Part of the debate – Senedd Cymru am 3:34 pm ar 6 Mawrth 2018.
Diolch yn fawr iawn, iawn arweinydd y tŷ, am eich datganiad heddiw. Mae'n anodd iawn i feirniadu unrhyw beth yn y fan honno, a dydw i ddim yn bwriadu gwneud hynny. Ac yn sicr, rwy'n croesawu'r rhestr o weithgareddau y mae Llywodraeth Cymru wedi cymryd rhan ynddynt, a nifer y menywod sydd wedi cael eu hannog i gymryd rhan yn y gweithgareddau hynny. Does dim amheuaeth gen i y byddan nhw'n elwa ar hynny ac yn bwrw ymlaen yn dda â'r uchelgeisiau hynny yn eu bywydau. Ond meddwl ydw i tybed a oes unrhyw ffordd—neu hyd yn oed a yw'n briodol, mewn gwirionedd—y gallem ni fonitro cynnydd y menywod, a'r merched iau yn arbennig, sydd wedi cymryd rhan yn y rhaglenni hynny. Dydw i, yn sicr, ddim eisiau ysbïo arnyn nhw, ac wrth gwrs eu dewisiadau nhw yw eu dewisiadau nhw, ond os gallwn ni gael tystiolaeth gref—dydw i ddim yn gwybod, hyd yn oed ymhen 10 mlynedd—i brofi bod y rhain wedi bod yn weithgareddau hynod werth chweil, mewn gwirionedd, y gellid eu hailadrodd, yna rwy'n credu bod hynny'n beth da i bob un ohonom ni.
Rwy'n falch iawn o weld bod pwyslais ar brentisiaethau yn y datganiad a wnaethoch chi heddiw. Hoffwn i sôn yn gyflym am Goleg Penybont, sydd newydd ennill gwobr darparwr prentisiaethau y flwyddyn—rwyf wedi gwneud fy nyletswydd i'm hetholwyr yn y fan yna.
Ond mae yna wybodaeth sy'n achosi pryder mawr am stereoteipio ar sail rhyw o hyd, ac rwy'n cyfeirio yn benodol at ddarn o waith a wnaethpwyd gan The Careers and Enterprise Company yn ddiweddar, a ganfu fod gan bobl ifanc safbwyntiau mwy, nid llai ceidwadol am y rhywiau yn y byd nag oedd gan eu rhieni. Mae 56 y cant o fenywod ifanc rhwng 17 ac 19 oed yn credu bod eu rhyw yn cyfyngu ar eu dewisiadau gyrfa—dim ond 37 y cant o ddynion ifanc a oedd o'r farn honno. Ac aeth yr ymchwil ymlaen i gadarnhau bod dyheadau gyrfa yn dangos gwahaniaethau penodol rhwng y rhywiau, a 18 y cant yn fwy o ddynion ifanc na menywod eisiau bod yn beirianwyr ac yn weithwyr TG proffesiynol—efallai nad yw hynny'n rhywbeth yr ydym ni'n synnu o'i glywed yn y fan hon. Ond roedd yn dangos bod y rhagfarnau hynny yn cael eu rhoi i eraill gan bobl ifanc eu hunain, felly cyfoedion, mewn un ffordd, sydd wedi annog menywod ifanc yn arbennig i fynd i'r gyrfaoedd yr aethant iddynt, efallai. Ac rwy'n credu bod y ffaith bod y ffigurau newydd hyn yn dangos nad yw cydraddoldeb rhwng y rhywiau, os mynnwch chi, yn fater o drefn, rwy'n credu bod hynny'n rheswm da pam mae'r dadleuon hyn, a'r datganiadau hyn yr ydych chi'n eu gwneud, Gweinidog, yn dal yn hanfodol. Byddwn i wrth fy modd yn dweud bod y gwaith ar ben, ond rydyn ni'n ymhell iawn o hynny, o farnu yn ôl y ffigurau hyn.
