9. Datganiad gan y Gweinidog Tai ac Adfywio: Integreiddio Tai, Iechyd a Gofal Cymdeithasol

– Senedd Cymru am 6:28 pm ar 26 Mehefin 2018.

Danfonwch hysbysiad imi am ddadleuon fel hyn

Photo of Elin Jones Elin Jones Plaid Cymru 6:28, 26 Mehefin 2018

Yr eitem olaf ar ein hagenda ni am y prynhawn yma yw'r datganiad gan y Gweinidog Tai ac Adfywio ar integreiddio tai, iechyd a gofal cymdeithasol, a galwaf ar y Gweinidog i wneud ei datganiad—Rebecca Evans. 

Photo of Rebecca Evans Rebecca Evans Labour

(Cyfieithwyd)

Diolch. Mae Llywodraeth Cymru yn gwybod pa mor bwysig yw tai diogel, o ansawdd da i iechyd a lles y cymunedau yr ydym yn eu gwasanaethu. Rydym ni'n deall y pwysau sylweddol ar iechyd a gwasanaethau cymdeithasol, ac rydym yn gwybod bod cyfraniad sefydliadau tai a gwasanaethau tai yn hanfodol i ymateb i'r pwysau hynny. Er bod tai a gofal cymdeithasol ill dau yn flaenoriaethau allweddol yn ein rhaglen lywodraethu a'n strategaeth genedlaethol, 'Ffyniant i bawb', rydym yn cydnabod na fyddwn yn ymateb i anghenion pobl yng Nghymru trwy ddilyn yr agendâu tai a gofal cymdeithasol ar wahân.

Roedd yr arolwg seneddol o iechyd a gofal cymdeithasol yn cydnabod y rhan y gall tai ei chwarae wrth hyrwyddo a chynnal iechyd da a lles. Yn yr un modd, gall tai gwael neu amhriodol arwain at effaith niweidiol. Mae 'Cymru Iachach', ein cynllun i ymateb i'r adolygiad seneddol, yn rhoi cyfle pwysig i ni gymryd camau breision ar yr agenda integreiddio. Mae'n rhoi cyfle i ni newid yn sylweddol ein ffordd o ddarparu iechyd a gofal cymdeithasol yng Nghymru, gan gynnwys trwy fodelau newydd o iechyd a gofal cymdeithasol lleol a di-dor. Rydym wedi ymrwymo i ymateb i'r her. Rydym wedi ymrwymo i wneud hynny ar draws y Llywodraeth. Ac rydym yn cydnabod yr angen i dai fod wrth wraidd y gwaith hwn.

Cefnogir ein hagenda integreiddio gan y gronfa gofal integredig. Mae'r gronfa yn cynnwys cronfeydd refeniw a chyfalaf a'i nod yw gwella gwasanaethau cyhoeddus trwy wneud cydweithredu yn ofyniad penodol i awdurdodau lleol a byrddau iechyd lleol, a chaniatáu lle ar gyfer arloesi ar yr un pryd. Mae'r gronfa yn elfen allweddol o leihau derbyniadau diangen i'r ysbyty, derbyniadau amhriodol i ofal preswyl, ac oedi wrth drosglwyddo gofal. Rydym ni wedi gweld gostyngiad nodedig yn yr oedi wrth drosglwyddo gofal ers cyflwyno'r gronfa, ond gwn fod mwy y gallwn ei wneud. Mae'r gronfa yn cefnogi nifer o amcanion, gan gynnwys datblygu cartrefi llawer mwy addas i bobl hŷn, pobl â dementia neu anableddau dysgu, neu bobl ifanc ag anghenion cymhleth, ochr yn ochr â gofal a chymorth.

Photo of Rebecca Evans Rebecca Evans Labour 6:30, 26 Mehefin 2018

(Cyfieithwyd)

Er bod y gronfa eisoes yn dechrau cefnogi atebion a arweinir gan lety i ofal cymdeithasol, ochr yn ochr â rhaglenni cyfalaf tai ac iechyd, rwyf eisiau symud tuag at ddatblygu rhaglen fwy ymestynnol, strategol o fuddsoddi cyfalaf, sydd â thai wrth ei chraidd. Rwyf am inni wella ein perfformiad gyda'r gronfa hon a symud oddi wrth gyflawni dim ond prosiectau llai—ond pwysig—lleol i ddull llawer mwy arloesol a gwirioneddol integredig, blaenoriaethu atebion a arweinir gan lety sydd wedi'u cynllunio'n benodol i leihau'r galw ar gyllidebau gofal cymdeithasol. Rwy'n falch iawn o fod yn gweithio'n agos gyda'r Gweinidog Plant, Pobl Hŷn a Gofal Cymdeithasol er mwyn cyfochri'n well yr hyn yr ydym ni'n ei wneud ym maes tai a gofal cymdeithasol. Aeth y Gweinidog Plant, Pobl Hŷn a Gofal Cymdeithasol a minnau ar ymweliad â chynllun tai â gofal ychwanegol a gofal sy'n cael ei adeiladu ym Maesteg ddoe, sydd â gofal a chymorth wrth ei wraidd. Mae ei ddatblygiad yn seiliedig ar asesiad o anghenion y boblogaeth leol ac angen lleol am dai a dyma'r math o brosiect yr ydym ni eisiau gweld mwy ohonynt.

Rwy'n falch, felly, i gyhoeddi rhaglen gyfalaf tair blynedd newydd o £105 miliwn i gefnogi symudiad tuag at ymagwedd fwy strategol ac ymestynnol o atebion a arweinir gan lety i anghenion iechyd a gofal cymdeithasol. Rwyf eisiau gweld y dull hwn a arweinir gan lety yn cael ei ymwreiddio yn y modelau gofal yr ydym ni'n eu datblygu ar gyfer pobl hŷn a grwpiau eraill sy'n agored i niwed. Gwyddom am swyddogaeth tai yn iechyd a lles pobl. Tai yw'r llwyfan i atal ac ymyrraeth gynnar ar gyfer gofal cymdeithasol, ac maent hefyd yn allweddol i helpu i wneud gwasanaethau yn fwy cynaliadwy. Nod y rhaglen gyfalaf gronfa gofal integredig newydd o £105 miliwn yw manteisio i'r eithaf ar y cyfraniad y gall ymyriadau tai ei wneud i wella darpariaeth gwasanaethau, gan hefyd ysgafnhau'r pwysau ar y GIG a darpariaeth gofal cymdeithasol.

Yn ogystal â hyn, mae'r rhaglen hon yn ymateb i nifer o argymhellion yn yr adroddiad, 'Tai i’r dyfodol: diwallu dyheadau pobl hŷn Cymru', a oedd yn nodi rhaglen eang o newid pan gafodd ei gyhoeddi y llynedd. Tynnodd sylw at yr angen am weithredu cydlynol ar amrywiaeth o lefelau. Roedd yr adroddiad yn alwad i weithredu, nid yn unig gan Lywodraeth Cymru, ond gan amrywiaeth eang o randdeiliaid eraill ar draws y sector cyhoeddus, y sector preifat a'r trydydd sector. Cydnabu'r grŵp arbenigol a luniodd yr adroddiad bwysigrwydd gweithredu ar amrywiaeth o lefelau i sicrhau newid trawsffurfiol. Bydd yr adroddiad yn parhau i ddarparu llwybr ar gyfer y newidiadau pellach sy'n dal i fod yn ofynnol os ydym ni i ymateb yn ddigonol i'r heriau tai, iechyd a gofal cymdeithasol sy'n ein hwynebu yng Nghymru.

Rydym yn ysgogi'r agenda integreiddio drwy gefnogi'r sectorau iechyd, gofal cymdeithasol a thai i gydweithio llawer mwy drwy fyrddau partneriaeth rhanbarthol. Darperir ar gyfer y byrddau gan Ddeddf Gwasanaethau Cymdeithasol a Llesiant (Cymru) 2014 ac maen nhw'n gyfrifol am wneud y penderfyniadau buddsoddi strategol ar gyfer y gronfa gofal integredig. Maen nhw'n tynnu ynghyd iechyd, gwasanaethau cymdeithasol, y trydydd sector, dinasyddion, a phartneriaid eraill. Mae integreiddio yn gwbl allweddol iddynt. Rwy'n benderfynol o weld llais tai yn dod i'r amlwg hyd yn oed yn fwy yng ngwaith y byrddau partneriaeth rhanbarthol. Ni all cyfraniad tai i ofal a chymorth mwy effeithiol fod yn elfen ychwanegol ddewisol yn unig; mae angen iddo fod wrth wraidd ein hymdrechion i integreiddio gwasanaethau er mwyn sicrhau'r effaith fwyaf. Felly, rwy'n falch o allu dweud wrth yr Aelodau y byddwn ni'n gwneud tai yn aelod statudol o'r byrddau partneriaeth rhanbarthol, ac mae swyddogion yn ystyried sut y gellir gweithredu hyn yn y modd mwyaf effeithiol.

