Mae'r flwyddyn hon yn nodi pen-blwydd y GIG yn 70 oed. Mae'n debygol y bydd pawb yng Nghymru ar ryw adeg, angen gwasanaethau'r GIG. Gwn o fy mhrofiad personol pa mor bwysig yw'r GIG. Ym mis Ebrill eleni, cafodd fy ngwraig gyfres o strociau ac mae'n gysur mawr gwybod fod y gofal rhagorol a gafodd ar gael i bawb, ni waeth beth fo'u cefndir neu eu hamgylchiadau ariannol.

Mae'r GIG yn wynebu llawer o heriau. Mae gennym boblogaeth sy'n heneiddio, mae nifer y bobl sydd â chyflyrau iechyd hirdymor yn codi ac mae cost triniaethau a thechnoleg feddygol yn tyfu. Mae angen i'r GIG addasu a moderneiddio er mwyn ateb yr heriau hyn os yw'n mynd i ffynnu a darparu'r gwasanaethau o'r radd flaenaf y mae pawb ohonom am eu gweld. Ond rhaid i'w egwyddor craidd barhau; mae gwasanaeth iechyd am ddim sydd ar gael i bawb yn dal i fod yn destun eiddigedd drwy'r byd. Mae pawb ohonom yn dymuno gweld y GIG yng Nghymru yn darparu gofal iechyd o ansawdd uchel i bawb. Er mwyn cyflawni hyn, mae angen gweithlu gydag adnoddau da sy'n cyflawni ar lefel uchel, gweithlu sy'n teimlo eu bod yn cael eu gwerthfawrogi a'u cefnogi. Fodd bynnag, mae'n amlwg bod recriwtio a chadw staff wedi dod yn her sylweddol sy'n wynebu'r GIG yng Nghymru.

Mae Llywodraeth Cymru yn gyson wedi methu hyfforddi digon o staff ar gyfer y dyfodol. Mae lleoedd hyfforddi a gynigir gan fyrddau iechyd y GIG yn parhau i fod heb eu llenwi. Mae nifer y myfyrwyr sy'n hanu o Gymru sy'n gwneud cais i fynd i ysgol feddygol yn lleihau, ac er bod Llywodraeth Cymru yn cynnig bwrsariaeth GIG ar gyfer y pedair blynedd academaidd olaf, mae Cymru wedi methu llenwi'r holl leoedd a gomisiynwyd. Mae recriwtio staff wedi bod yn broblem. Mae effaith cynllun blaenllaw Llywodraeth Cymru 'Hyfforddi. Gweithio. Byw.' wedi bod yn anodd ei fesur, gyda graddau annelwig o lwyddiant.

Rwy'n croesawu'r penderfyniad gan Lywodraeth y DU i lacio'r rheolau mewnfudo i ganiatáu mwy o feddygon a nyrsys medrus o'r tu allan i'r UE i ddod i weithio yn ein GIG. Mae mwy o bwysau a baich gwaith ar ein gweithlu GIG presennol wedi arwain at anawsterau i gadw staff. Mae gennym y nifer isaf o feddygon teulu yn gweithio yn y GIG yng Nghymru ers 2013. Mae mwy na 60,000 o nyrsys wedi gadael y GIG ers 2015, naill ai drwy ymddiswyddo neu ymddeol. Mae'r methiant hwn i gadw, recriwtio a hyfforddi staff wedi arwain at ganlyniadau ariannol difrifol. Mae gwariant ar staff asiantaeth a locwm wedi cyrraedd £164 miliwn; dyma gynnydd o dros 20 y cant o'i gymharu â gwariant mewn blynyddoedd blaenorol. Nid yw hyn yn gynaliadwy yn y tymor hir, Ddirprwy Lywydd. Mae angen strategaeth glir gan Lywodraeth Cymru ar gyfer cynllunio'r gweithlu yn y dyfodol. Rhaid defnyddio gweithio agosach yn drawsffiniol a chymhellion effeithiol er mwyn llenwi bylchau daearyddol ac arbenigol yn ein gwasanaeth iechyd. Mae darparu gofal iechyd yn faes sy'n newid yn gyflym. Ni allwn ddibynnu ar systemau darparu gofal iechyd a luniwyd yn y 1940au i ateb heriau'r unfed ganrif ar hugain.

Ddirprwy Lywydd, rhaid i Lywodraeth Cymru gyflwyno strategaeth glir i fynd i'r afael â phroblemau recriwtio a chadw staff y GIG. Mae hyn yn hanfodol os ydym am greu GIG gydag adnoddau da sy'n cyflawni ar lefel uchel fel y mae pobl Cymru ei angen ac yn ei haeddu. Os nad ydym yn gofalu am ein GIG, pwy arall sy'n mynd i wneud hynny? Rwy'n eithaf siŵr na fydd y GIG yn gofalu amdanom ni ychwaith.

Ceir rhai meysydd: y GIG a gofalwyr. Mae iechyd meddwl yn fater pwysig y mae'n rhaid inni edrych arno, yn enwedig ein cyn-filwyr. Rhaid inni edrych ar eu hôl. Hefyd, ychydig fisoedd yn ôl, cafwyd problem gyda chyfrifiaduron ac ni allai meddygon ddod i gysylltiad â'u cleifion. Nid yw hynny'n ddigon da. Dioddefodd llawer o gleifion ac roedd llawer o ysbytai heb waith. Nid datblygu yw hynny. Rhaid inni gael cynllun B. O ysbyty i ysbyty, mae safonau ychydig yn wahanol, felly o un meddyg i'r llall, mae'r pwysau'n wahanol. Mae ansawdd ein gwasanaeth yn wych, ond mae'r ddarpariaeth yn ddiffygiol mewn rhai meysydd. Er mwyn moderneiddio ein system, rhaid i'r system gyflogau fod yn gyfartal, rhaid rhoi'r tâl i'n meddygon a'n nyrsys ein hunain, a dylent weithio mewn amgylchedd cyfforddus ac addas yn yr ysbytai gorau yn y byd.

Yn olaf, Ddirprwy Lywydd, fel y dywedais, byddaf bob amser yn falch o'r GIG: mae'n destun eiddigedd drwy'r byd. Rhaid inni ofalu am ein GIG, ar unrhyw gost, ac yna bydd y GIG yn edrych ar ein holau ni. Diolch.