3. Pa gynigion sydd gan Lywodraeth Cymru ar gyfer gwella trafnidiaeth gyhoeddus yn yr ardaloedd na fydd yn cael eu gwasanaethu gan fetro de Cymru? OAQ52472

Mae'r contract newydd ar gyfer gwasanaethau rheilffyrdd yn cynnwys nifer o gynigion ar gyfer gwelliannau i drafnidiaeth gyhoeddus ym mhob rhanbarth o Gymru. Maen nhw'n cynnwys cynigion a fydd yn cyflymu darpariaeth metro gogledd-ddwyrain Cymru yn ogystal â chyllid i ddatblygu metro de-orllewin Cymru hefyd.

Diolch am yr ateb yna, Prif Weinidog. Fel y gwyddoch, mae llawer o gymoedd nad ydyn nhw'n mynd i gael eu gwasanaethu gan fetro de Cymru, gan gynnwys cwm Afan. Rwyf i wedi cael deiseb gan drigolion yng nghwm Afan sy'n pryderu am wasanaethau bws yng nghwm Afan a'r gostyngiad i nifer y gwasanaethau. A dweud y gwir, mae gennym ni Abergwynfi a Blaengwynfi sy'n cael eu gwasanaethu bob dwy awr, a Glyncorrwg hefyd, ac ni allwch chi hyd yn oed gyrraedd Glyncorrwg ar y bws ar ôl 5.15 gyda'r hwyr. Nawr, mae hyn yn mynd i gael effaith ar fywydau gan fod hon yn ardal lle mae cyfran fawr o bobl nad ydynt yn berchen ar geir ac yn dibynnu ar gludiant cyhoeddus. Beth all Llywodraeth Cymru ei wneud i sicrhau bod y cwm yn cael yr un driniaeth â'r ardaloedd sy'n cael eu gwasanaethu gan y metro fel y gall gael gwasanaethau a fydd yn darparu ar gyfer pobl yno—cyrraedd yr ysbyty, cyrraedd apwyntiadau, cyrraedd y gwasanaethau y maen nhw angen eu cyrraedd?

Wel, gallaf roi dau sicrwydd i'r Aelod. Yn gyntaf oll, rydym ni'n ystyried deddfwriaeth bosibl i ddechrau rheoleiddio gwasanaethau bws eto yng Nghymru, oherwydd fel yr wyf i wedi ei ddweud yn y Siambr hon o'r blaen, mae llawer o Aelodau yn y Siambr sydd wedi cael cwynion am wasanaethau bws na allwn wneud dim amdanynt, gan y gall y cwmnïau preifat, ac eithrio'r gwasanaethau sy'n cael cymhorthdal, wneud fel y dymunant fwy neu lai. Cefais drafodaethau anfoddhaol gyda'r comisiynydd trafnidiaeth, flynyddoedd yn ôl, pan oedd y person hwnnw wedi ei leoli yn Birmingham, lle nad oedd llawer yn cael ei wneud. Felly, bydd gennym ni fwy o reolaeth, ac, yn amlwg, gallwn ystyried rhannu'r reolaeth honno gyda llywodraeth leol dros yr ychydig flynyddoedd nesaf.

Yn ail, i ailbwysleisio’r pwynt, nid yw'r metro yn ymwneud â cherbydau sy'n rhedeg ar reilffyrdd yn unig—os caf ei roi felly—mae'n ymwneud a bysiau hefyd. Ac mae'n golygu, os ydym ni'n mynd i gael system drafnidiaeth sydd wedi'i hintegreiddio'n iawn, bod y gwasanaethau bws yn cysylltu, er enghraifft, gyda gorsaf Parcffordd Port Talbot, a bod pobl yn gweld bod ganddyn nhw system trafnidiaeth gyhoeddus integredig ddi-dor. Mae bysiau yn rhan fawr o hynny, a bydd bysiau yng nghwm Afan yn rhan o hynny hefyd.