Wrth gwrs, ni ddylid ystyried mai darparu llety newydd yw'r unig ateb. Mae'n hanfodol inni gefnogi pobl i barhau i fyw'n annibynnol yn eu cartrefi eu hunain wrth i'w hanghenion newid. Rydym ni'n gwybod bod cymhorthion ac addasiadau yn aml yn achubiaeth i bobl sy'n cael profiad o amgylchedd sy'n anablu. Gall cartref addas, sydd wedi'i addasu'n dda, wneud y gwahaniaeth i allu rhywun i fyw'n annibynnol ac i gael gofal iechyd a gofal cymdeithasol yn agos i gartref, osgoi cael eu derbyn i'r ysbyty, neu orfod symud i ofal preswyl hirdymor. Rydym eisoes wedi cyflwyno gwelliannau pwysig i'r system o ddarparu addasiadau a chymhorthion ar raddfa fach i helpu pobl i wneud hyn. Mae'r ymagwedd newydd, o'r enw Hwyluso, yn canolbwyntio ar fwy o effeithlonrwydd drwy symleiddio a chyflymu'r broses o gael addasiad. Mae'n gwneud hyn drwy benderfynu ar y ffordd fwyaf effeithlon o ddarparu cymorth neu addasiadau i ddiwallu angen rhywun, gan fod nifer o ffynonellau ariannu ar gael yn dibynnu ar amgylchiadau a deiliadaeth person. Mae'r system newydd yn casglu data hefyd i'n helpu ni i ddeall sut y gallwn ni wella'r broses hon ymhellach. Fodd bynnag, rydym yn cydnabod y gall ein system bresennol sydd wedi'i gwella fod yn gymhleth o hyd ac mae angen ei symleiddio, ac mae adroddiad diweddar gan Swyddfa Archwilio Cymru yn ategu'r farn honno. Felly, rwyf wedi cyhoeddi y byddwn ni'n cyflwyno rhaglen newid arall yn y maes hwn a byddwn ni'n ymgynghori ar y newidiadau hyn maes o law. Mae'n rhaid inni symleiddio'r broses o ariannu a darparu gwasanaethau er mwyn canolbwyntio mwy ar y dinesydd, a bod yn dryloyw a chyson wrth ei chyflwyno.

Nod yr holl feysydd pwysig hyn o waith, ochr yn ochr â'r rhaglen newydd o fuddsoddiad cyfalaf, yw helpu pobl sydd angen cymorth i gael y cymorth iawn, p'un a ydyn nhw'n bobl hŷn ag anghenion cymhleth a chyflyrau hirdymor, pobl ag anableddau dysgu, plant ag anghenion iechyd cymhleth, neu ofalwyr. Mae ein cynllun ar gyfer iechyd a gofal cymdeithasol yn cydnabod y rhan sylweddol y gall tai priodol ei chwarae wrth symud iechyd a gwasanaethau cymdeithasol yn agosach at gymunedau, a hynny mewn blwyddyn pan rydym ni'n dathlu pen-blwydd y Gwasanaeth Iechyd Gwladol yn 70, gwasanaeth a anwyd yma yng Nghymru, wrth gwrs. Yr hyn na werthfawrogir bob amser yw bod Nye Bevan yn Weinidog iechyd a thai, ac roedd ei gyfraniad ef at wella ansawdd a nifer y tai sydd ar gael yn sylweddol. Roedd e'n deall bod angen tai addas ar bobl er mwyn byw bywydau hir ac iach, ac yn yr ysbryd hwnnw, rwy'n gwneud y datganiad hwn heddiw.

Photo of Angela Burns Angela Burns Conservative 6:36, 26 Mehefin 2018

(Cyfieithwyd)

Hoffwn ddiolch i'r Gweinidog am gyflwyno'r datganiad hwn heddiw, ac rydym yn croesawu'r cynnwys yn fawr, oherwydd rydych chi wedi taro'r hoelen ar ei phen, o ran y ffaith bod ffordd o fyw, trafnidiaeth, tai a dylunio yn elfennau hanfodol o sut yr ydym ni'n mynd i allu symud ymlaen mewn ffordd fwy integredig, ac i greu Cymru iachach. Mae'n hanfodol iawn oherwydd gartref fydd anghenion iechyd a gofal cymdeithasol yn cael eu darparu yn gynyddol, ac wrth gwrs, ni all unrhyw un rhan o'r system obeithio ateb ein holl anghenion. Gwnaeth 'Fair Society, Healthy Lives' Michael Marmot amlygu arwyddocâd y materion ehangach sy'n effeithio ar iechyd. Yn wir, maen nhw'n dweud yn aml, on'd ydyn nhw, mai tai, cyflogaeth ac addysg sy'n achosi'r hyn sy'n achosi salwch. Rwy'n credu felly, bod unrhyw beth y gall Llywodraeth Cymru ei wneud, gyda chefnogaeth y Cynulliad, i fynd i'r afael â rhai o'r materion hyn, yn eithriadol o bwysig.

Ar ôl dweud yr holl eiriau caredig—a byddech yn cael eich siomi gan unrhyw beth arall—rwyf eisiau eich herio chi ar un neu ddau o bwyntiau a gofyn am rai esboniadau mewn ychydig o feysydd eraill. Fe wnaeth yr arolwg seneddol o ofal cymdeithasol yn wir gydnabod y rhan y gallai tai ei chwarae, ond, nid oedd llawer iawn o gwbl am dai yn eich ymateb chi, neu ymateb y Llywodraeth—'Cymru Iachach'—eich cynllun chi yn ymateb i'r adolygiad seneddol hwnnw. Fe wnaethoch chi sôn am bartneriaethau newydd rhwng iechyd a thai, ac fe wnaethoch chi sôn am gynlluniau ardal a fyddai'n darparu cyfrwng cadarn, ond efallai y gallwch chi roi ychydig bach mwy o wybodaeth inni am ba mor allweddol fydd swyddogaeth tai yn gallu bod wrth gyflawni'r weledigaeth hon o Gymru iachach. Rydych chi'n gwneud honiad cryf iawn y bu gostyngiad nodedig o ran oedi wrth drosglwyddo gofal a byddai gennyf wir ddiddordeb mewn gwybod o ble y daeth yr ystadegau hynny, oherwydd dydw i ddim hyd yn hyn yn gallu rhoi fy llaw ar fy nghalon a dweud eu bod yn bodoli, oherwydd, wrth gwrs, bu'n un o elfennau allweddol y pwysau yn ystod y gaeaf ac yn y blaen. Dydyn ni ddim yn ei weld allan yn y fan honno ar y stryd a hoffwn i wybod sut y mae gennych chi.

Rydych chi'n sôn am wella perfformiad gyda'r gronfa a chyflawni prosiectau mwy o faint ac fe wnaethoch chi sôn am fynd allan gyda'r Gweinidog Plant, Pobl Hŷn a Gofal Cymdeithasol a gweld cynlluniau newydd. A allwch chi ddweud wrthym ni sut yr ydych chi'n mynd i sicrhau bod adrannau cynllunio awdurdodau lleol yn ymuno â ni ar hyn? Dro ar ôl tro yn fy ardal i, rwy'n gwybod am fentrau gwych sy'n dwyn ynghyd tai a gofal sy'n cael eu gwrthod gan awdurdodau cynllunio lleol oherwydd nad ydyn nhw'n bodloni ryw faen prawf yn y dogfennau cynllunio. Mae'n rhaid inni oresgyn hyn a dechrau adeiladu'r tai y mae pobl eu hangen mewn gwirionedd. Rwy'n croesawu'n fawr y £105 miliwn o arian ychwanegol i gefnogi'r dull mwy ymestynnol hwn ac mae'n dda iawn gweld ei fod yn cysylltu â gweddill y Deyrnas Unedig, on'd yw, oherwydd mae Llywodraeth y DU hefyd wedi cyhoeddi'r gronfa gofal gwell hon gyda swm llawer mwy o arian, ond maen nhw'n wlad ychydig yn fwy. Felly, mae'n dda gweld bod pawb yn dilyn—mae hwn yn gyfeiriad da i fynd iddo.

Byddwn yn gofyn i chi efallai fwrw golwg ar Bapur Gwyn David Melding 'Dinasoedd Byw', oherwydd mae wedi dod o felin drafod y Ceidwadwyr Cymreig ac mae'n canolbwyntio'n helaeth ar gartrefi sy'n gynhwysol yn gymdeithasol ac sy'n amgylcheddol gynaliadwy a dinasoedd ac amgylcheddau y gellir eu hadeiladu ar egwyddorion iechyd a lles dinasyddion. Gan fynd yn ôl i'r hyn sy'n achosi yr hyn sy'n achosi afiechyd—eich cartref, eich amgylchedd, eich addysg a'ch rhagolygon o ran cyflogaeth yw hynny. Hefyd, os gwelwch yn dda, a wnewch chi, mewn gwirionedd, roi ychydig o drosolwg cyflym ar yr ochr ymaddasu? Rydych chi'n sôn am y gronfa newydd, ond mae gennym ni, yn aml iawn, y senario hwn lle caiff tŷ ei addasu yn gostus iawn i rywun sydd ag anghenion, a phan fydd yn symud allan, caiff yr addasiadau hynny wedyn eu rhwygo allan, ar gost fawr i ni i gyd, ac yna bydd rhywun arall yn symud i mewn i gael ryw fath o gartref sylfaenol. Mae hyn yn nonsens; siawns na ddylem ni fod yn gwneud yn siŵr bod yr unigolyn priodol yn symud i mewn i hwnnw.