Yn ogystal â phrentisiaethau, tybed a yw Llywodraeth Cymru wedi rhoi rhywfaint o ystyriaeth i ddychweliaethau hefyd—dydw i ddim yn gwybod a yw hwnnw'n air y gallaf ei ddefnyddio. Mae Llywodraeth y DU newydd gyhoeddi rhywfaint o arian i gefnogi pobl yn y sector preifat i fynd yn ôl ar ôl cael amser i ffwrdd at ddibenion gofalu. O'r bobl hynny, menywod yw 90 y cant ohonyn nhw—efallai nad yw hynny eto yn syndod mawr. Ac mae hyn yn ddiddorol os ydym ni'n gofyn i fenywod yn benodol i fynd yn ôl i yrfa, yn hytrach na swyddi, oherwydd yn sicr pan fyddwch chi'n ystyried yr ystadegau diweddar a gawsom o 'Pwy sy'n rhedeg Cymru? 2017', er gwaethaf y gwaith da yr ydym ni'n ei wneud yn y fan yma, dim ond 6 y cant o'r prif weithredwyr yn y 100 busnes uchaf sy'n fenywod—a mae hynny yn y sector preifat. Siawns y gallwn ni fod yn gwneud yn well na hynny. Felly, os oes ffrwd waith benodol yma yr ydych chi'n credu y gallai fod gennych chi ddiddordeb yn ei datblygu, byddem ni yn sicr yn hapus i'ch cefnogi chi yn hynny o beth.
O ran gofal plant, yn amlwg rydym ni eisiau i hyn weithio. Ac rwy'n meddwl tybed a allaf i dim ond tynnu sylw at y cynllun treialu ar ofal plant yn fy ardal i—sef, wrth gwrs, eich ardal chi hefyd—lle mae'n ymddangos nad yw nanis wedi eu cynnwys yn y cynllun, am resymau sy'n ymwneud â chofrestru; rwy'n deall yn iawn pam nad ydyn nhw. Ond byddai'n hawdd neidio i'r casgliad bod nanis dim ond ar gyfer teuluoedd sy'n gallu eu fforddio, yn hytrach na, ar adegau, bod lles y plentyn yn galw am hynny. A'r rheswm yr wyf yn ei godi yw oherwydd, ar wahân i leihau, o bosibl, nifer y swyddi sydd ar gael i nanis, sy'n tueddu i fod yn fenywod, mae perygl mai'r menywod yn y teuluoedd hynny a fydd yn dewis aros gartref i ofalu am y plant, yn hytrach na mynd allan i'r gweithle, oherwydd anghenion y plentyn penodol hwnnw. Felly, rwy'n gobeithio bod hynny yn rhywbeth—rwy'n credu ei fod yn un o ganlyniadau anfwriadol y polisi—y gellid ei ystyried efallai.
Ac yna hoffwn i groesawu eich sylwadau pwysig iawn ar drais yn gyffredinol. Rwy'n falch iawn o weld cymaint o hyfforddiant a wneir gan weithwyr proffesiynol, y gwnaethoch chi gyfeirio atyn nhw. Ond dim ond os byddwch yn gwneud yr elfen perthynas iach ag eraill o hyn yn iawn y bydd hynny'n talu ar ei ganfed. Rwy'n gwerthfawrogi'r hyn yr ydych chi'n ei ddweud y bydd y cwricwlwm yn cynnwys hynny bellach, ond mae gennym ni'r math o fwlch cyn-Donaldson, ac rwyf i o'r farn—efallai na fyddwch chi'n gallu rhoi gwybodaeth i mi heddiwi—bod angen i ni gael rhywfaint o wybodaeth, yn enwedig ar lefel ysgolion uwchradd, lle mae dynion a menywod ifanc wedi colli'r cyfle i hyn fod wedi'i normaleiddio ar lefel ysgol gynradd. Felly, os ydych chi'n gallu rhannu unrhyw wybodaeth ar hynny, byddai hynny'n wych. Diolch.