Hoffwn ddiolch i'r Aelod am gyflwyno'r mater hwn eto heddiw ac yn sicr, fel aelod o'r pwyllgor, byddaf yn ei gefnogi, a byddwn yn ei gefnogi, wrth iddo basio Cyfnod 1 yn y Siambr hon.

Mae galwadau wedi bod i gynyddu pwerau'r ombwdsmon ers 2013, ac rydym yn teimlo ei bod yn hollbwysig fod rôl yr ombwdsmon yn cael ei thrawsnewid. Ni ddylai neb sy'n defnyddio unrhyw un o'n gwasanaethau cyhoeddus deimlo cywilydd eu bod wedi gorfod gwneud cwyn os ydynt yn teimlo bod angen iddynt wneud hynny. A phan aiff pethau o chwith, mae'n rhaid i bawb ohonom allu craffu ar y camgymeriadau ac unioni pethau. Rydym wedi gweld bod cyrff cyhoeddus Cymru yn wynebu cynnydd yn nifer y cwynion: iechyd, 38 y cant; gwasanaethau cymdeithasol, 9 y cant.

Mae ychydig o achosion rwyf wedi eu cyflwyno i'r ombwdsmon fy hun fel Aelod Cynulliad wedi tynnu sylw at yr angen gwirioneddol am ymchwilio a chraffu effeithiol pan fo pethau wedi mynd o chwith, neu lle mae pobl wedi disgyn drwy'r rhwyd, yn enwedig o fewn y gwasanaeth iechyd—mae'n rhaid i mi ddweud, lle y gall esgeulustod o'r fath fod yn fater o fywyd neu farwolaeth mewn gwirionedd. Mewn achosion o'r fath, lle nad yw'n bosibl troi'r cloc yn ôl, mae sicrwydd na fydd unrhyw deulu arall yn gorfod mynd drwy'r un dioddefaint yn aml yn rhywfaint o gysur ynddo'i hun. Ac mae nifer y teuluoedd rwyf wedi siarad â hwy—yn wir, mae proses yr ombwdsmon yn helpu i gadw cydbwysedd, mewn gwirionedd, pan fydd pethau wedi mynd o chwith.

Mae bwriadau polisi cyffredinol y Bil o ran diogelu'r bobl fwyaf agored i niwed a gwella cyfiawnder cymdeithasol yn rhai y credaf y byddai pob un ohonom yn eu cefnogi yn y Siambr hon. Byddai cael gwared ar y gofyniad i wneud cwyn yn ysgrifenedig, er enghraifft, yn galluogi'r rheini nad ydynt yn gallu ysgrifennu i leisio eu pryderon. Ac roedd yn peri cryn ofid, mewn gwirionedd, pan oeddem yn sôn am ganran y bobl sydd â sgiliau llythrennedd a rhifedd gwael iawn yng Nghymru—hwy yw'r sector anghofiedig yma, a bydd y cymorth hwn yn cynnwys y rheini. I'r perwyl hwn, rydym yn cefnogi'r cynnig i gryfhau pwerau'r ombwdsmon.

Rydym yn croesawu'r cynigion hir ddisgwyliedig o fewn y Bil i alluogi'r ombwdsmon i ymgymryd ag ymchwiliadau ar ei liwt ei hun lle y ceir materion thematig. Ombwdsmyn pump o aelodau Cyngor Ewrop yn unig sydd heb y pŵer hwn, felly mae'n hen bryd i Gymru ddal i fyny â gweddill y DU ac Ewrop. Mae Ysgrifennydd y Cabinet wedi nodi safbwynt llugoer Llywodraeth Cymru mewn perthynas â'r pŵer hwnnw, ond o fewn y paramedrau cywir, credaf fod pŵer o'r fath yn hanfodol er mwyn gwella'r broses o ddiogelu ac amddiffyn aelodau mwy agored i niwed yn ein cymdeithas ac mae ganddo'r potensial i chwarae rôl ataliol sylweddol hefyd. Wrth gyflwyno tystiolaeth i'r pwyllgor, roedd rhanddeiliaid, yn gyffredinol, yn cefnogi'r pwerau hyn ac yn gefnogol i fwrw ymlaen â'r rhannau cadarnhaol, ar ôl clywed bod pwerau ymchwilio ar eu liwt eu hunain yn gyffredin ledled Ewrop. Felly, mae yna gorff o arferion da y bydd y Bil hwn yn datblygu ohono mewn cyfnodau diweddarach.