Dau gwestiwn arall. Pa fesuriadau sydd gennych ar waith i fesur llwyddiant yr arian ychwanegol hwn? Sut y byddwch chi'n gwybod a yw'n taro'r hoelen ar ei phen ac yn gwneud yr hyn y dylai ei wneud a sut rydych chi'n mynd i'w ddosrannu ar draws y meysydd lle ceir yr anghenion mwyaf neu ar draws ardaloedd Cymru? Ac, yn olaf, rwy'n dod yn ôl i'r awdurdod cynllunio hwnnw a chaniatâd cynllunio unwaith eto. Mae angen gwahanol fathau o dai arnom ni a dylem ni fod yn adeiladu cartrefi sydd eisoes â—naill ai byngalos, neu, os ydym ni'n brin o le, dylai fod gennym risiau llydan iawn yn mynd i fyny er mwyn gallu gosod lifft grisiau os bydd angen i chi wneud hynny, oherwydd mae pobl eisiau aros yn eu cartref ac maen nhw eisiau parhau i fyw yn y cartref hwnnw. Rydym ni'n ceisio eu hannog i wneud hynny. Mae angen inni adeiladu cartrefi lle mae'n haws gosod teclynnau codi ynddynt. Mae angen inni adeiladu cartrefi lle mae'n haws i addasu cegin. A dyna'r pethau y mae angen inni ddechrau eu hystyried yn yr egwyddorion dylunio ar gyfer ein stoc dai yn y dyfodol os ydym ni wir eisiau cefnogi'r ffaith bod pobl yn mynd i aros yn eu cartrefi, eu bod nhw'n mynd i gael eu gofal iechyd yn eu cartrefi, eu bod nhw'n mynd i gael eu gofal cymdeithasol yn eu cartrefi, gobeithio tan ddiwedd eu hoes. Mae hwn yn gyfeiriad gwych i fynd iddo, mae'n fenter dda, ond mewn gwirionedd, hoffwn i ei gweld yn cael ei chryfhau, oherwydd mae'n llawer o arian ac rwy'n poeni na fyddwn ni'n cyflawni'r hyn y mae angen inni ei gyflawni.

Photo of Rebecca Evans Rebecca Evans Labour 6:42, 26 Mehefin 2018

(Cyfieithwyd)

Diolch ichi am y cwestiynau hynny ac am y croeso cynnes a roesoch chi ar ddechrau'r cyfraniad, ac am gydnabod pwysigrwydd tai yn yr agenda iechyd a gofal cymdeithasol ehangach. A dydyn ni ddim yn sôn am dai yn unig; fe wnaethoch chi'r pwynt, ein bod mewn gwirionedd yn sôn am gartrefi, a phan rydym yn gwrando ar bobl, maen nhw yn gyffredinol yn dweud wrthym mai gartref y maen nhw eisiau bod. Rwyf i yn sicr o'r farn mai darparu gofal cymdeithasol a gofal yn nes at y cartref ac, yn ddelfrydol, yn y cartref, yw'r ffordd ymlaen wrth gefnogi pobl i wireddu'r dyhead hwnnw.

Fe wnaethoch chi gyfeirio at yr arolwg seneddol; wel, mae ein datganiad heddiw yn rhan bwysig o'n hymateb i'r adolygiad seneddol hwnnw o safbwynt tai a gwneir hynny yn sicr mewn cysylltiad ag iechyd a gofal cymdeithasol hefyd. Fe wnaethoch chi gyfeirio at y ffaith bod yr arolwg seneddol yn galw am bartneriaeth newydd rhwng iechyd a gwasanaethau cymdeithasol a thai. Rwy'n credu mai'r hyn yr ydym ni'n ei nodi heddiw, drwy'r gronfa gofal integredig, yw'r bartneriaeth newydd honno ac rydym ni'n gwneud yn siŵr bod tai wrth wraidd honno drwy sicrhau y bydd byrddau partneriaeth rhanbarthol yn y dyfodol ag adrannau tai fel aelodau statudol o'r byrddau hynny. Pan oeddwn i'n Weinidog gwasanaethau cymdeithasol, fe wnes i gydnabod bryd hynny y swyddogaeth bwysig y gallai fod gan dai ac anogais fyrddau partneriaeth rhanbarthol i gynnwys tai ar y byrddau hynny. Ac mae'n deg dweud, cafodd ei wneud â graddau amrywiol o lwyddiant ar draws y gwahanol fyrddau partneriaeth rhanbarthol yng Nghymru. I gydnabod hynny yn awr, roeddem yn sylweddoli mai nawr yw'r amser i ystyried sut y gallwn ni roi hynny ar sylfaen ddeddfwriaethol, felly, rydym yn bwriadu cyflwyno rheoliadau i roi'r statws a'r pwyslais hwnnw i dai y mae ei angen mewn gwirionedd ar y byrddau partneriaeth rhanbarthol hynny.

Fe wnaethoch chi gyfeirio at oedi wrth drosglwyddo gofal. Fe wnaf ofyn i'r Gweinidog ysgrifennu atoch â'r ystadegau diweddaraf, ond maen nhw'n cael eu cyhoeddi bob mis, rwy'n credu, gan Lywodraeth Cymru. Mae rhai o'r ffigurau hynny yr ydym ni'n eu gweld ymhlith yr isaf a welsom erioed yng Nghymru ers i'r cofnodion ddechrau, 13 neu 14, rwy'n meddwl, o flynyddoedd yn ôl, ac mae hynny'n eithaf rhyfeddol, o ystyried y ffaith ein bod ni mewn sefyllfa bellach lle mae'r galw ar ysbytai, yn enwedig yn y math hwnnw o leoliad, yn cynyddu. Felly, rwy'n cydnabod ein bod yn gwneud gwelliannau yn y maes hwn, ond fel y dywedais yn fy natganiad, mae llawer mwy y gallwn ni ei wneud ac y mae angen inni ei wneud. Mae'r cyhoeddiad hwn yr wyf yn ei wneud heddiw yn rhan o'n hymateb i'r her honno hefyd.

Fe wnaethoch chi sôn yn gwbl briodol am awdurdodau lleol a chynllunio a sut y gallan nhw alluogi'r math hwn o agenda. Cafodd hyn ei gydnabod yn helaeth yn adroddiad 'Tai i’r dyfodol' yr Athro Phillips, y cyfeirir ato yn y datganiad, ac fe wnaeth y grŵp arbenigol a hysbysodd y datganiad hwnnw ganolbwyntio ar sut y gall y system gynllunio gefnogi poblogaeth sy'n heneiddio yn well. Mae 'Polisi Cynllunio Cymru' diwygiedig yn ei gwneud yn ofynnol i awdurdodau cynllunio nodi lle y gallai fod angen ymyriadau i ddarparu tai ar gyfer pobl hŷn pan fydd angen am hynny yn lleol, a gallai hyn gynnwys nodi safleoedd a pholisïau penodol mewn cynlluniau datblygu lleol. Mae'r ymgynghoriad ar y drafft diwygiedig o 'Polisi Cynllunio Cymru' wedi cau yn ddiweddar, ac rwy'n siŵr y bydd Ysgrifennydd y Cabinet yn rhoi diweddariad ar hynny cyn bo hir.

Roeddwn i'n ymwybodol o'r ddogfen 'Dinasoedd Byw'. Roeddwn i'n falch iawn i ymateb i'r ddadl honno ychydig o wythnosau yn ôl, ac roedd yn ddadl ragorol mewn gwirionedd, ac rwy'n credu y cafwyd cydnabyddiaeth o bob ochr o ba mor bwysig yw'r ffordd yr ydym yn mynd ati i ddylunio ein dinasoedd o ran y buddion, neu fel arall, y gall eu sicrhau i'n hiechyd. Rwy'n awyddus i weld adfywio a arweinir gan lety yn ein trefi a'n dinasoedd hefyd, oherwydd cawsom gwestiynau i'r Prif Weinidog heddiw yn canolbwyntio ar effaith y dirywiad mewn manwerthu a phatrymau newidiol gwariant defnyddwyr ar y stryd fawr, ac yn sicr mae yna gyfle, rwy'n meddwl, i sicrhau bod ein stryd fawr yn dod yn lle y mae pobl eisiau byw ynddo, oherwydd mae llawer o fanteision yno o ran bod yng nghanol y bwrlwm, a hefyd mae bod â llawer mwy o bobl yn byw yng nghanol ein trefi yn amlwg yn dda ar gyfer y busnesau manwerthu hynny sy'n parhau.

O ran addasiadau, mae pwyslais mawr yn ein cronfa newydd ar sicrhau bod addasiadau yn parhau i gael eu hariannu fel y dylen nhw. Felly, o fewn y £105 miliwn hwnnw, mae yna brif raglen gyfalaf, sef o leiaf 75 y cant o'r gwariant, a rhaglen gyfalaf ddewisol, a fyddai'n uchafswm o 25 y cant o'r gwariant. O fewn y rhaglen gyfalaf ddewisol honno, byddem yn disgwyl i fyrddau partneriaeth rhanbarthol ystyried cymhorthion ac addasiadau nas cefnogir gan y rhaglenni presennol ac sy'n cefnogi amcanion penodol y gronfa gofal integredig, sef pobl hŷn, pobl ag anableddau dysgu, plant ag anghenion cymhleth, a gofalwyr. Gallen nhw ystyried prosiectau offer, sy'n cynorthwyo pobl i fyw'n annibynnol yn eu cartrefi eu hunain ac i leihau derbyniadau i'r ysbyty neu gyflymu'r gallu i'w rhyddhau o'r ysbyty hwnnw, neu brosiectau llai o faint eraill i gefnogi amcanion y gronfa gofal integredig. Felly, gallai'r prosiectau hynny fod dan arweiniad y gymuned neu dan arweiniad y trydydd sector, oherwydd mae yna bwyslais mawr yn y Ddeddf gwasanaethau cymdeithasol a llesiant hefyd ar sicrhau ein bod yn cefnogi'r sefydliadau a'r mentrau cydweithredol trydydd sector hynny ac ati i allu darparu gwasanaethau yn y gymuned hefyd.

