw ac yn disgwyl eu gweld yn y GIG yn y dyfodol.