9. Datganiad gan y Gweinidog Tai ac Adfywio: Integreiddio Tai, Iechyd a Gofal Cymdeithasol

Part of the debate – Senedd Cymru am 6:48 pm ar 26 Mehefin 2018.

Danfonwch hysbysiad imi am ddadleuon fel hyn

Photo of David Lloyd David Lloyd Plaid Cymru 6:48, 26 Mehefin 2018

(Cyfieithwyd)

A gaf i groesawu'r datganiad hwn gan y Gweinidog Tai ac Adfywio? Rwy'n ei groesawu'n fawr iawn, ac rwy'n croesawu'r cyfeiriad y mae'n mynd iddo hefyd. Yn naturiol, byddem yn croesawu £105 miliwn o wariant cyfalaf hefyd. O ran y cefndir, mae'n amlwg yn sôn am Aneurin Bevan. Bydd llawer o sôn am Aneurin Bevan dros yr ychydig wythnosau nesaf, rwy'n siŵr, ac, oedd, roedd yn Weinidog tai yn ogystal ag iechyd, a hyd at 1951 roedd tai yn rhan o'r adran iechyd ar lefel San Steffan. Yna, am ryw reswm, cafodd ei rannu, ond mae'r cysylltiad hwnnw rhwng tai ac iechyd yn sicr yn agos, a dylem fod yn ailsefydlu'r cysylltiad hwnnw, a dweud y gwir, gan fod tai gwael yn golygu iechyd gwael. Mae gennym ni bobl ddigartref ar strydoedd Cymru heddiw, ac mae eu disgwyliad oes yn 47 mlynedd, er bod y gweddill ohonom ni'n mynd i fyw i'r tu hwnt i 80. Felly, mae tai gwael yn wir yn golygu iechyd gwael.

O ran y sefyllfa arall o ran pobl bob amser yn gofyn imi, 'Sut ydym ni'n bwriadu ymdrin â'r cynnydd enfawr hwn yn nifer y bobl oedrannus a'u gofynion gofal a'u hanghenion iechyd?' A byddaf i bob amser yn dweud, mewn gwirionedd, mae angen inni ddechrau gyda'u tai. Mae angen cynnydd enfawr yn yr egwyddor o lety gwarchod, ac mae angen newid diwylliant ar hyn ymhlith ein pobl hefyd, o ran cynllunio ymlaen llaw a meddwl, 'Sut ydw i'n mynd i dreulio fy mlynyddoedd olaf?' Byddwn i'n awgrymu mewn rhyw fath o lety gwarchod. Mae yna brosiectau rhagorol yma ac acw o gwmpas Cymru a'r Deyrnas Unedig—ydy, mae'n ateb o ran tai ac mae gan bobl wardeiniaid yn gofalu amdanyn nhw. Yn yr un lle, model o fath o bentref Sgandinafaidd, gall fynd yn fwy dwys, wedyn, o ran—. Mae rhywun sy'n cyfateb i nyrs—mae yna sefyllfa fel math o gartref nyrsio yn yr un lle, ac mae hefyd gwelyau gofal dementia uwch, eto yn yr un lle, fel bod pobl yn symud i mewn, ac wedyn os yw eu hiechyd yn dirywio, y cyfan sy'n digwydd yw eu bod yn symud i wahanol ran o'r un lle—does dim rhaid iddyn nhw adael, felly, dydy cyplau sydd wedi bod yn briod am 50 i 60 mlynedd ddim yn cael eu gwahanu fel sy'n digwydd ar hyn o bryd, yn ddideimlad ac weithiau heb rybudd. Maen nhw'n aros yn yr un lle, ond mewn gwahanol ran ohono. Os ydych chi'n cynnwys bwyty, lle trin gwallt, ychydig o bingo—mae pawb yn hapus. Wyddoch chi, dyna sut y dylem ni fod yn trin ein henoed, nid stwffio pobl mewn cartrefi preswyl, byddwn i'n ei ddweud, neu mewn cartrefi nyrsio preifat sy'n llai na digonol, yn aml iawn—a gallwn i roi enwau cartrefi nyrsio preifat llai na digonol pe byddai'r Gweinidog yn mynnu. Ond mae yna rai enghreifftiau ardderchog. Byddwn yn crybwyll Cylch Caron, Tregaron—prosiect tai, iechyd a gofal cymdeithasol integredig. Mae yna faterion technegol i'w goresgyn o hyd, er hynny. Wyddoch chi, mae pobl wedi bod yn gweithio yn eu seilos bach ar wahân am gyfnod rhy hir, a hyd yn oed pan fydd gennych chi syniadau gwych, arloesol, 'Gadewch inni ddechrau â thai a datblygu iechyd a gofal cymdeithasol yn rhan o hynny', mae gennych chi broblemau o hyd o ran sut y caiff hynny ei redeg. 