Photo of David Lloyd David Lloyd Plaid Cymru 6:48, 26 Mehefin 2018

(Cyfieithwyd)

A gaf i groesawu'r datganiad hwn gan y Gweinidog Tai ac Adfywio? Rwy'n ei groesawu'n fawr iawn, ac rwy'n croesawu'r cyfeiriad y mae'n mynd iddo hefyd. Yn naturiol, byddem yn croesawu £105 miliwn o wariant cyfalaf hefyd. O ran y cefndir, mae'n amlwg yn sôn am Aneurin Bevan. Bydd llawer o sôn am Aneurin Bevan dros yr ychydig wythnosau nesaf, rwy'n siŵr, ac, oedd, roedd yn Weinidog tai yn ogystal ag iechyd, a hyd at 1951 roedd tai yn rhan o'r adran iechyd ar lefel San Steffan. Yna, am ryw reswm, cafodd ei rannu, ond mae'r cysylltiad hwnnw rhwng tai ac iechyd yn sicr yn agos, a dylem fod yn ailsefydlu'r cysylltiad hwnnw, a dweud y gwir, gan fod tai gwael yn golygu iechyd gwael. Mae gennym ni bobl ddigartref ar strydoedd Cymru heddiw, ac mae eu disgwyliad oes yn 47 mlynedd, er bod y gweddill ohonom ni'n mynd i fyw i'r tu hwnt i 80. Felly, mae tai gwael yn wir yn golygu iechyd gwael.

O ran y sefyllfa arall o ran pobl bob amser yn gofyn imi, 'Sut ydym ni'n bwriadu ymdrin â'r cynnydd enfawr hwn yn nifer y bobl oedrannus a'u gofynion gofal a'u hanghenion iechyd?' A byddaf i bob amser yn dweud, mewn gwirionedd, mae angen inni ddechrau gyda'u tai. Mae angen cynnydd enfawr yn yr egwyddor o lety gwarchod, ac mae angen newid diwylliant ar hyn ymhlith ein pobl hefyd, o ran cynllunio ymlaen llaw a meddwl, 'Sut ydw i'n mynd i dreulio fy mlynyddoedd olaf?' Byddwn i'n awgrymu mewn rhyw fath o lety gwarchod. Mae yna brosiectau rhagorol yma ac acw o gwmpas Cymru a'r Deyrnas Unedig—ydy, mae'n ateb o ran tai ac mae gan bobl wardeiniaid yn gofalu amdanyn nhw. Yn yr un lle, model o fath o bentref Sgandinafaidd, gall fynd yn fwy dwys, wedyn, o ran—. Mae rhywun sy'n cyfateb i nyrs—mae yna sefyllfa fel math o gartref nyrsio yn yr un lle, ac mae hefyd gwelyau gofal dementia uwch, eto yn yr un lle, fel bod pobl yn symud i mewn, ac wedyn os yw eu hiechyd yn dirywio, y cyfan sy'n digwydd yw eu bod yn symud i wahanol ran o'r un lle—does dim rhaid iddyn nhw adael, felly, dydy cyplau sydd wedi bod yn briod am 50 i 60 mlynedd ddim yn cael eu gwahanu fel sy'n digwydd ar hyn o bryd, yn ddideimlad ac weithiau heb rybudd. Maen nhw'n aros yn yr un lle, ond mewn gwahanol ran ohono. Os ydych chi'n cynnwys bwyty, lle trin gwallt, ychydig o bingo—mae pawb yn hapus. Wyddoch chi, dyna sut y dylem ni fod yn trin ein henoed, nid stwffio pobl mewn cartrefi preswyl, byddwn i'n ei ddweud, neu mewn cartrefi nyrsio preifat sy'n llai na digonol, yn aml iawn—a gallwn i roi enwau cartrefi nyrsio preifat llai na digonol pe byddai'r Gweinidog yn mynnu. Ond mae yna rai enghreifftiau ardderchog. Byddwn yn crybwyll Cylch Caron, Tregaron—prosiect tai, iechyd a gofal cymdeithasol integredig. Mae yna faterion technegol i'w goresgyn o hyd, er hynny. Wyddoch chi, mae pobl wedi bod yn gweithio yn eu seilos bach ar wahân am gyfnod rhy hir, a hyd yn oed pan fydd gennych chi syniadau gwych, arloesol, 'Gadewch inni ddechrau â thai a datblygu iechyd a gofal cymdeithasol yn rhan o hynny', mae gennych chi broblemau o hyd o ran sut y caiff hynny ei redeg. 

Rwy'n falch o nodi eich bod wedi sôn am y gronfa gofal integredig yma fel cynllun blaenllaw, a dydw i ddim eisiau peri embaras i'r Llywydd yn ormodol, ond mae hi ond yn deg nodi bod y syniad gwych hwn o gronfa gofal ganolraddol, fel yr oedd bryd hynny, wedi dod o egin o ymennydd Elin Jones, yr Aelod Cynulliad dros Geredigion, ar y pryd yn 2013, a oedd yn rhan o gytundeb cyllideb rhwng Llafur, Plaid Cymru, a'r Democratiaid Rhyddfrydol a oedd gennym ar y pryd, yn 2014, rwy'n credu. Felly, dyna oedd egin y syniad gwych hwn, sydd wedi'i ddatblygu heddiw. Rwy'n llongyfarch Elin drwy'r amser, mewn gwirionedd, am y syniad arloesol hwn, oherwydd dyna beth ydyw: mae'n ymwneud â thorri allan o seilos a thorri allan o'r portffolios unigol a meddwl, 'Mae gennym ni berson oedrannus yn y fan yma. Sut ydym ni'n mynd i ymdrin â'r sefyllfa hon?' Rydym ni'n dechrau gyda, 'Ble maen nhw'n mynd i fyw? A allan nhw aros lle maen nhw gyda'r holl gymorth, neu, mewn gwirionedd, a fydd yn rhaid i ni feddwl dipyn yn ehangach am hyn? A gadewch i ni fod â'r prosiectau integredig hyn.'

Felly, oes, mae yna £105 miliwn. Mae yna lawer o sôn am gyllid cyfalaf: cyfalaf hyn, cyfalaf llall. Mae angen cymorth refeniw ar lawer o brosiectau hefyd. A gaf i ofyn i'r Gweinidog: a oes unrhyw gyllid refeniw yn rhan o hyn—heb ddiystyru'r swm sylweddol iawn yr ydych chi newydd ei gyhoeddi nawr—ac o ran, yn amlwg, o—? Wyddoch chi, mae'n faes cymhleth—dyna pam y mae'n anodd integreiddio pethau weithiau. Mae yna wahanol ffynonellau eraill o arian, ac mae llawer o bobl eraill yn gwneud gwaith rhagorol mewn mannau eraill, yn enwedig â grwpiau penodol sy'n agored i niwed. Mae'r cyllid Cefnogi Pobl, sydd dan fygythiad parhaus o gael ei integreiddio yn rhywle arall—a byddai llawer o bobl am weld cyllid Cefnogi Pobl yn cael ei ddiogelu, ei gynnal, a hyd yn oed, ei ddatblygu—sut y byddai hynny'n gweithio gyda'r agenda hon? Oherwydd, fel y gwnaethoch chi sôn yn eich datganiad, nid yw'n ymwneud â'r henoed yn unig, mae hefyd yn ymwneud â phobl ag anghenion cymhleth. Diolch yn fawr.

Photo of Rebecca Evans Rebecca Evans Labour 6:53, 26 Mehefin 2018

(Cyfieithwyd)

Diolch yn fawr iawn ichi am y sylwadau hynny, a chyn imi ymateb i'r pwyntiau hynny, rwy'n sylweddoli fy mod wedi anghofio ateb y pwynt a godwyd gan Angela Burns o ran sut yr ydym ni'n mynd i fod yn monitro a goruchwylio'r hyn sy'n wariant sylweddol. Mae trefniadau monitro a gwerthuso effeithiol yn bwysig er mwyn rhoi'r sicrwydd hynny i ni fod arian cyfalaf y gronfa gofal integredig yn cael ei ddefnyddio'n llawn i gefnogi gwasanaethau integredig ac ataliol effeithiol, ac, wrth gwrs, pan fyddwn yn gweld y prosiectau yn cael eu cyflwyno, bydd hefyd yn ein helpu ni i wybod ble yr ydym ni'n mynd o ran gwariant yn y dyfodol drwy fuddsoddi cyfalaf y gronfa gofal integredig hefyd. Felly, mae'n rhaid i fyrddau partneriaeth rhanbarthol sicrhau bod ganddynt drefniadau monitro cadarn ar waith i sicrhau bod cynlluniau a ariennir drwy gyfalaf y gronfa gofal integredig yn cyflawni'r canlyniadau a fwriadwyd, a hynny ar amser ac o fewn y gyllideb. Mae'n rhaid sefydlu trefniadau gwerthuso hefyd i nodi a rhoi tystiolaeth o'r effaith, yn ogystal â'r defnydd priodol cyffredinol o arian, ac mae'n rhaid llunio adroddiadau chwarterol, fel y nodir yn y canllawiau a gyflwynir i fyrddau partneriaeth rhanbarthol. O ran goruchwylio'r brif raglen gyfalaf, wel, dylid cytuno ar brosiectau ar lefel y bwrdd partneriaeth rhanbarthol, ond wedyn eu cyflwyno i Lywodraeth Cymru. Rydym yn nodi bod honno yn lefel briodol o oruchwyliaeth yn y fan honno. Fodd bynnag, mae'n rhaid bod prosesau craffu a chymeradwyo mewnol cadarn ar gyfer byrddau partneriaeth rhanbarthol, o ran y rhaglen gyfalaf ddewisol, ond byddai angen i hynny fod yn gymesur â lefel y prosiectau yr ydym ni'n sôn amdanyn nhw yn y fan yna. Felly, mae prosiectau dewisol yn unrhyw beth o dan £100,000, a phrif brosiectau yn unrhyw beth dros £100,000.

