Mae'n fater sy'n peri pryder, yn enwedig i Lywodraeth Cymru, fod adroddiad Sefydliad Joseph Rowntree 'Tlodi yng Nghymru 2018' ar ôl 19 mlynedd o ddatganoli, wedi canfod fod cyfran y teuluoedd sy'n byw mewn tlodi incwm yng Nghymru yn parhau i fod yn uwch nag yn Lloegr, Yr Alban a Gogledd Iwerddon, a bod tlodi ymhlith parau sydd â phlant wedi bod ar gynnydd ers 2003.

Drwy gydol yr ail, y trydydd a'r pedwerydd Cynulliad galwais yn rheolaidd ar eich rhagflaenwyr i fynd i'r afael ag achosion o anfantais, tlodi ac amddifadedd, ac nid dim ond trin y symptomau. Felly, croesawaf y gydnabyddiaeth yn eich datganiad fod angen i'r newid ymarferol mewn cymdeithas ganolbwyntio ar y rhwystrau penodol sy'n atal unigolion rhag cael gwaith a symud ymlaen i waith â chyflog gwell. Ni fynegodd rhai o'ch rhagflaenwyr hynny na chydnabod hynny yn yr un modd.

Fodd bynnag, fel un a oedd yn falch o fod wedi gweithio yn y sector cydfuddiannol di-elw neu fenter gymdeithasol am ddau ddegawd a mwy, rwyf hefyd yn cydnabod nad ydynt yn fwledi arian, ac y gellir eu rhedeg yn aneffeithlon, gallant golli arian, gall yr hwch fynd drwy'r siop. Maen nhw'n gallu gwneud pobl yn ddi-waith, fel y gall corff sydd er elw hefyd, a weithiau hyd yn oed cyrff y sector cyhoeddus—er, yn gyffredinol, ni chaniateir i'r rheini fethu yn yr un modd.

O gofio, gyda Cymunedau yn Gyntaf, pan edrychodd Swyddfa Archwilio Cymru ar Cymunedau yn Gyntaf yn 2009, ei fod wedi cynhyrchu adroddiad yn nodi methiannau llywodraethu corfforaethol wrth reoli arian, rheoli adnoddau dynol a thrywydd archwilio, pa rwystrau a gwrthbwysau llywodraethu corfforaethol ydych chi'n eu rhoi ar waith fel bod y sylfeini'n iawn, er mwyn rhoi'r cyfleoedd gorau posibl i'r mentrau cymdeithasol hyn, sy'n aml yn fentrau cymdeithasol newydd, i gychwyn a llwyddo gan sicrhau hynny i'w cyflogeion hefyd.

Rydych chi'n sôn am weithio gyda thîm talentog ac arloesol o swyddogion Llywodraeth Cymru a phartneriaid cymdeithasol mewn mudiadau undebau llafur a diwydiant. O gofio mai Canolfan Cydweithredol Cymru yw'r corff a ariennir gan Lywodraeth Cymru i gefnogi sefydlu a rheoli mentrau cymdeithasol, pa gysylltiad gawsoch chi gyda nhw, a hefyd gyda'r trydydd sector ehangach, o ystyried y gwaith a wnaeth Cyngor Gweithredu Gwirfoddol Cymru ar olynwyr modelau Cymunedau yn Gyntaf yn y dyfodol, cyrff angori cymunedol ac ati, a hefyd y gwaith a wneir ar hyn o bryd ledled Cymru gan y rhwydwaith cyd-gynhyrchu sydd yn cynyddu yn union y math hyn o ardaloedd?

Sut ydych chi'n ymateb i ddatganiad Sefydliad Bevan, a gafwyd ar ôl i Gymunedau yn Gyntaf ddod i ben, sef:

Na wnaeth y rhaglen leihau'r prif gyfraddau tlodi yn y rhan fwyaf o gymunedau, a llai yng Nghymru gyfan ac felly y dylai rhaglen newydd  gael ei chyd-gynhyrchu gan gymunedau a gweithwyr proffesiynol; ac na ddylai gael ei chyfarwyddo o'r brig i lawr', yn seiliedig ar:

theori glir o newid sydd yn adeiladu ar asedau'r gymuned ac asedau'r bobl yn hytrach nag ar eu diffygion a dylai:

gweithredu lleol gael ei arwain gan gyrff yn y gymuned sydd wedi eu sefydlu ac sydd â hanes cryf o gyflawni ac sydd wedi hen ymgysylltu â'r gymuned'?

Dywedodd hefyd, os yw pobl yn teimlo bod polisïau yn cael eu gorfodi arnynt, nid yw'r polisïau’n gweithio. Felly, sut y gallwch chi sicrhau'r Cynulliad ac eraill y tu allan, yn ogystal â'r mentrau a ddisgrifiwyd gennych yn eich datganiad, eich bod yn manteisio ar y dulliau hynny i sicrhau nad ydym ni'n ailadrodd camgymeriadau'r gorffennol?

Rwyf am gloi drwy gyfeirio at ddigwyddiad a lywyddais yma ym mis Ebrill gyda Sefydliad Bevan a Big Issue Cymru i drafod atal a chynhwysiant pryd yr eisteddais wrth ochr sylfaenydd The Big Issue, Arglwydd John Bird a'i gyflwyno. Sut ydych chi'n ymateb i'w ddatganiad tybed, a dyfynnaf, 'Mae gormod o amser yn cael ei dreulio yn dadansoddi tlodi, a dim digon o amser i'w drechu, gormod o amser yn gwneud pobl deimlo ychydig yn fwy cysurus ynghylch eu tlodi, dim digon i sicrhau bod y tlawd yn cael eu hystyried' a dywedodd, 'Mae'n rhaid i ni wneud i bobl dlawd '—ei eiriau ef—'newid y ffordd y maen nhw'n meddwl am dlodi, i agor eu llygaid er mwyn iddyn nhw weld y problemau a all ddod i'w rhan, gan droi nawdd cymdeithasol yn gyfle cymdeithasol', ac, yn olaf, ei sylw bod 80 y cant o ymyraethau cymdeithasol yn cael ei wario ar achosion brys ac ymdopi, ond bron dim ar wellhad, ac wrth ystyried gwariant cymdeithasol bod rhaid inni felly bob amser, ofyn pa un ai arian atal yw'r bunt gymdeithasol?