Mae'n amlwg fod gofalwyr yn chwarae rhan hanfodol yn ein cymdeithas. Boed yn ariannol neu'n gymdeithasol, ni ellir gorbwysleisio'r cyfraniad a wneir gan ofalwyr. Nid yn unig fod mwy o bobl yn gofalu, ond maent yn gofalu am fwy o amser. Ac mae nifer y bobl sydd angen gofal a'r nifer sydd angen gofal am gyfnodau hirach o amser wedi cynyddu'n sylweddol. Mae'n hanfodol felly ein bod yn cydnabod i ba raddau y mae ein heconomi yn dibynnu ar y gofal di-dâl a ddarperir gan deuluoedd a ffrindiau.

Ddirprwy Lywydd, rwy'n clywed yr holl gyd-Aelodau yma. Mae fy ngwraig wedi bod yn anabl dros y 12 mlynedd ddiwethaf ac yn ddiweddar iawn fe gafodd strôc. Nid oes gofalwr—rwyf fi a fy nheulu yn edrych ar ei hôl ddydd ar ôl dydd. Yr hyn a wnawn, rydym yn rhoi ei meddyginiaeth y mae'n rhaid iddi ei gymryd bum gwaith y dydd mewn potiau gwahanol, ac yn rhoi'r amserau arnynt, ac yna, pan fyddaf yn dod yma, rwy'n rhoi larwm ar ei ffôn symudol ac yn ei roi o fewn cyrraedd iddi. Mae hi'n cael trafferthion wrth godi yn y bore—mae hynny'n beth arall. Ni all godi. Dros y 12 mlynedd diwethaf, nid wyf wedi cael gwyliau am na allaf ei gadael ar ei phen ei hun. Mae hi'n edrych yn iach fel cneuen, ond mewn gwirionedd mae hi'n gwbl anabl. Mae ei chorff yn cymryd llawer o feddyginiaeth bob dydd. Fel mae'n digwydd, gallaf ddychmygu—. Mae'r hyn y mae gofalwyr yn ei wneud yn y wlad hon yn un o'r swyddi mwyaf aruchel, di-dâl, ar ran eu hanwyliaid. Nid wyf yn meddwl y gall y genedl dalu digon iddynt, gyda phobl ifanc rhwng 12 a 18 oed—mae un o bob 20 o'n pobl ifanc yn colli ysgol oherwydd eu bod yn gofalu am eu hanwyliaid. Rwy'n siŵr fod fy merch—mewn gwirionedd, pan fydd hi'n dod adref, byddaf yn mynd ar deithiau Cynulliad a phethau eraill. Fel arall, ni allaf adael y wlad.

Pe na bai cyfran fach o'r bobl sy'n darparu gofal yn gallu gwneud hynny mwyach, byddai baich y gost yn sylweddol. Mae'r ddadl hon y prynhawn yma yn ymwneud â chefnogi gofalwyr fel eu bod yn gallu parhau i wneud y gwaith hanfodol rydym yn ei werthfawrogi cymaint. Hoffwn gyfeirio fy sylwadau y prynhawn yma at un agwedd ar y cymorth hwn: yr hawl i seibiant hyblyg o ansawdd uchel. Os ydych yn ofalwr yn edrych ar ôl aelod o'r teulu neu ffrind, mae'n waith hynod o werth chweil ond yn heriol iawn hefyd. Gall seibiant, hyd yn oed am ychydig ddyddiau'n unig, roi hwb i'ch egni a'ch brwdfrydedd. Mae gwybod y gallwch ddianc am seibiant ynddo'i hun yn gymhelliant mawr, yn enwedig pan ydych yn hyderus y bydd y person rydych yn gofalu amdanynt yn cael gofal da yn eich absenoldeb.

Ond fel y dywedodd Ymddiriedolaeth y Gofalwyr wrth y Pwyllgor Cyllid yn ddiweddar, gall fod yn arbennig o anodd i ofalwyr gael gofal seibiant, er gwaethaf eu hawl i'w gael. Aeth yr ymddiriedolaeth rhagddi i awgrymu y dylai awdurdodau lleol glustnodi cyllid ar gyfer toriad byr a seibiant fel rhan o ffrwd ariannu hirdymor. Byddai hyn yn cael ei gyd-drefnu gan y trydydd sector a'i ddarparu mewn partneriaeth ag awdurdodau lleol a byrddau iechyd lleol. Mae Ymddiriedolaeth y Gofalwyr yn amcangyfrif y byddai cronfa les i ofalwyr, yn debyg i'r gronfa seibiant byr yn yr Alban, yn fesur ataliol buddsoddi-i-arbed. Maent yn honni—ac rwy'n dyfynnu—y byddai buddsoddi

£1.4 miliwn y flwyddyn…yn cynhyrchu dros 53,000 awr o seibiannau ychwanegol i ofalwyr.

Byddai hyn yn cael effaith enfawr ar eu hiechyd a'u lles ond hefyd ar gynaliadwyedd gofalu am anghenion cynyddol gymhleth yn y cartref. Yn gyfnewid am fuddsoddiad cymharol fach, byddai i'r gronfa hon fantais hirdymor o helpu i liniaru galw ychwanegol neu anghynaladwy ar wasanaethau iechyd a gofal cymdeithasol lleol.

Rwy'n cydnabod bod Llywodraeth Cymru yn ymrwymedig i gyflwyno a datblygu strategaeth seibiant genedlaethol. Maent wedi addo £3 miliwn o arian ychwanegol i gynorthwyo awdurdodau lleol i ddarparu gofal seibiant. Ond mae cynnydd yn erbyn yr ymrwymiad wedi bod yn araf ac nid ydym yn gwybod eto sut y defnyddiwyd yr arian hwn gan awdurdodau lleol.

Ddirprwy Lywydd, awgrymodd asesiad effaith a gyhoeddwyd gan yr adran iechyd yn Lloegr ym mis Hydref 2014 y byddai pob £1 a werir ar gefnogi gofalwyr yn arbed £1.47 i gynghorau mewn costau gofal amgen ac yn creu budd o £7.88 i'r system iechyd ehangach. Mae gofalwyr yn gwneud mwy nag erioed i gefnogi eraill. Mater i ni yw sicrhau eu bod yn cael y gefnogaeth a'r gydnabyddiaeth y maent ei hangen ac yn ei haeddu yng Nghymru. Diolch.