Mae tai gwael yn arwain at iechyd gwael. Mae hynny yn sicr wedi'i gydnabod, rwy'n meddwl, ac mae hynny'n rhywbeth a nodwyd yn gryf iawn yng nghyfraniad Dai Lloyd. Y math o brosiect yr oedd yn ei ddisgrifio yn gynnar yn ei gyfraniad, prosiect sy'n dangos arfer da, yn sicr yw'r math o brosiect yr ydym ni'n ei ystyried o ran gofal ychwanegol. Mae gan Lywodraeth Cymru hanes hir o gefnogi gofal ychwanegol ers 2002. Gyda chymorth £197 miliwn o arian Llywodraeth Cymru, rydym wedi gweld 49 o gynlluniau gofal ychwanegol yn cael eu hariannu ledled Cymru, gan ddarparu dros 2,000 o gartrefi i bobl hŷn, lle y gallan nhw gynnal eu hannibyniaeth ac osgoi'r angen i gael eu derbyn i ysbyty yn ddiangen. Ond rwy'n credu bod cyllid cyfalaf y gronfa gofal integredig, yr ydym wedi'i gyhoeddi heddiw, mewn gwirionedd yn mynd â'r ymrwymiad hwnnw i lefel newydd yn awr, ac yn sicr, byddwn i'n dychmygu y gallai rhai o'r rhai hynny a gyflwynir drwy fyrddau partneriaeth rhanbarthol fod yn brosiectau gofal ychwanegol, oherwydd rwy'n credu bod gofal ychwanegol wedi datblygu llawer o fod yn llety gwarchod, oherwydd gall fod gofal i bobl ar y safle, felly mae hynny'n golygu y gellir ymateb i anghenion iechyd a gofal cymdeithasol pobl yn gyflym ac mewn ffordd gyfrifol, a gall eu helpu i ymdopi'n well ag argyfyngau. Hefyd, allwn ni ddim anghofio swyddogaeth bwysig technoleg gofal wrth gynorthwyo pobl i reoli eu risgiau yn well, a hefyd â rhywfaint o fonitro arwyddion hanfodol pobl, sy'n helpu o ran gofal iechyd rhagweithiol, a goruchwylio clinigol estynedig, ac mae hynny'n lleihau nifer y derbyniadau i ysbytai ac yn galluogi rhyddhau pobl yn gynharach, unwaith eto, o ysbytai. Felly, rwy'n credu y byddwn ni'n sicr yn gweld rhai o'r prosiectau cam-i-fyny, cam-i-lawr hynny yn cael eu cyflwyno gan fyrddau partneriaeth rhanbarthol, ac rwy'n siŵr y byddai croeso mawr i hynny hefyd.

O ran lleoliadau iechyd a gofal cymdeithasol integredig, mae hyn yn rhan arall o'r ymateb a amlinellodd Vaughan Gething o ran yr arolwg seneddol, a nodwyd ffrwd o 19 o brosiectau ym mis Rhagfyr yn rhan o £68 miliwn o fuddsoddiad mewn cenhedlaeth newydd o ganolfannau iechyd a gofal integredig. Thema y ffrwd yw integreiddio, ac mae byrddau iechyd yn ystyried gweithio gydag amrywiaeth o bartneriaid cyflawni, gan gynnwys awdurdodau lleol, cymdeithasau tai a'r trydydd sector. Bydd y model gofal ar gyfer pob un o'r rhai hynny yn wahanol. Deallaf fod achosion busnes wrthi'n cael eu datblygu, ac mae yna ymgysylltu ag amrywiaeth eang o randdeiliaid i nodi cyfleoedd i hybu integreiddio. Hwn mewn gwirionedd yw'r buddsoddiad mwyaf wedi'i dargedu mewn seilwaith gofal sylfaenol a gofal cymunedol gan Lywodraeth Cymru erioed, ac rwy'n edrych ymlaen yn fawr at weld y prosiectau hynny yn datblygu.

Roedd yna gwestiwn ynghylch sut yr ydym ni'n ariannu hyn, oherwydd, yn amlwg, mae angen cyllid refeniw ar y prosiectau hyn hefyd. Felly, yn y flwyddyn ariannol hon, mae'r Gweinidog gofal cymdeithasol wedi cyhoeddi y bydd £50 miliwn o arian refeniw yn y gronfa gofal integredig hefyd. Ac, yn amlwg, mae yna gyfleoedd i gyfuno'r cyllid hwn â chyllid adfywio, er enghraifft, â chyllid arall o iechyd. Felly, mae'n bosibl y gallai hyn gynnig cyfle i edrych ar fannau eraill am gyllid ar gyfer prosiectau sy'n bodloni amcanion ehangach eraill hefyd. Ond yn sicr, mae'r refeniw yno i gefnogi'r hyn sydd ei angen.

Photo of Gareth Bennett Gareth Bennett UKIP 6:58, 26 Mehefin 2018

(Cyfieithwyd)

Diolch i'r Gweinidog am ei datganiad ac am gyhoeddi cyllid newydd. Rwy'n sylweddoli bod tai, iechyd a gofal cymdeithasol, i raddau helaeth, i gyd yn gydgysylltiedig a bod angen eu hystyried gyda'i gilydd, sef prif fyrdwn y datganiad heddiw. Felly, rydym yn gwerthfawrogi'r farn honno, ac rydym yn cydnabod yr angen i wahanol adrannau weithio gyda'i gilydd i gyflawni'r nodau hyn yr ydych chi wedi'u nodi, yn hytrach na gweithio mewn seilos. Rwy'n credu felly, fod hynny'n wir ar lefel Llywodraeth, pan fo'n rhaid i chi weithio ochr yn ochr â dau Weinidog arall, o bosibl, er mwyn cyflawni'r nodau hyn, a hefyd ar lefel fwy rhanbarthol. Felly, rwy'n credu ei bod yn syniad da i gynnwys anghenion tai yn y byrddau partneriaeth rhanbarthol fel rhwymedigaeth statudol.

Un mater sylfaenol ynghylch y tri maes integredig hyn yw: a ydym ni'n adeiladu digon o fyngalos yng Nghymru? Gwnaeth Angela Burns grybwyll hyn. Cododd y mater o fyngalos, ond cododd Angela nifer o bwyntiau dilys a doeddwn i ddim yn siŵr mewn gwirionedd eich bod chi wedi ateb y cwestiwn sylfaenol hanfodol hwn. Gwnaethoch chi ateb llawer o bwyntiau, ond mae gen i ddiddordeb yn eich barn chi ar y mater syml o nifer y byngalos sy'n cael eu hadeiladu.

Mae yna amrywiaeth o addasiadau i'r cartref y gellir eu darparu i wneud cartrefi'n fwy addas i fyw ynddyn nhw i bobl sydd wedi datblygu problemau corfforol neu feddyliol, neu bobl sydd wedi heneiddio. Wrth gwrs, mae yna gwestiwn o flaenoriaeth. Fe wnaethoch chi gyfeirio at wahanol grwpiau, ond wnaethoch chi ddim sôn am gyn-filwyr, felly a ydyn nhw'n rhan o raglen y gronfa gofal integredig, neu a ydyn nhw'n dod o dan gynllun arall? Hoffwn i beth eglurhad ar y mater hwnnw. Ond, yn amlwg, fe geir y broblem hon o flaenoriaeth. Mae yna lawer o wahanol grwpiau. Fe wnaethoch chi ddweud bod canrannau penodol o gyllid a fydd yn cael eu dyrannu mewn gwahanol ffyrdd. Mae'n debyg mai un mater sylfaenol yw: a fydd yna system gydlynol o flaenoriaethau sy'n hawdd ei deall i'r ymgeiswyr sy'n gwneud cais am grantiau ar gyfer pethau fel addasiadau yn y cartref?

Gellir defnyddio technoleg newydd weithiau er budd bywydau pobl sy'n weddol gaeth i'r cartref. Er enghraifft, mae llawer o ganolfannau dydd wedi cau yn ystod y blynyddoedd diwethaf. Efallai nad yw pobl sy'n byw mewn ardaloedd gwledig yn byw yn agos at ganolfan dydd beth bynnag, felly mae unigrwydd ac arwahanrwydd yn broblem fawr erbyn hyn. A gawn ni ymchwilio i addasiadau mewn cartrefi sy'n caniatáu i bobl hŷn gael mynediad at gyfleusterau fel Skype neu rywbeth tebyg, neu hyd yn oed hyfforddiant i'r rhai hynny sydd â diddordeb mewn cael mynediad at y rhyngrwyd? A allai hynny fod yn rhan gost-effeithiol o addasu cartrefi? Yn amlwg, mae angen inni gael band eang yn yr ardaloedd hynny yn gyntaf.

