2. Pa gyngor y mae'r Cwnsler Cyffredinol wedi'i ddarparu i Lywodraeth Cymru ar y sail gyfreithiol ar gyfer y cytundeb rhwng Llywodraeth Cymru a Llywodraeth y DU ar Fil yr Undeb Ewropeaidd (Ymadael)? OAQ52094

Bydd y cytundeb yn cael ei adlewyrchu yng nghynnwys y Bil ymadael â'r UE a mater i'r Cynulliad fydd penderfynu, drwy ddadl y cynnig cydsyniad deddfwriaethol, a yw'r hyn a ddarperir ar ei gyfer yn y cytundeb yn dderbyniol i Gymru.

Mae'r cytundeb rhwng y Torïaid yn San Steffan a Llywodraeth Lafur Cymru yma yn cynnwys dwy ran: y gwelliannau i'r ddeddfwriaeth a'r cytundeb ei hun. Nid yw'r meysydd polisi sydd wedi'u cynnwys yn y cytundeb yn y ddeddfwriaeth ac nid ydynt yn gynhwysfawr. Mae'n gwbl gredadwy, wrth i Brexit fynd rhagddo, y bydd San Steffan yn penderfynu ei bod angen mwy o reolaeth dros feysydd polisi eraill. A all y Cwnsler Cyffredinol egluro i'r Cynulliad hwn pa gamau cyfreithiol y gallai eu cymryd i atal San Steffan rhag cymryd rheolaeth dros ragor o feysydd polisi, ac ar ba sylfaen gyfreithiol y gosodwyd y rhestr gyfredol o feysydd polisi?

Wel, rwy'n credu bod yr Aelod wedi camddeall effaith y cytundeb—

Mae honno'n ddadl hynod nawddoglyd.

Wel, rwyf am amlinellu'r sefyllfa, a buaswn yn hapus iawn i gymryd cwestiynau pellach os yw'r Dirprwy Lywydd yn barod i'w derbyn. Y cwestiwn yw hwn: mae'r 26 o feysydd y mae'r cytundeb yn eu sefydlu fel y meysydd a allai fod yn ddarostyngedig i reoliadau yn glir. Yr hyn na fu mor glir, mewn gwirionedd, yw'r pwerau ychwanegol a arferir yng Nghymru yn hytrach nag ar lefel yr Undeb Ewropeaidd o ganlyniad i wrthdroi effaith cymal 11. Fe fydd hi'n gwybod, wrth gwrs, mai effaith wreiddiol cymal 11 oedd cadw'r pwerau hynny i gyd yn San Steffan yn y bôn, ac mae effaith gwrthdroi cymal 11 yn golygu y bydd pwerau yr arferid eu harfer ym Mrwsel o'r blaen yn cael eu harfer yng Nghymru, a hynny mewn ystod eang o feysydd gan gynnwys pethau fel dal a storio carbon, caniatâd cynllunio ynni, trwyddedu hydrocarbon, ansawdd aer, bioamrywiaeth, amgylchedd morol, a llu o feysydd eraill. Mae'r meysydd hyn i gyd yn feysydd a fydd bellach yn cael eu harfer yng Nghymru yn hytrach nag ym Mrwsel, fel rwy'n dweud.

O ran y rheoliadau i roi'r meysydd polisi penodol yn y rhewgell, sef yr iaith a ddefnyddiwyd, fel y bydd yn gwybod, bydd y rheoliadau hynny'n dod i'r Cynulliad er mwyn i'r Aelodau yma roi cydsyniad i'r rheoliadau hynny, neu fel arall. [Torri ar draws.] Fel y mae hi hefyd yn gwybod, nid yw confensiwn Sewel, sef sail ein setliad datganoli—rwy'n amlwg yn ymwybodol nad yw hi na'i phlaid yn hapus gyda hwnnw—yn draddodadwy, nid yw'n bosibl gweithredu ar ei sail yn y llys. Ond fel y gwyddom hefyd, o benderfyniad Miller yn y Goruchaf Lys, mae'n gonfensiwn gwleidyddol cryf iawn sy'n cael ei ystyried gan y Goruchaf Lys yn rhan barhaol o'n setliad datganoli.

A gaf fi ddweud fy mod yn cefnogi'r Cwnsler Cyffredinol yn frwd ar y mater hwn? Onid yw'n wir mai cytundeb gwleidyddol yw'r cytundeb a gafwyd rhwng Llywodraeth y DU a Llywodraeth Cymru yn y bôn, yn hytrach na chytundeb cyfreithiol? Yn y pen draw, gan ein bod yn rhan o'r Deyrnas Unedig, pe bai Senedd y Deyrnas Unedig yn dymuno gwrthdroi unrhyw ddeddfwriaeth flaenorol, byddai'n berffaith bosibl iddi wneud hynny. Ond byddai unrhyw ymgais i encilio rhag y setliad datganoli yn dilyn dau refferendwm yma yng Nghymru yn amlwg yn creu gwrthdaro cyfansoddiadol rhwng Cymru a Llywodraeth y Deyrnas Unedig, a byddai camau i wrthsefyll unrhyw ymgais o'r fath yn cael eu cefnogi'n eang yn y Cynulliad hwn, a hynny o bob ochr i'r tŷ, rwy'n credu. Felly, rhaid ystyried mai dychmygol yw ofnau arweinydd Plaid Cymru yn hyn o beth.

Yn amlwg, byddai gweithredu'n groes i gydsyniad y Cynulliad yn achosi argyfwng cyfansoddiadol, felly nid oes unrhyw amheuaeth ynglŷn â hynny. Mae'r cytundeb, sy'n gytundeb gwleidyddol—er bod ganddo elfennau cyfreithiol: y gwelliannau eu hunain, y cyfeiriad at y Goruchaf Lys; afraid dweud bod y rheini i gyd yn gamau cyfreithiol—mewn gwirionedd, mae'r cytundeb yn cynnwys cymhwyso confensiwn Sewel i'r pwerau gwneud rheoliadau, rhywbeth nad oedd yn nodwedd o gonfensiwn Sewel yn flaenorol. Yn wir, mae'n mynd y tu hwnt i hynny ac mae'n nodi proses benodol ar gyfer trafod a chymeradwyo'r rheoliadau hynny yn y Senedd. Felly, mae'n gytundeb gwleidyddol, o reidrwydd mae'n gytundeb gwleidyddol, ond mae'n cynnwys camau cyfreithiol penodol iawn y disgwyliwn iddynt gael eu cyflawni.