Credaf fod Bethan yn hollol iawn: rydym yn wahanol, gallwn wneud pethau'n wahanol ac rydym yn arwain y ffordd mewn llawer o bethau—trais domestig, caethwasiaeth fodern, ailgylchu; rydym yn gwneud llawer o bethau. Rydym yn genedl ffyniannus gyda'r gallu i rymuso pobl a gwasanaethu ein pobl, ond rydym yn methu yn y maes hwn. Rydym yn gwneud cam â'r dinasyddion sy'n gorfod mynd drwy'r system honno a'u canlyniadau. Efallai mai'r broblem yw nad yw'r system dan ein rheolaeth ni. Dyma'r system sy'n bodoli ar hyn o bryd, mae'n system gosbi sydd wedi ei gorfodi arnom, ac mae'n system sy'n rhoi ein dinasyddion ni—a rhai o'r gwledydd cyfagos, a bod yn deg; mae'n effeithio ar garcharorion o Loegr yn ogystal—mewn perygl difrifol. Mae'n methu sicrhau gwelliant o ran lleihau aildroseddu, ac mae'n methu rheoli carcharorion yn ddiogel yn y system.

Nawr, crybwyllwyd tystiolaeth o amrywiol adroddiadau o'r blaen, gan gynnwys Arolygiaeth Carchardai ei Mawrhydi, ac yn eu hadroddiad blynyddol diwethaf gan y Prif Arolygydd, Peter Clarke, nodwyd bod sawl sefydliad yn wael. Ni chânt eu hystyried yn addas at y diben. Maent yn gwneud cam â charcharorion, maent yn gwneud cam â theuluoedd carcharorion. Pwysleisia fod gormod o'n carchardai wedi dod yn lleoedd annerbyniol o dreisgar a pheryglus. Mae cyfran y carchardai yr ystyriwyd eu bod yn dda neu'n well, yn dilyn arolygiad, wedi gostwng o 76 y cant i 49 y cant mewn un flwyddyn yn unig. Nawr, adleisir y methiant hwn gan gynrychiolwyr Cymdeithas y Llywodraethwyr Carchar a Chymdeithas y Swyddogion Carchar, sy'n gyson yn lleisio eu pryderon mawr ynghylch yr effaith a gafodd cyllidebau llai ar y gwasanaeth a'i allu i wella'r modd y caiff gwasanaethau eu darparu yn erbyn y targedau a osodwyd.

Mae'r adroddiad diweddar ar garchar Abertawe yn dangos bod y gwasanaeth dan bwysau ac yn cael trafferth i ateb y galwadau arno i reoli'r system gosbi a sicrhau ei fod yn gallu helpu carcharorion i adsefydlu er mwyn dychwelyd i'w cymunedau, gan leihau cyfraddau aildroseddu yng Nghymru. Nawr, er y gellir defnyddio hyn fel dadl i—. Wel, yn y bôn, oherwydd mai Abertawe mewn gwirionedd, fel y dywedoch, yw'r carchar mwyaf gorlawn o ran canran yn y DU—. Oherwydd bod gennych fwy o leoedd, nid yw'n golygu bod y system yn gweithio. Felly, dylai fod yn canu larymau, mewn gwirionedd, i siarad am ganllawiau dedfrydu ac a ydynt yn addas ar gyfer yr oes fodern ac uchelgais y Llywodraeth i ostwng cyfraddau aildroseddu.

Mae'r anawsterau a wynebir gan garchardai ledled Cymru a Lloegr wedi'u cofnodi'n dda, gyda llawer o achosion o aflonyddwch mewn sefydliadau, gyda rhai yn galw am dimau arbenigol i adfer trefn; ymosodiadau difrifol—cynnydd o dros 200 y cant ers 2013, yn ôl ffigurau'r Weinyddiaeth Gyfiawnder ei hun; anafiadau i staff carchar a chynnydd yng nghyfraddau hunan-niwed ymhlith carcharorion, gan gynnwys achosion o hunanladdiad. Mae'r rhain i gyd yn dangos angen i roi camau mwy radical ar waith i wella'r gwasanaeth presennol ac edrych ar nifer o agweddau, a allai fod y tu allan i gylch gwaith y gwahanol agweddau. Ar hyn o bryd, mae hyn y tu allan i'n cylch gwaith ni, mewn un ystyr, ond dylem gael hynny, ac efallai y down yn ôl at y pwynt hwnnw yn nes ymlaen.

Y cyn Ysgrifennydd Gwladol—. Fe soniasom am yr Ysgrifennydd Gwladol presennol—David Gauke rwy'n credu. Nododd y cyn-Ysgrifennydd Gwladol, David Lidington, ei resymau fis Awst diwethaf pam fod angen camau i leihau poblogaeth y carchardai—ie, lleihau poblogaeth y carchardai—ond wedyn maent yn gwario £1.3 biliwn—nid £200 miliwn, ond £1.3 biliwn—ar gynyddu poblogaeth y carchardai. Felly, nid yw'n ymddangos yn gyson o gwbl. Mae angen inni ddiwygio'r system gosbi, diwygio'r canllawiau dedfrydu, ac ystyried ffyrdd amgen yn lle carcharu, a fyddai'n lleihau nifer yr unigolion sy'n cael dedfryd o garchar. Mae'n hen bryd gwneud hynny, ac efallai y dylai'r newidiadau hyn gael eu rhoi i ni yng Nghymru bellach oherwydd gallwn weithredu arnynt, ac oherwydd nad ydym yn mynd i adael iddo barhau.

Ddoe, gofynnais gwestiwn i'r Prif Weinidog yn seiliedig ar gasgliadau ymchwil i faint carchardai fod carchardai llai o faint yn arwain at well canlyniadau na rhai mwy o faint i garcharorion a'r cymunedau. Yn aml caiff carchardai bach eu rhedeg yn fwy effeithiol. Mae ganddynt lefelau is o drais, gwell perthynas rhwng staff a charcharorion, mwy o ffocws ar ailsefydlu, gwell cyfleusterau ar gyfer cyswllt rhwng carcharorion a'u teuluoedd, ac fel y soniodd rhywun eisoes, amlygodd adroddiad yr Arglwydd Farmer yr agweddau hyn.