Roedd yn ddiddorol clywed gweledigaeth Dai Lloyd, ac mae'n un da yn fy marn i—y syniad hwn y gall pobl hŷn weithiau fyw mewn ffurfiau lled-gymunedol o fyw a fydd yn aml yn fwy buddiol i lawer ohonynt. Mae yna rywbeth hefyd o'r enw therapi hel atgofion, a all fod o fudd i bobl sy'n cael anawsterau o ran eu hatgofion. Gellir ymgorffori hyn yn y math o bentref yr oedd Dai yn cyfeirio ato yn un o'i bwyntiau. Felly, tybed a ellir ymgorffori hyn mewn rhyw ffordd yn rhaglen y Llywodraeth. Diolch.

Photo of Rebecca Evans Rebecca Evans Labour 7:02, 26 Mehefin 2018

(Cyfieithwyd)

Diolch yn fawr iawn ichi am y cwestiynau hynny. Rwy'n falch eich bod wedi dechrau trwy gydnabod ei bod yn bwysig nad ydym yn gweithio mewn seilos yn hyn o beth. Rwy'n credu ei bod yn bwysig bod Llywodraeth Cymru yn dangos arweiniad o ran gallu gweithio ar draws ffiniau traddodiadol, yn enwedig pan fyddwn yn gofyn i awdurdodau lleol a byrddau iechyd i wneud pethau anodd, gan gynnwys cyfuno cyllidebau trwy'r Ddeddf gwasanaethau cymdeithasol a llesiant, a dyna un o swyddogaethau allweddol y byrddau partneriaeth rhanbarthol, oherwydd bod defnyddio adnoddau yn effeithiol yn flaenoriaeth allweddol i'r byrddau hynny. Bydd y cronfeydd cyfunol hynny a gwell comisiynu integredig yn arwain at fwy o gadernid yn y gwasanaethau a ddarperir, â phwyslais ar wella ansawdd ac nid yn unig ar wella gwerth am arian.

Rydym ni wedi cael sicrwydd bod yr holl fyrddau partneriaeth rhanbarthol yn darparu rhyw fath o gronfa gyfunol o ran cartrefi gofal i bobl hŷn. Rydym yn awyddus i sicrhau bod cronfeydd cyfunol cyflawn ar waith, sy'n darparu prosesau comisiynu effeithiol ar y cyd erbyn mis Ebrill y flwyddyn nesaf. Ac mae'r Gweinidog wedi'i gwneud yn glir y byddwn yn ystyried ymyrryd yn uniongyrchol os nad yw hynny'n wir. Felly, ydy, mae'n bwysig bod Llywodraeth Cymru yn dangos arweinyddiaeth ac rwy'n credu ein bod wedi gwneud hynny trwy 'Ffyniant i bawb', sy'n cydnabod bod tai a gofal cymdeithasol yn ddwy o'n pum blaenoriaeth draws-Lywodraeth, ac rydym yn cydnabod bod cyfrifoldeb arnom ni i gyd ar draws y Llywodraeth i weithio gyda'n gilydd ar agendâu hyn; yn sicr nid cyfrifoldeb un person i'w gyflawni yw hyn.

A ydym ni'n adeiladu digon o fyngalos? Nac ydym, yn bendant dydym ni ddim. Roeddwn i'n falch iawn ddoe yn ymweld â datblygiad newydd ym Maesteg gyda fy nghyd-Aelod, Huw Irranca-Davies. Maen nhw'n adeiladu byngalos newydd yno, ac mae hynny'n hynod o gyffrous, oherwydd, mewn gwirionedd, nid oes digon o fyngalos yn cael eu hadeiladu. Roeddwn i'n siarad â datblygwyr ynghylch pam, a'u bod yn cael eu hystyried yn aml yn eithaf aneffeithlon o ran eu hadeiladu, oherwydd eu bod, fesul metr sgwâr, yn ddrytach i'w hadeiladu na thai eraill. Ond, yn yr un modd, mae byngalos mewn gwirionedd yn diwallu anghenion pobl hŷn sydd angen bod yn byw ar un llawr, er enghraifft, ac sydd angen eiddo eithaf bach i ofalu amdano. Felly, hoffwn i, yn sicr, weld mwy o fyngalos yn cael eu hadeiladu, ac roedd y rhai a oedd yn cael eu hadeiladu ddoe yn cael eu hadeiladu trwy gymdeithas dai, â'r nod penodol o gefnogi pobl i fyw yn y llety hynny, yn rhan o'u cynnig tai cymdeithasol yn yr ardal leol. Felly, rwy'n credu ei bod yn bwysig bod landlordiaid cymdeithasol cofrestredig yn ystyried hynny, er enghraifft, wrth iddyn nhw ystyried eu blaenraglen waith, a hefyd gan awdurdodau lleol wrth iddyn nhw ystyried eu dadansoddiad o anghenion tai lleol, er enghraifft.

O ran blaenoriaethau a sut y bydd byrddau partneriaeth rhanbarthol yn gwybod beth i ganolbwyntio eu hymdrechion arno, ynghyd â llythyr i fyrddau partneriaeth rhanbarthol heddiw o ganlyniad i'r datganiad hwn, rydym ni hefyd yn cyhoeddi canllawiau ar y rhaglen ar gyfer y gronfa hon. Felly, ni ddylai fod unrhyw amheuaeth ym meddyliau byrddau partneriaeth rhanbarthol ynghylch ble yr hoffem ni i'r arian hwnnw gael ei ddefnyddio.

Cytunaf yn llwyr fod y defnydd o dechnolegau newydd yn rhoi cyfleoedd gwirioneddol i gefnogi pobl i fyw yn eu cartrefi yn hirach, ac i fonitro anghenion gofal pobl, a monitro iechyd pobl, ac ati. Adlewyrchwyd hynny mewn rhywfaint o'r ateb a roddais i Dai Lloyd.

Unwaith eto, rwy'n credu bod adeiladu'r cartrefi iawn hefyd yn ymwneud ag adeiladu cymunedau, ac mae hynny'n ymwneud yn fawr iawn â'r pwynt y gwnaethoch chi am fynd i'r afael ag unigrwydd ac arwahanrwydd, a gwyddom fod hyn yn dod yn destun pryder cynyddol i lawer o bobl hŷn, ond nid pobl hŷn yn unig, ledled Cymru. Felly, mae adeiladu cartrefi sydd hefyd yn gymunedau, fel yr un y gwelais i ddoe, yn ffordd wych yn fy marn i o allu mynd i'r afael â hynny hefyd.

O ran y grwpiau y mae'r cyllid hwn yn bwriadu eu cefnogi, nodir y grwpiau hynny trwy'r Ddeddf gwasanaethau cymdeithasol a llesiant, sef: pobl hŷn ag anghenion cymhleth a chyflyrau hirdymor, gan gynnwys dementia; pobl ag anableddau dysgu; plant ag anghenion cymhleth oherwydd anabledd neu salwch; a gofalwyr a gofalwyr ifanc. Felly, mae'r grwpiau hynny wedi'u nodi'n benodol trwy ddeddfwriaeth.

Mae gennym ni gysylltiad cryf iawn rhwng y cynllun gweithredu ar ddementia a gwaith y byrddau partneriaeth rhanbarthol. Mae'r cynllun yn canolbwyntio ar beth y mae defnyddwyr gwasanaeth â dementia ac aelodau o'u teulu wedi'i ddweud wrthym ni sy'n arbennig o bwysig iddyn nhw, er enghraifft, diagnosis amserol, ac wedyn darparu gofal sy'n canolbwyntio ar yr unigolyn yn dilyn y diagnosis hwnnw. Cefnogir gweithrediad y cynllun hwnnw gan £10 miliwn o fuddsoddiad y Llywodraeth, ac mae £9 miliwn o hwn wedi'i ddyrannu i'r byrddau partneriaeth rhanbarthol trwy'r gronfa gofal integredig, felly'r nod yw dwyn ymlaen a galluogi gwaith integredig rhwng gwasanaethau cymdeithasol, iechyd, tai, y trydydd sector a'r sectorau annibynnol i gefnogi pobl â dementia a'u gofalwyr. I gefnogi hyn, rydym ni wedi cyhoeddi canllawiau ar y gronfa gofal integredig atodiad a luniwyd yn benodol â golwg ar y cynllun gweithredu ar ddementia.

Photo of Jenny Rathbone Jenny Rathbone Labour 7:07, 26 Mehefin 2018

(Cyfieithwyd)

Mae'n bleser gen i weld y Llywodraeth yn cefnogi'r arolwg seneddol, ac yn gweithio tuag at sut yr ydym am ddarparu gofal sy'n canolbwyntio ar yr unigolyn, oherwydd os na allwn ni gyflawni'r math o dai y bydd eu hangen ar bobl wrth i'w hanghenion newid, yna bydd yn hynod anodd gwneud hynny.

Rwy'n credu bod yn rhaid i'r angen i bawb fod yn rhan o gymuned fod yn un o'r egwyddorion craidd, oherwydd nid wyf i'n dymuno gweld byngalos chwarter milltir i ffwrdd o unrhyw wasanaethau; ni fydd hynny'n gweithio. Ac yn yr un modd, mae'n hynod bwysig bod pobl â dementia nad ydynt efallai'n gallu aros ar eu pen eu hunain yn y cartref heb oruchwyliaeth yn parhau i fod yn rhan o'r gymuned. Roedd rhaglen deledu hyfryd yn ystod y dyddiau diwethaf am blant yn ymweld â phobl â dementia, a'r effaith gadarnhaol iawn y cafodd hyn ar y bobl hŷn yn ogystal â'r cynhesrwydd a gafodd y plant gan y bobl hŷn hyn, a oedd yn rhoi llawer o sylw iddyn nhw. Felly, mae hynny'n enghraifft dda iawn o sut y mae angen i bobl â dementia barhau i fod yn rhan o'r gymuned, boed yn fwytai lle mae pobl â dementia yn gwneud y bwyd ac mae pobl eraill yn dod i'w fwyta—y cyhoedd yn talu. Dyna ffordd arall y gallwn ni gadw cysylltiad pobl â'r gymuned gyfan.

