Part of the debate – Senedd Cymru am 5:23 pm ar 16 Mai 2018.
Mae'r cynnig, a'r holl siaradwyr, wedi adlewyrchu pwysigrwydd diagnosis cynnar, pa un a yw'n dod o sgrinio neu gael pobl wedi'u hatgyfeirio ar gyfer eu profi yn llawer cyflymach o ganlyniad i symptomau y soniant amdanynt wrth feddyg teulu, ac mae'r ddau lwybr hwnnw i ddiagnosis a chael mwy o bobl ar y ffordd honno i ddiagnosis yn mynd i fod yn rhan hanfodol bwysig o'r modd y gwellwn gyfraddau goroesi. Credaf fod angen rhywfaint o newid diwylliant gan y cyhoedd yma a'r Llywodraeth a'n gwasanaeth iechyd. Mae'r cyhoedd yn deall bod angen iddynt fanteisio ar y cyfleoedd sgrinio—rydych yn llygad eich lle, Ysgrifennydd y Cabinet, i nodi bod hyn yn wirfoddol. Dylwn gael fy ngheryddu ar y pwynt hwn gan Dawn Bowden am anghofio dod â fy mhecyn profi i lawr i Siambr y Cynulliad gyda mi heddiw; mae i fyny'r grisiau yn fy mag. Ond rhaid inni fod yn barod ac yn awyddus i siarad am y materion hyn, a phan gawn gyfleoedd i archwilio ein hiechyd, dylem fachu'r cyfleoedd hynny â'r ddwy law, ni waeth pa mor annifyr neu anodd y gallai fod inni siarad am y materion hynny.
Hefyd, mae angen i'r cyhoedd ddeall bod rhaid iddynt fynd i weld eu meddyg teulu yn gynharach pan fyddant yn profi symptomau—ac nid osgoi embaras unwaith eto. Ac mae angen i'r Llywodraeth hefyd ddeall y gall ymgyrchoedd llawn bwriadau da yn gofyn i bobl osgoi mynd at y meddyg teulu oni bai bod hynny'n gwbl angenrheidiol fod yn wrthgynhyrchiol; mae'n rhywbeth rwyf wedi rhybuddio yn ei gylch yn y gorffennol. A bydd y newidiadau hynny yn anorfod yn arwain at bwysau cynyddol ar ofal sylfaenol, mwy o bwysau ar gapasiti diagnostig, ond yn nhermau'r gyllideb, nid oes gennyf amheuaeth o gwbl y bydd arbedion o ymyrryd yn gynnar lawer yn fwy na'r costau. Ac o roi'r gost ariannol o'r neilltu, wrth gwrs, mae'n ddyletswydd arnom i'r rhai y mae canser y coluddyn yn realiti iddynt ein bod yn rhoi'r cyfle gorau posibl iddynt. Rydym wedi clywed enw Sam Gould yn cael ei grybwyll ar sawl achlysur; rydym yn meddwl am Steffan Lewis y prynhawn yma.