Diolch i'r Gweinidog am y datganiad heddiw. Mae'n ymddangos ein bod ni mewn sefyllfa eithaf od nawr gyda’r broses hir hon o ad-drefnu llywodraeth leol, ac rwy’n sylweddoli ei bod hi’n broses hir cyn ichi ddod i’r swydd, felly dydw i ddim yn lladd ar eich ymdrechion hyd yma—o leiaf ddim yn lladd ar eich ymdrechion hyd yma yn llwyr. Mae'n ymddangos ein bod ni mewn sefyllfa lle mae’r 22 awdurdod lleol yng Nghymru yn cael eu hannog i fynd am uno gwirfoddol nawr, er bod llawer, neu yn wir y rhan fwyaf ohonyn nhw, eisoes wedi awgrymu’n gryf eu bod nhw yn erbyn uno o unrhyw fath.

Mae yna dystiolaeth bod llawer ohonyn nhw nawr yn gweithio ar y cyd ar rannu gwasanaethau ag awdurdodau cyfagos. Yn wir, dydy hyn ddim wir yn ddewis iddyn nhw, o ystyried y prinder arian mewn llywodraeth leol; mae'n fwy o reidrwydd ariannol. Bydd rhaid i gynghorau gydweithio mwy yn yr hinsawdd ariannol hon neu y dewis arall fydd torri mwy o wasanaethau. Felly, mae gweithio ar y cyd yn dod, beth bynnag yr hoffai cynghorau ei wneud.

Un peth sydd ddim mor glir yw a ydym ni’n symud gydag unrhyw ddiben o gwbl tuag at uno gwirioneddol. Mae'r Gweinidog nawr yn cynnig sefydlu gweithgor ar y cyd â CLlLC i sôn am uno posibl—a materion eraill, mae’n siŵr. Mae'n siŵr bod y grŵp hwn yn syniad da mewn rhai ffyrdd, gan ei fod yn cynrychioli rhyw fath o ymgynghoriad. Ond, fel y dywedais ar ddechrau fy ymateb, mae hyn wedi bod yn digwydd ers cryn amser nawr, yr holl ad-drefnu hwn. Felly, ar ryw adeg, yn ôl pob tebyg, bydd yn rhaid i chi neu ryw Weinidog llywodraeth leol arall benderfynu a ddylid gwneud unrhyw uno ai peidio. Mae eich grŵp chi, o dan gadeiryddiaeth Derek Vaughan, yn swnio ychydig fel cicio’r tun i lawr y ffordd. Pryd ydych chi'n meddwl y gallwn ni nawr ddisgwyl penderfyniad ar uno? A gawn ni benderfyniad terfynol erbyn yr haf nesaf, er enghraifft?

Nawr, mae'n fy nharo i nad yw cynghorau Cymru yn ymddangos yn rhy awyddus i uno, ond maen nhw’n gwneud y gwaith hwn ar y cyd. O gofio hyn, oni fyddai'n syniad da i symud i ffwrdd ychydig oddi wrth y syniad o uno a mwy tuag at gydweithredu? Dydw i ddim yn sôn am gefnu ar y syniad o uno, ond o leiaf ddechrau ar gwrs cyfochrog o blaid cydweithio. A allech chi efallai fonitro cydweithrediad, a’i gymell, yn effeithiol, a gwobrwyo’r cynghorau hynny sy'n gallu dangos eu bod nhw’n arbed arian i'r pwrs cyhoeddus yn effeithiol drwy gydweithio fel hyn? A fyddai hyn yn ffordd ymlaen?

Nawr, os gallwch chi sicrhau uno gwirfoddol, byddai hynny'n ganlyniad da, ond mae angen inni gadw draw o uno wedi’i orfodi mewn modd unochrog, hynny yw, bod un awdurdod lleol yn bwriadu meddiannu awdurdod lleol arall. Mae gennym enghraifft leol cyngor sir Caerdydd, sydd wedi mynegi yr hoffen nhw uno â Bro Morgannwg, fel y dangosodd datganiadau diweddar Huw Thomas. Wel, aethom ni drwy hyn y tro diwethaf—doedd Bro Morgannwg byth am uno â Chaerdydd. Wnaethon nhw erioed fynegi unrhyw awydd i uno â Chaerdydd. Yn wir, pan oedd y syniad o uno gwirfoddol ganddyn nhw y tymor diwethaf, gwnaethon nhw fynegi dymuniad i uno gyda Phen-y-bont ar Ogwr. Felly, o gofio nad yw’r Fro erioed wedi awgrymu bod ganddynt unrhyw awydd i uno â Chaerdydd, a allech ein sicrhau na chawn ni’r canlyniad hwn os yw'n amlwg yn wir nad oes gan y rhan fwyaf o gyngor y Fro ddim awydd am y canlyniad hwn?

Yn olaf, dydy Mike Hedges ddim yma heddiw, ond mae ef fel arfer yn bresennol ar yr adegau hyn. Rwy’n meddwl ei fod ef wedi codi pwynt eithaf dilys ar sawl achlysur, sef—. Mae'n sôn am y ffaith bod ad-drefnu llywodraeth leol wedi digwydd yma yn rheolaidd, tua bob 20 i 25 mlynedd, a bod pob un yn cael ei alw’n ad-drefnu diffiniol, ac yna, 20 mlynedd yn ddiweddarach, rydym ni’n dechrau sôn am un arall. Yr un pwynt y mae ef wedi’i wneud sy'n deillio o hynny yw: a allwn ni ddangos o unrhyw un o’r ad-drefniadau bod cynghorau mwy o reidrwydd yn arwain at arbedion cost sylweddol? Rwy'n meddwl bod angen inni edrych ar hyn a gweld a oes unrhyw sail dystiolaeth y bydd cynghorau mwy o reidrwydd yn arwain at ostwng costau i bwrs y wlad. Hefyd, ceir enghraifft y byrddau iechyd mwy yn ogystal. Diolch yn fawr iawn.