Ond rwy'n credu mai un o'r problemau sydd gennym ni ar hyn o bryd yw bod gennym ni gymaint o ddiffyg dewis o ran tai oherwydd yr argyfwng tai acíwt, mae'n anodd iawn eu galluogi i barhau i fod yn rhan o'r gymuned y maen nhw'n ei hadnabod, wrth i'w hanghenion newid, oherwydd nid oes dim byd ar gael iddyn nhw. Mae gen i etholwraig sydd, fel petai, yn gor-feddiannu oherwydd y dreth ystafell wely. Mae ganddi fab sy'n oedolion ag anawsterau'r sbectrwm awtistig. Mae'n anodd iawn iddi fod mewn fflat oherwydd hynny, ond nid oes unrhyw gartrefi dwy ystafell wely yn y gymuned y mae hi'n rhan fawr ohoni fel arweinydd cymunedol da iawn. Yn anffodus, mae'n edrych fel y bydd yn rhaid iddi adael y gymuned honno, sy'n gwbl drychinebus, gan nad oes gennym ni amrywiaeth o fathau o dai. Cododd Hefin David y mater o adeiladwyr tai torfol sydd i gyd yn awyddus i adeiladu'r un hen gytiau cwningod. Nid oes gennym ni'r hyblygrwydd sydd ei angen arnom ar hyn o bryd o ran y math o dai y bydd pobl eu hangen, ac y mae pobl yn teimlo rhywfaint o reolaeth drostynt.

Roeddwn i'n darllen erthygl wych yn gynharach y mis hwn am brosiect yn Eindhoven o'r enw Project Milestone, lle mae prifysgol dechnoleg Eindhoven wedi cymryd rhan lawn mewn argraffu tai 3D. Maen nhw'n rhagweld, o fewn y pum mlynedd nesaf, y bydd pobl yn gallu cynllunio eu cartrefi eu hunain ar gyfrifiadur sy'n addas ar gyfer eu hanghenion penodol, yn dibynnu ar faint o blant sydd ganddyn nhw, ac ati. Ond oherwydd eu bod yn defnyddio sment a baratoir yn arbennig a gaiff ei chwistrellu ar y strwythur, ychydig fel hufen wedi'i chwipio, mae cymaint yn rhatach na brics a morter ac mae'n cynnwys goleuo, gwresogi a diogelwch clyfar. Gallaf weld sut y gallai hynny fod yn llwyddiannus.

Felly, tybed a ydych yn meddwl yn eich byrddau partneriaeth rhanbarthol am sut y byddwch yn contractio gydag adeiladwyr lleol bach a chanolig a fydd yn darparu'r mathau o gartrefi y bydd eu hangen ar bobl yn y gymuned. Byddan nhw'n wahanol ym mhob cymuned. Ni allaf weld swyddogaeth ar gyfer byngalos yn ardaloedd canol y ddinas yn fy etholaeth i, oherwydd nid yw'r tir ar gael yno, ond gallaf weld galw am bobl yn parhau i fyw ar y stryd lle maen nhw wedi byw ers 60 mlynedd, fel eu bod yn agos at eu plant ac yn gallu cadw'r cysylltiadau hynny sy'n hanfodol i gadw pobl allan o'r ysbyty.

Photo of Rebecca Evans Rebecca Evans Labour 7:11, 26 Mehefin 2018

(Cyfieithwyd)

Diolch yn fawr iawn ichi am y cwestiynau hynny. Byddaf i'n dechrau ar ddiwedd eich cyfraniad pan oeddech yn sôn am dai arloesol. Rwy'n credu ein bod ni mewn gwirionedd ar fin chwyldro o ran y ffordd rydym yn adeiladu tai. Mae yna gymaint o ffyrdd newydd cyffrous o adeiladu cartrefi. Mae rhai ohonyn nhw'n cael eu cefnogi trwy ein rhaglen tai arloesol gwerth £90 miliwn. Y ffenestr bresennol ar agor am wythnos arall neu fwy—wythnos neu ddwy arall—felly byddaf yn sicr yn annog busnesau o bob maint i ystyried gwneud ceisiadau i hynny. Rwy'n credu ei bod yn arbennig o addas i fusnesau bach a chanolig oherwydd bod ganddyn nhw hanes hir o groesawu risg ymhell cyn i'r adeiladwyr tai mawr wneud. Fe wnes i gyfarfod â Ffederasiwn y Busnesau Bach yn gynharach heddiw ac roeddwn i'n pwysleisio yr angen iddyn nhw hyrwyddo ymhlith eu haelodau y cyfleoedd sydd ar gael i fusnesau bach a chanolig o dan y rhaglen tai arloesol, oherwydd eu bod yn gyfleoedd gwirioneddol, yn fy marn i.

Gallan nhw hefyd gael mynediad at ein cronfa datblygu eiddo, sy'n gronfa gwerth £30 miliwn, a bydd hon yn galluogi mentrau bach a chanolig, unwaith eto, i gael mynediad cymharol rwydd at gyllid er mwyn cefnogi rhai o'u prosiectau adeiladu. Unwaith eto, fe wnaethom ni gyhoeddi yn ddiweddar y gronfa safleoedd segur, sy'n gronfa gwerth £40 miliwn, a'i bwriad yw agor safleoedd sy'n barod i ddechrau o ran cynllunio, ond am ba bynnag reswm heb eu datblygu—er enghraifft, mae angen gwneud gwaith adfer er mwyn gwneud y tir yn addas ar gyfer adeiladu. Felly, yr elfennau bach hynny sy'n atal y prosiect rhag bod yn hyfyw ar hyn o bryd, ond gyda'r math hwn o gymorth gellid eu gwneud yn hyfyw yn y dyfodol. Gellir ei ddefnyddio hefyd i gynorthwyo mentrau bach a chanolig â'u llif arian parod.

Felly, rwy'n credu bod y rhaglen tai arloesol, er ein bod ni'n cefnogi nifer o wahanol fathau o dai ar hyn o bryd, mae'r cyfan â'r bwriad o roi gwybod i ni lle y mae angen inni fynd yn y dyfodol o ran adeiladu tai ar raddfa a chyflymder mwy o lawer. Felly, o bosibl, gallem ni gyrraedd y pwynt pan fyddwn yn dechrau meddwl, 'Wel, dyma'r tri neu bedwar math o ffordd o adeiladu cartrefi sy'n gweithio'n dda i ni yma yng Nghymru a dyma'r rhai yr ydym ni'n dymuno buddsoddi ynddyn nhw yn y dyfodol, dyma'r rhai lle y gallwn ni gadw sgiliau yma yng Nghymru, lle gallwn ni adeiladu yma yng Nghymru.' Rydym ni newydd gael y datganiad ar goetiroedd, felly gallwn ni fod yn defnyddio pren o Gymru cymaint â phosibl. Rwy'n credu bod hon yn agenda gyffrous iawn o ran tai, yn arbennig o ran tai arloesol. Byddwn i'n dychmygu pan gaiff prosiectau eu dwyn ymlaen o dan y gronfa gofal integredig, bydden nhw'n sicr yn ystyried eiddo un neu ddwy ystafell wely oherwydd, fel y dywed Jenny, dyma'r math o eiddo sy'n brin ac yn fwy addas, yn arbennig, i bobl hŷn.

Fe wnaethoch chi gyfeirio at y diffyg dewis o ran tai pan fydd anghenion pobl yn newid. Unwaith eto, mae hyn yn rhywbeth sy'n gyffrous ynghylch y rhaglenni gofal ychwanegol, a fydd yn cael cymorth ac sydd eisoes wedi cael cymorth, o ran eu gallu i addasu i anghenion pobl wrth i'w hanghenion newid. Unwaith eto, cyfeiriodd Jenny at dechnolegau newydd a'r cyfleoedd cyffrous y gellir eu cyflwyno yno. Es i i Lanelli yn ddiweddar i edrych ar eu cymorth ar gyfer gofal cymdeithasol, ac roedden nhw'n dangos imi rai o'r technolegau y maen nhw'n eu defnyddio. Un oedd oriawr sy'n cefnogi pobl â dementia. Felly, mae ganddo GPS, a gall yr unigolyn ddod i gytundeb â'u teuluoedd, gyda'u gofalwyr, o ran y ffiniau lle y mae'n ddiogel iddyn nhw fynd—felly, ardaloedd y maen nhw'n eu hadnabod yn dda iawn—ac os a phryd y bydd y person yn gadael y ffiniau hynny, rhoddir gwybod i'r teulu, ac mae'n ffordd wych o roi tawelwch meddwl i deuluoedd, ond hefyd rhoi i bobl yr annibyniaeth maen nhw'n ei haeddu. 

Mae cael plant yn ymweld â phobl â dementia, er enghraifft, trwy brosiectau Cyfeillion Dementia, yn fy marn i, yn wych hefyd, a gwn nad y bobl hŷn neu'r bobl â dementia yn unig sy'n cael budd o hynny hefyd. Rwy'n credu bod plant yn sicr yn cael llawer o fudd o hynny, ac mae hynny'n rhywbeth y byddwn i'n ceisio'i hyrwyddo hefyd. Rwyf i hefyd yn cydnabod y sylwadau y gwnaethoch chi ynglŷn â phwysigrwydd yr arolwg seneddol a'r pwyslais gwirioneddol y mae'n ei roi'r ar ofal personol a gofal sy'n canolbwyntio ar yr unigolyn.