Rydym hefyd yn croesawu'r pwerau arfaethedig i ymchwilio i faterion sy'n ymwneud â'r sector iechyd preifat, a fydd hefyd yn gwneud gwahaniaeth sylweddol i'r canlyniadau y bydd yr ombwdsmon yn gallu eu sicrhau. Ond yn amlwg, mae angen i mi egluro mai'r sector preifat o fewn y llinell ofal yw hwnnw pan fo'n ymwneud â'r gwasanaeth iechyd yn ogystal. Mae yna stori ofnadwy am aelod o'r cyhoedd a oedd yn gorfod aros pum mlynedd a hanner am ymateb i gŵyn am driniaeth breifat a gafodd ei diweddar ŵr.

Yn olaf hefyd, croesewir pwerau arfaethedig i sefydlu gweithdrefn unffurf i ymdrin â chwynion ar draws y sector cyhoeddus ac i weithio ar y cyd â chomisiynwyr eraill, cynghorwyr statudol, rheoleiddwyr ac Archwilydd Cyffredinol Cymru i geisio ysgogi gwelliannau yn y modd yr ymdrinnir â chwynion gwasanaethau cyhoeddus ac ymatebion i'r dinesydd. Ond mae'n rhaid i mi ddweud bod pryderon o fewn y pwyllgor mewn perthynas â 'Gweithio i Wella' a'r canllawiau cwyno statudol o ran gweithdrefnau cwyno ar hyn o bryd, oherwydd credaf fod yna deimlad ar draws y sector bod angen gweithdrefn gwyno gyson a chadarn iawn yma yng Nghymru yn y lle cyntaf. Wedi'r cyfan, mae gan yr ombwdsmon dueddiad i beidio â chymryd rhan tan y bydd bobl wedi ceisio gwneud cwyn drwy'r broses gwyno, ac mae'n rhaid i mi ddweud wrthych, yn fy mhrofiad fy hun o weithio ar nifer o achosion ar ran fy etholwyr, nid yw 'Gweithio i Wella' yn gwella pethau bob amser.

Mae'r pwyllgor wedi gwneud nifer o argymhellion mewn perthynas â diwygiadau amrywiol i'r asesiad effaith rheoleiddiol cyn i hwn gael ei ystyried yng Nghyfnod 2. Wrth gwrs, mae ein cefnogaeth i fwrw ymlaen â'r Bil yn amodol ar hyn. Rwy'n falch o nodi bod 18 o'n 19 argymhelliad wedi cael eu derbyn, ond yn wahanol i'r rhan fwyaf o'r ddeddfwriaeth sy'n cael ei hystyried yn y Siambr hon, nid yw'r cynnig i gymeradwyo'r penderfyniad ariannol ar gyfer y Bil hwn wedi cael ei gyflwyno eto, er gwaethaf ymateb yr Aelod sy'n gyfrifol i adroddiad y pwyllgor ddoe. Buaswn yn ddiolchgar pe bai Ysgrifennydd y Cabinet yn egluro heddiw beth yw'r rheswm am yr oedi, ac yn cadarnhau bwriad Llywodraeth Cymru i gyflwyno'r penderfyniad ariannol o fewn yr amser gofynnol. Mae llawer o waith wedi'i wneud ar hyn, ac nid ydym eisiau iddo fethu oherwydd hyn.