Ar gyfer fy nghyfraniad heddiw, hoffwn adeiladu fy sylwadau o gwmpas un ateb penodol iawn ar gyfer gwella cyfleoedd teithio llesol. Ni fydd yr ateb penodol a gynigiaf yn syndod i Ysgrifennydd y Cabinet gan ei fod yn un y bûm yn ei hyrwyddo'n gyson ers i mi gyrraedd y lle hwn, sef ailagor twneli rheilffordd segur ledled Cymru fel llwybrau ar gyfer cerdded a beicio.

Bydd fy sylwadau'n canolbwyntio ar dwnnel Abernant yn bennaf, twnnel sy'n cysylltu Cwm-bach yn fy etholaeth gyda thref Merthyr Tudful. Gan ddisgyn i 650 troedfedd o dan y ddaear yn ei fan dyfnaf, agorwyd y twnnel yn 1853 ac roedd yn gysylltiad rheilffordd pwysig rhwng y cymoedd am 110 mlynedd. Ar ei letaf, mae lle yn yr adeilad 1.3 milltir o hyd i ddau drac. Hyd yn oed ar ei fwyaf cul, gall car mawr fynd drwyddo'n gyfforddus. Mae ei hanes yn drawiadol. Cafodd y twnnel ei fesur a'i gynlluniau eu paratoi gan Isambard Kingdom Brunel, y peiriannydd enwog o'r bedwaredd ganrif ar bymtheg y pleidleisiodd y cyhoedd dros ei ddyfarnu'n ail Brydeiniwr enwocaf erioed. Ond yn fwyaf trawiadol, mae'n amlwg y gallai ailagor hwn fel llwybr teithio llesol ateb nifer o'r heriau a nodwyd gan ein hadroddiad.

Yn unol â'n hargymhelliad cyntaf, er mwyn i uchelgais y Ddeddf teithio llesol gael ei wireddu, buaswn yn dadlau'n gryf ein bod angen cynlluniau blaenllaw sy'n dangos ymrwymiad Llywodraeth Cymru i ysbryd y Ddeddf. Ac yn y £0.25 miliwn y mae Ysgrifennydd y Cabinet eisoes wedi'i ddyrannu ar gyfer datblygu'r gwaith o ailagor twneli Abernant a Rhondda, rydym yn dechrau gweld hyn yn cychwyn. At hynny, ac yn unol â'n trydydd argymhelliad, cyflwyna'r twnnel ffordd arloesol ac unigryw o ddenu pobl nad ydynt fel arfer yn cerdded neu'n beicio. Wedi imi fod yn siarad am y twnnel, neu'n sôn amdano ar y cyfryngau cymdeithasol, crëwyd cyffro go iawn yn y gymuned leol. Rwy'n credu y byddai twnnel Abernant nid yn unig yn denu cerddwyr a beicwyr, ond byddai hefyd yn annog pobl i gerdded drwy'r adeilad hanesyddol hwn.

Mae'r gwaith partneriaeth sy'n sail i gynnydd ar y twnnel hyd yma hefyd yn cyflawni argymhelliad 5 yn gampus. Er mwyn inni gyrraedd lle rydym, cafwyd ymgysylltiad ac ymwneud â Sustrans, gyda chwmnïau lleol yn fy etholaeth a'r cynghorau. Credaf hefyd y byddai ailagor twnnel Abernant yn helpu, yn rhannol, i gyflawni argymhelliad 20 o ran seilwaith. Un dadl gyffredin a wnaed gennyf fi ac ACau eraill y Cymoedd yw y dylai rhwydweithiau trafnidiaeth wneud mwy na rhedeg o'r gogledd i'r de yn unig, gan wneud cymunedau balch y Cymoedd yn fawr mwy na maestrefi cymudwyr i'r brifddinas. Yn hytrach, mae angen inni feddwl am lwybrau cadarn a dynamig o'r dwyrain i'r gorllewin rhwng cymunedau'r Cymoedd. Gallai twnnel Abernant greu cysylltiad teithio llesol bywiog rhwng fy etholaeth a Merthyr Tudful.

Ar y pwynt hwn, mae'n werth cofio mai dim ond un twnnel yn unig y gellid ei addasu yw hwn. Pan wnaeth Sustrans waith ar 21 o dwneli rheilffordd segur, roeddent yn dweud bod Abernant yn ddeniadol gan fod ganddo botensial llawer iawn mwy na'r lleill ar gyfer newid y ffordd y mae pobl yn teithio. Mapiodd Sustrans ddata cyfrifiad a nodi'r niferoedd fawr o bobl a oedd yn teithio rhwng y ddau Gwm. ond roeddent hefyd yn nodi'r posibilrwydd o allu ailagor naw twnnel arall i fod yn llwybrau teithio llesol. A gallai hyn sicrhau'r newid moddol y mae'r pwyllgor yn galw amdano yn ein casgliad cyntaf.

Ar ben hynny, maent yn amlygu'r manteision y soniwn amdanynt yng nghasgliad 3. Er enghraifft, mae Sustrans wedi gwneud gwaith ar y posibilrwydd o ailagor twnnel Abernant fel llwybr teithio llesol i greu swyddi. Byddai cyfleoedd cyflogaeth yn cael eu creu wrth i'r llwybr gael ei ailagor a'i drawsnewid ar gyfer teithio llesol, wrth wneud yn siŵr fod llwybrau cerdded a beicio i'r twnnel yn addas i'r diben ac wrth sicrhau bod y twnnel yn parhau i fod mewn cyflwr diogel a chroesawgar. Byddai addasu'r twnnel hefyd yn gwella cysylltiad â BikePark Cymru a llwybrau Cynon a Taf. Gallai hyn greu swyddi newydd o bosibl a diogelu gwaith gweithwyr presennol wrth i niferoedd yr ymwelwyr gynyddu.

Gallwn weld enghreifftiau lle mae llwybrau teithio llesol wedi cael yr effaith hon. Pan grëwyd Two Tunnels Greenway rhwng Caerfaddon a gogledd-ddwyrain Gwlad yr Haf fel llwybr beicio, yn seiliedig ar ran o hen reilffordd Gwlad yr Haf a Dorset, heidiodd pobl o bob cwr i ddathlu ei agoriad. Yn ogystal â dod yn llwybr a ddefnyddir yn helaeth gan bobl leol, mae'r twnnel hefyd wedi dod yn atyniad i dwristiaid ynddo'i hun. Daw llawer o ymwelwyr i weld y twnnel beicio hiraf yn y DU ar hyn o bryd, ac mae'r twnnel hwnnw'n fyrrach nag Abernant mewn gwirionedd.

Wrth gwrs, mae teithio llesol yn ymwneud hefyd â gwneud dewisiadau amgylcheddol gwell, a hybu iechyd a lles, yn enwedig ymhlith plant a phobl ifanc. Fel y dywedais, i wneud hyn rhaid inni wneud cynnig mentrus ac arloesol. Mae rhoi anadl newydd i'n hen dwneli trên yn darparu cynnig o'r fath.