Photo of Elin Jones Elin Jones Plaid Cymru 7:16, 26 Mehefin 2018

(Cyfieithwyd)

Rydym ni dros ein hamser eisoes gyda'r datganiad hwn. Mae gen i dri Aelod arall sy'n dymuno siarad. O, mae gen i Aelod ardderchog yn y cefn, sy'n dangos nad yw hi'n dymuno siarad mwyach. Mae gen i ddau Aelod arall sy'n dymuno siarad. Byddaf i yn eich galw, ond rwyf i eisiau cwestiynau cryno ac atebion cryno. Jane Hutt.

Photo of Jane Hutt Jane Hutt Labour

(Cyfieithwyd)

Ie, diolch, Gweinidog, am eich datganiad, ac a gaf i ddweud mor falch yr wyf i o glywed y newyddion am y buddsoddiad sylweddol hwn mewn tai yn rhan o'r pecyn i gydgysylltu iechyd, gofal cymdeithasol a thai? Yr wythnos diwethaf, siaradais yn y fforwm polisi ar ofal pobl hŷn, ac rwy'n credu bod Rhun yno hefyd, yn cadeirio sesiwn. Fe wnaethom ni dynnu sylw at y cyfleoedd unigryw sydd gennym ni i ysgogi polisi yn y maes hwn. Nawr, mae Dr Dai Lloyd eisoes wedi sôn am darddiad y gronfa gofal canolraddol, fel yr oedd, yn ôl yn 2014-15, a hoffwn i dreulio ychydig o amser yn cofio'r amser y gwnaethom ni ei dreulio, un haf crasboeth, mewn ystafelloedd caeedig, gyda fi yn Weinidog Cyllid, Elin Jones yn Weinidog yr wrthblaid Plaid Cymru, ac rwy'n meddwl efallai mai Peter Black oedd yno hefyd, oherwydd yn sicr fe wnaethom ni ddweud, 'Dylai fod yn iechyd, gofal cymdeithasol a thai.' A dywedwn i mai £50 miliwn oedd hynny i ddarparu cyllideb Llywodraeth Cymru yn 2014-15. Y mae wedi'i wreiddio'n ddwfn erbyn hyn yng nghyflawniad polisïau yng Nghymru. Ond rwy'n credu, a dyna gafodd ei amlygu yn y fforwm polisi yr wythnos diwethaf, nad yw'r sector tai, mewn gwirionedd, wedi'i integreiddio mewn gwirionedd—tai a gofal cymdeithasol. Mae wedi bod yn fwy o iechyd a gofal cymdeithasol.

Felly, fy nau gwestiwn yw hyn, yn gyntaf: nododd partneriaid tai cymdeithasol yn y fforwm yr wythnos diwethaf brofiadau gwahanol iawn o ran pa un a oeddent yn cymryd rhan yn y  byrddau partneriaeth rhanbarthol neu beidio. A wnewch chi gadarnhau y byddan nhw'n rhan ohonynt, a sut y bydd hynny'n digwydd, sut y bydd hynny'n symud ymlaen o ran gwneud penderfyniadau ar y gronfa gofal integredig? A hefyd, pwynt arall a gafodd ei wneud yn gryf iawn: a allwn ni sicrhau nad yw'r elfen dai o'r gronfa gofal canolraddol yn rhedeg o un cyhoeddiad cyllid da, ond cyfyngedig o ran amser, ond ei bod yn cael ei gynnal ar gyfer cynllunio tymor hwy?

Photo of Elin Jones Elin Jones Plaid Cymru 7:18, 26 Mehefin 2018

(Cyfieithwyd)

Mae'n gamp glyfar iawn, Jane Hutt, i enwi'r Llywydd yn eich cyfraniad er mwyn gwasgu dau gwestiwn i mewn yn hytrach nag un. Dau ateb cyflym.

Photo of Rebecca Evans Rebecca Evans Labour

(Cyfieithwyd)

Iawn, byddaf yn gryno. Rwy'n dymuno cydnabod, fel y mae Aelodau eraill wedi nodi, bod diddordeb a chefnogaeth drawsbleidiol wirioneddol ar gyfer yr agenda hon, felly rwy'n credu nad yw hi ond yn deg cydnabod hynny.

O ran y partneriaid tai cymdeithasol a'r sector tai ar y byrddau partneriaeth rhanbarthol hynny, mae'n wir dweud bod eu llais wedi ei glywed yn dda iawn ar rai byrddau partneriaeth rhanbarthol hynny fel math o aelodau cysylltiedig ond nid aelodau statudol, ond wedyn ar fyrddau partneriaeth rhanbarthol eraill, mae sector tai yn teimlo'n rhwystredig, rwy'n credu, nad yw eu llais wedi'i glywed. Felly, dyna un o'r rhesymau pam yr ydym ni wedi penderfynu gwneud y sector tai yn bartneriaid statudol ar y byrddau partneriaeth rhanbarthol hynny, i wneud yn siŵr eu bod yn cael y gydnabyddiaeth y maent yn ei haeddu ar y byrddau hynny, ond eu bod hefyd yn cael llais cryf a'u bod yn cael eu cymryd o ddifri fel y dylen nhw, o ystyried pa mor bwysig yw'r elfen gyfalaf yn hyn, a pha mor bwysig yw tai, yn ein tyb ni, i gefnogi iechyd da a lles pobl.

O ran y cyllid, trefniant cyllid tair blynedd yw hwn, felly bydd yn £30 miliwn eleni, £35 miliwn ar gyfer y flwyddyn ganlynol a £40 miliwn ar gyfer y flwyddyn ar ôl honno. Dylai hyn allu rhoi cyfle i fyrddau partneriaeth rhanbarthol flaengynllunio. Rydym ni wedi ysgrifennu at y byrddau partneriaeth rhanbarthol heddiw, yn amlinellu eu dyraniadau dangosol ar gyfer pob rhanbarth penodol. 

Photo of Mark Isherwood Mark Isherwood Conservative 7:20, 26 Mehefin 2018

(Cyfieithwyd)

Mae gen i un sylw a chwestiwn syml. Roeddwn i'n falch iawn o weld y bydd yr angen am dai yn cael ei roi wrth wraidd iechyd a gofal cymdeithasol a chydnabyddiaeth am adfywio cymunedol ehangach—pwynt yr oeddwn i'n sôn o hyd amdano yn ôl yn 2003 yn y lle hwn, pan oedd rhybuddion pe na byddai camau brys yn cael eu cymryd, y byddai Cymru yn wynebu'r argyfwng cyflenwad tai sydd gennym yn awr.

Ond, i symud ymlaen, bythefnos yn ôl, cadeiriais y grŵp trawsbleidiol ar anabledd a meddwl oeddwn i tybed sut yr ydych chi'n ymateb i'r canfyddiadau a gyflwynwyd i ni gan y Comisiwn Cydraddoldeb a Hawliau Dynol ar 'Tai a phobl anabl: argyfwng cudd Cymru'. Rhoddaf i dri ohonynt: sut ydych chi'n ymateb i'w canfyddiadau nad oes dim targed ar gyfer cartrefi hygyrch yn nharged Llywodraeth Cymru o gyflawni 20,000 o dai fforddiadwy erbyn 2021, mai dim ond un o'r 22 o awdurdodau lleol sydd wedi gosod targed canran ar gyfer cartrefi hygyrch a fforddiadwy, ac mai dim ond 15 y cant o awdurdodau lleol yng Nghymru sydd wedi dweud bod yr wybodaeth a gânt am ofynion tai pobl anabl yn 'dda'?

Photo of Rebecca Evans Rebecca Evans Labour 7:21, 26 Mehefin 2018

(Cyfieithwyd)

Diolch yn fawr iawn am y cwestiynau a'r sylwadau hynny, ac rwy'n sicr yn cydnabod yr adroddiad y gwnaethoch chi gyfeirio ato. Rydym ni wedi gofyn i'n swyddogion archwilio'r adroddiad hwnnw i weld beth mwy y gallwn ni ei wneud i sicrhau ein bod yn adeiladu tai sy'n hygyrch i bobl. Yn sicr, byddai tai a gaiff eu hadeiladu, neu lety arall a gaiff ei adeiladu, drwy ein cronfa gofal integredig yn ystyriol iawn o'r ffaith eu bod yn cefnogi pobl hŷn a phobl ag anghenion cymhleth ac ati, ac y bydd angen eu teilwra i anghenion yr unigolion hynny. Ond rwy'n credu hefyd bod yn rhaid inni gofio bod gennym ni'r safon ansawdd tai Cymru sy'n berthnasol i'r sector rhentu cymdeithasol yma yng Nghymru. Erbyn 2020, bydd pob un o'n hawdurdodau lleol a'n landlordiaid cymdeithasol cofrestredig wedi cyrraedd y safon honno. Rwy'n credu bod hynny yn pennu'r safon ofynnol mewn gwirionedd o ran sicrhau bod tai o ansawdd da yma yng Nghymru, ond rwy'n cydnabod difrifoldeb yr adroddiad hwnnw, a'r angen i sicrhau ein bod yn gwneud mwy o ran hygyrchedd.

Photo of Elin Jones Elin Jones Plaid Cymru 7:22, 26 Mehefin 2018

Diolch i'r Gweinidog, a daw hynny â'n trafodion ni am heddiw i ben.

Daeth y cyfarfod i ben am 19:22.