Rwy'n falch o nodi eich bod wedi sôn am y gronfa gofal integredig yma fel cynllun blaenllaw, a dydw i ddim eisiau peri embaras i'r Llywydd yn ormodol, ond mae hi ond yn deg nodi bod y syniad gwych hwn o gronfa gofal ganolraddol, fel yr oedd bryd hynny, wedi dod o egin o ymennydd Elin Jones, yr Aelod Cynulliad dros Geredigion, ar y pryd yn 2013, a oedd yn rhan o gytundeb cyllideb rhwng Llafur, Plaid Cymru, a'r Democratiaid Rhyddfrydol a oedd gennym ar y pryd, yn 2014, rwy'n credu. Felly, dyna oedd egin y syniad gwych hwn, sydd wedi'i ddatblygu heddiw. Rwy'n llongyfarch Elin drwy'r amser, mewn gwirionedd, am y syniad arloesol hwn, oherwydd dyna beth ydyw: mae'n ymwneud â thorri allan o seilos a thorri allan o'r portffolios unigol a meddwl, 'Mae gennym ni berson oedrannus yn y fan yma. Sut ydym ni'n mynd i ymdrin â'r sefyllfa hon?' Rydym ni'n dechrau gyda, 'Ble maen nhw'n mynd i fyw? A allan nhw aros lle maen nhw gyda'r holl gymorth, neu, mewn gwirionedd, a fydd yn rhaid i ni feddwl dipyn yn ehangach am hyn? A gadewch i ni fod â'r prosiectau integredig hyn.'

Felly, oes, mae yna £105 miliwn. Mae yna lawer o sôn am gyllid cyfalaf: cyfalaf hyn, cyfalaf llall. Mae angen cymorth refeniw ar lawer o brosiectau hefyd. A gaf i ofyn i'r Gweinidog: a oes unrhyw gyllid refeniw yn rhan o hyn—heb ddiystyru'r swm sylweddol iawn yr ydych chi newydd ei gyhoeddi nawr—ac o ran, yn amlwg, o—? Wyddoch chi, mae'n faes cymhleth—dyna pam y mae'n anodd integreiddio pethau weithiau. Mae yna wahanol ffynonellau eraill o arian, ac mae llawer o bobl eraill yn gwneud gwaith rhagorol mewn mannau eraill, yn enwedig â grwpiau penodol sy'n agored i niwed. Mae'r cyllid Cefnogi Pobl, sydd dan fygythiad parhaus o gael ei integreiddio yn rhywle arall—a byddai llawer o bobl am weld cyllid Cefnogi Pobl yn cael ei ddiogelu, ei gynnal, a hyd yn oed, ei ddatblygu—sut y byddai hynny'n gweithio gyda'r agenda hon? Oherwydd, fel y gwnaethoch chi sôn yn eich datganiad, nid yw'n ymwneud â'r henoed yn unig, mae hefyd yn ymwneud â phobl ag anghenion cymhleth. Diolch yn fawr.