Ers 2010, mae gwariant ar ddarpariaeth bysiau gan Lywodraeth Cymru wedi gostwng gan 20 y cant ac mae nifer y gwasanaethau bysiau cofrestredig yng Nghymru yn parhau i ostwng. Mae hyn yn sicr yn cael effaith ledled Cymru gyfan, ond yn enwedig yng Nghymru wledig, byddwn i'n awgrymu. Felly, a gaf i ofyn, Prif Weinidog: beth ydych chi'n ei wneud i ddatrys yr argyfwng hwn yng Nghymru? Ac a ydych chi'n cytuno â mi mai'r hyn y mae teithwyr yng Nghymru ei eisiau yw rhwydwaith bysiau, yn arbennig, glanach, mwy diogel a mwy dibynadwy, sy'n cael ei werthfawrogi a'i ariannu'n briodol gan Lywodraeth Cymru?

Chi wnaeth breifateiddio'r bysiau. [Torri ar draws.] Wel, nid ef yn bersonol, ond ei blaid ef, gan ddweud y byddai'n ardderchog ac y byddai cystadleuaeth. Ond, mewn gwirionedd, wrth gwrs, monopoli preifat yw'r rhan fwyaf o'r hyn sydd gennym ni nawr, ac sy'n golygu, mewn gwirionedd, nad oes unrhyw gystadleuaeth o gwbl.

Yn ail, mae'n rhaid i mi dynnu ei sylw at hyn, pan ddaw i addewidion ynghylch trafnidiaeth, mae gan ei blaid ei hun hanes gwael. Ble, er enghraifft, mae'r trydaneiddio i Abertawe a addawyd gan un Prif Weinidog Ceidwadol ac yna aeth Prif Weinidog Ceidwadol arall yn ôl ar yr addewid hwnnw?

Mae ef hefyd yn methu, unwaith eto, â nodi effaith cyni cyllidol fel pe byddem ni, ers 2010, wedi cael llwyth o arian wedi ei ddarparu i ni bob blwyddyn i'w wario fel y dymunwn ac felly ein bod ni'n nofio mewn arian. Nid ydym ni. Mae ei blaid ef wedi gwneud yn siŵr bod gwariant cyhoeddus wedi ei dorri ar draws y DU gyfan. Ond er gwaethaf yr heriau hynny, rydym ni wedi cynnal dyraniadau grant cymorth gwasanaethau bws i awdurdodau lleol, o £25 miliwn y flwyddyn. Cyfrifoldeb pob awdurdod lleol yw penderfynu pa wasanaethau bysiau a thrafnidiaeth gymunedol i'w cynorthwyo gan ddefnyddio'r grant hwnnw. Felly, os oes gwasanaeth a ddylai gael cymhorthdal, yna'r lle cyntaf i'r Aelod holi yw ei awdurdod lleol ei hun.

Pa sicrwydd all y Prif Weinidog ei roi y bydd yr ysbyty gofal critigol mawr newydd, y Grange, ger Cwmbrân yn hygyrch drwy gludiant cyhoeddus o bob rhan o etholaeth Caerffili erbyn yr adeg y bydd yr ysbyty yn agor?

Ni fydd yn wasanaeth sy'n rhedeg ar y rheilffordd, os caf ei roi felly, ar reilffyrdd ysgafn neu reilffyrdd trwm, ond trwy fysiau. Bydd yn arbennig o bwysig—rydym ni'n deall pwysigrwydd hyn—bod yr ysbyty yn cael ei wasanaethu gan rwydwaith bysiau effeithlon ac eang sy'n cysylltu â gwasanaethau rheilffyrdd ehangach lle bydd pobl angen hynny. Felly, ydy, mae trafnidiaeth gyhoeddus a hwylustod trafnidiaeth gyhoeddus yn rhan hynod bwysig o gynllunio ar gyfer yr ysbyty.