5. Datganiad gan y Gweinidog Plant, Pobl Hŷn a Gofal Cymdeithasol: Dathlu Diwrnod Pobl Hŷn

Part of the debate – Senedd Cymru am 4:27 pm ar 2 Hydref 2018.

Danfonwch hysbysiad imi am ddadleuon fel hyn

Photo of Huw Irranca-Davies Huw Irranca-Davies Labour 4:27, 2 Hydref 2018

(Cyfieithwyd)

Rwy'n ymddiheuro. Nid oeddwn yn disgwyl y byddwn i ar fy nhraed mor gyflym â hyn, ond rwy'n hapus i fod felly. Janet, a gaf i ddiolch yn fawr iawn ichi am y cyfraniad hwn, a chroesawu eich swydd fel hyrwyddwr eich plaid dros bobl hŷn? Rydych yn gywir i bwysleisio unwaith eto swyddogaeth pobl hŷn fel ased yn ein cymdeithas, yn eu gwaith gwirfoddoli, eu darpariaeth am eu gofal eu hunain, fel gofalwyr, gan gynnwys, wrth gwrs, ofal plant—fel y gwelwn ni nawr, yn rhyfedd iawn, wrth i ni gyflwyno'r cynnig gofal plant. Mewn gwirionedd, rydym yn mynd i gymunedau lle, yn aml iawn, y neiniau a'r modrybedd ac ewythrod sy'n darparu elfen fawr o'r gofal plant hefyd. Maen nhw'n ased yn bendant, ac mae angen inni ddathlu hyn a sôn am hyn yn llawer mwy aml, oherwydd yn rhy aml o lawer, nid yn unig yn y cyfryngau ond ar lafar yn gyffredin, rydym yn defnyddio'r ystrydebau negyddol hynny am faich, cymhlethdodau henaint, a'r effaith ar y gwasanaeth iechyd. Wel, ydym, rydym yn cydnabod hynny. Daw llawenydd o fynd yn hen ac yn yr hyn y gallwch ei gyfrannu pan fyddwch wedi mynd yn hen. Fe ddaw henaint â'i gymhlethdodau, a daw â'r angen inni ddarparu gofal cywir a chefnogaeth. Ond, bobl bach, caiff hynny ei wrthbwyso'n fawr gan y cyfraniad a wnewch chi i gymdeithas ac i'ch cymunedau. Dywedaf hynny fel rhywun sy'n hapus a llawen i heneiddio fy hunan—nid o reidrwydd yn ddoethach, ond yn hŷn.

Diolch ichi hefyd am y croeso a roesoch i Heléna Herklots, y penodai newydd sy'n cymryd drosodd oddi wrth Sarah fel comisiynydd pobl hŷn. Rydw i wedi cyfarfod â Heléna mewn un neu ddau o ddigwyddiadau eisoes, gan gynnwys digwyddiad diweddar yn sir Gaerfyrddin, a oedd yn edrych yn benodol ar ein strategaeth ar unigrwydd ac arwahanrwydd, a chredaf ei bod yn croesawu'r gwaith yr ydym yn ei wneud.

Ond roeddech chi hefyd yn rhoi teyrnged i gydnabod gwaith y comisiynydd sy'n ein gadael, Sarah Rochira. Swyddogaeth y Comisiynydd yw herio a phwyso ar Lywodraeth Cymru i wneud mwy, a dyna yw'r swyddogaeth gywir ar gyfer unrhyw Gomisiynydd, boed yn un cenedlaethau'r dyfodol, comisiynydd plant, ac ati. Ond mae yna hefyd—. Mae'n rhaid imi ddweud, rwy'n croesawu'r ymgysylltiad adeiladol iawn a gawsom, pan oedden nhw'n ein gwthio, ac rydym wedi dweud, 'Wel, dyma pa mor bell y gallwn fynd ar hyn o bryd, a lle gallwn fynd iddo yn y dyfodol.' Ac rydym wedi gadael yn eu lle, rhaid imi ddweud, cynlluniau gweithredu gwirioneddol—ac rwy'n edrych ymlaen at drafod gyda Heléna wrth inni fwrw ymlaen—i weld sut y gallwn wireddu hawliau yn ymarferol yn hytrach na drafftio darnau newydd o gyfraith a rheoleiddio diddiwedd: sut rydym am wneud i hyn gydio ar lawr gwlad?

Felly, rydym eisoes yn gweithio gyda'r comisiynydd pobl hŷn ar ymgorffori hawliau pobl hŷn ar draws amrywiaeth o bortffolios polisi. Gan adeiladu ar ddeddfwriaeth Ddeddf Gwasanaethau Cymdeithasol a Llesiant (Cymru), rydym mewn gwirionedd yn cyflwyno, ac yn cydgynhyrchu nawr, ganllawiau ymarferol sy'n dangos sut i wireddu egwyddorion y Cenhedloedd Unedig i bobl hŷn mewn gwirionedd. Mae'r gwaith cychwynnol yn y maes hwnnw yn canolbwyntio ar gomisiynu ac ar ddiogelu ac ar eiriolaeth, a grybwyllais yn gynharach—y rhain yw'r meysydd y mae angen inni eu cael nhw'n iawn os ydym yn dymuno cefnogi ein pobl hŷn i gael llais gwirioneddol a rheolaeth dros eu hiechyd a'u gofal cymdeithasol. Soniais ein bod ni'n diweddaru canllawiau 2009 ar y pryderon sy'n cynyddu mewn cartrefi gofal, gan wireddu hawliau unwaith eto, ac ymgorffori hawliau dynol ym mhrosesau asesu effaith Lywodraeth Cymru hefyd. Rydym yn edrych hefyd, gydag Arolygiaeth Gofal Cymru, ar saernïo naratif hawliau dynol i mewn i adroddiadau arolygu cartrefi gofal, a'r byrddau iechyd yn cyfeirio at yr egwyddorion yn y datganiadau ansawdd y maen nhw'n eu cynhyrchu yn flynyddol. Ac rydym yn edrych ar agweddau eraill hefyd.

Ond dyma mae'n ei olygu: mae'n rhoi gwir lais a rheolaeth i bobl hŷn gan beidio—. Rydym yn aml yn credu yn y fan hon, os byddwn yn deddfu, byddwn yn cyflawni rhywbeth. Na. Mae'n golygu cymryd y ddeddfwriaeth sydd gennym, gan weithio gyda'r comisiynydd pobl hŷn, a gweithio gyda'r bobl hŷn eu hunain a sefydliadau cynrychiadol, i ddod o hyd i'r ffordd o wneud i hyn gydio mewn gwirionedd o ddydd i ddydd. Felly, rwy'n croesawu'r sylwadau hyn, a'ch dathliad chithau o gyfraniad pobl hŷn i'n cymdeithas.