Part of the debate – Senedd Cymru am 2:25 pm ar 17 Ebrill 2018.
Rwy'n credu ein bod ni'n sicr o gael rhai diwrnodau diddorol ym musnes y Cynulliad, ond byddaf yn canolbwyntio ar rai materion sydd wedi codi dros y Pasg, os caf i, a gofyn yn gyntaf a oes modd cael datganiad gan y Llywodraeth ar fater mewnfudwyr o'r Caribî a'r Gymanwlad yma yng Nghymru? Rydym ni wedi gweld dros y Pasg bod straeon yn dod i'r amlwg o'r hyn a ddisgrifiwyd fel y Windrush, cenhedlaeth yr ymerodraeth, sydd wedi bod, heb unrhyw fai arnyn nhw eu hunain—yn blant ac yn wyrion, neu'n blant, yn bennaf, i fewnfudwyr nad oedd ganddyn nhw basbort Prydeinig, neu heb fod angen profi pwy ydyn nhw. Erbyn hyn maen nhw'n cael eu gwrthod gan wasanaethau'r GIG—nid yw hynny'n digwydd efallai yng Nghymru oherwydd bod gennym agwedd wahanol yn GIG Cymru, i fod yn deg—ond yn sicr maen nhw'n cael eu gwrthod ar gyfer cyfleoedd am swyddi, gwiriadau gan landordiaid ac ati. Mae'r pethau hyn yn berthnasol yng Nghymru, gwaetha'r modd, ac mae gennym ni—yn sicr gyda'r cymunedau sydd gennym ni yng Nghymru, mae gennym gymunedau o bobl sydd yn disgyn i'r categori hwn.
Nawr, o dan bwysau difrifol, gwnaeth Llywodraeth San Steffan dro pedol ddoe ac mae bellach yn cwrdd â phenaethiaid llywodraethau'r Caribî yng Nghyfarfod Penaethiaid Llywodraethau'r Gymanwlad, CHOGM, ac ati i drafod hyn. Ond rwy'n credu y byddai o gymorth cael datganiad gan Lywodraeth Cymru ynghylch sut yr ydych chi'n cysylltu â Llywodraeth y DU i sicrhau na chaiff ein dinasyddion ni, yn enwedig o dras Caribïaidd ac o wledydd eraill y Gymanwlad, eu cosbi gan y methiant hwn gan y Swyddfa Gartref i gael dealltwriaeth ystyrlon, os mynnwch, o oddeutu 0.5 miliwn o bobl. Mae'n gwneud ichi feddwl tybed sut maen nhw'n mynd i ymdopi â 3 miliwn o ddinasyddion yr UE pan fyddwn ni'n gadael yr UE. Ond gadewch inni ganolbwyntio ar yr hyn sydd gennym ni ar hyn o bryd. Bydd llawer ohonyn nhw wedi eu lleoli yng Nghymru, bydd llawer ohonyn nhw yn ddinasyddion a fydd, hyd yn oed os nad ydyn nhw wedi profi unrhyw anawsterau eto, yn teimlo'n bryderus am eu dyfodol, ac rwy'n credu y byddai'n ddefnyddiol iawn cael datganiad gan Lywodraeth Cymru yn nodi sut y bwriadwch gydgysylltu â Llywodraeth y DU ar hyn.
Yr ail beth yr hoffwn i ofyn ichi ei ystyried yw a fyddech chi'n rhoi amser i Lywodraeth Cymru i gael dadl ar weithgareddau Ystâd y Goron yng Nghymru. Mae hwn yn gorff pwysig iawn. Rwyf wedi cael trafodaethau am enwi pontydd a phethau fel hynny, ond gadewch inni ganolbwyntio ar gyrff mawr a phwysig fel Ystâd y Goron. Rwy'n credu ei bod yn gwneud rhywbeth fel £300 miliwn y flwyddyn o'i hystâd yng Nghymru—yn bennaf, wrth gwrs, ynni adnewyddadwy, gyda'i pherchenogaeth o'r traethlin a llawer o Ystadau'r Goron. Nid oes ganddi swyddfa yng Nghymru, nid yw'n cynhyrchu ei hadroddiadau i'r Cynulliad, dydyn ni ddim yn trafod beth mae Ystâd y Goron yn ei wneud, ac eto i gyd mae'n sbardun economaidd mawr. Rhaid inni ofyn y cwestiwn a yw'n gwneud y gorau dros Gymru—alla i ddim ateb y cwestiwn hwnnw oherwydd nid ydym yn cael y dadleuon hynny. Felly, yng nghyd-destun y pwerau newydd sydd gennych chi erbyn hyn fel Llywodraeth Cymru dros ynni a'r Grid Cenedlaethol, neu dros ffracio, sydd ar fin dod, mae'r rhain yn gwestiynau a fydd yn berthnasol i Ystâd y Goron a'i gweithgareddau. Rwy'n credu y byddai'n dda cael cyfle i gynnal dadl ar hynny ac efallai ystyried sut y gallwn ni fel Cynulliad a Phwyllgorau'r Cynulliad gael gwell rhyngweithio gydag Ystâd y Goron ac adroddiadau gwell oddi wrthyn nhw am eu gweithgarwch yng Nghymru ac am yr elw economaidd y maen nhw'n ei sicrhau ac ym mha ffyrdd y maen nhw'n ceisio gweithio gyda Llywodraeth Cymru i sicrhau bod hynny er lles gorau pobl Cymru.