Part of the debate – Senedd Cymru am 5:06 pm ar 2 Hydref 2018.
Diolch am y cwestiynau. Rwy'n credu mai un o'r pethau calonogol na ddylem ni eu hanghofio yw ein bod yn ymgysylltu â phobl nad oedden nhw o'r blaen yn defnyddio gwasanaethau iechyd rhywiol oherwydd argaeledd PrEP. Felly, mae o fudd i fwy na dim ond HIV. Fel y dywedais yn gynharach, ni fyddai'r heintiau eraill hynny a drosglwyddir yn rhywiol y mae pobl bellach yn cael triniaeth ar eu cyfer wedi eu darganfod os nad oeddent yn defnyddio gwasanaethau iechyd rhywiol i geisio cael PrEP. Ac mae hynny'n beth da. Nid yn unig hynny, fodd bynnag, ond roedd y pum person a grybwyllais yn gynharach sydd wedi cael diagnosis o HIV heb gael diagnosis o'r blaen, a dim ond dechrau defnyddio gwasanaethau iechyd rhywiol a wnaethon nhw oherwydd argaeledd PrEP ledled y wlad.
Ond, wrth gwrs, nid yw hynny'n golygu bod popeth yn berffaith. Amlygodd yr adolygiad iechyd rhywiol a roddais ddatganiad i'r Aelodau yn ei gylch ym mis Ebrill eleni yn y cyfarfod llawn ystod o feysydd yn yr adolygiad ei hun a naw pwynt gweithredu sy'n cael eu datblygu. Ac rwy'n barod iawn i ddod yn ôl a gwneud yn siŵr bod Aelodau yn cael diweddariad pellach, boed hynny yn ddatganiad llafar neu'n un ysgrifenedig, ar y cynnydd, ac mae'r bwrdd sy'n gyfrifol am y cynnydd hwnnw yn cael ei oruchwylio gan y prif swyddog meddygol. Felly, mae gan hyn le blaenllaw yn y Llywodraeth, lle amlwg ar frig y Llywodraeth, ac mae gan y prif swyddog meddygol drosolwg o hynny, oherwydd rydym ni'n cydnabod bod mwy inni ei wneud, ac mae angen inni wneud penderfyniadau cyllido sydd mewn gwirionedd yn diwallu'r angen yr ydym ni wedi ei ganfod.
Ond, o ran deall sut a pham mae pobl yn ymwneud neu ddim yn ymwneud â'r gwasanaethau hynny, mae mwy na dim ond y gwaith a wnaeth yr adolygiad, ond mewn gwirionedd yr astudiaeth y soniais amdani yn fy ateb i Angela Burns. Cynhaliwyd hon gan Iechyd Cyhoeddus Cymru a Phrifysgol Caerdydd, ac mae'n edrych ar sut mae unigolion sy'n byw yng Nghymru yn defnyddio PrEP a sut mae PrEP yn ymwneud â'u hymddygiad a gwasanaethau iechyd eraill y maen nhw yn eu defnyddio. Felly, rydym yn edrych ar y gwaith ehangach hwnnw, ac felly bydd rhywfaint o wybodaeth ddefnyddiol iawn yn dod atom yn yr ymchwil sy'n cael ei wneud.
Mae gennym ni safbwynt rhyngwladol hefyd. Yn ystod yr haf, y llynedd, cyfarfûm â Dr Owain Williams yr oeddwn i, drwy gyd-ddigwyddiad, yn ei adnabod pan oeddwn yn fyfyriwr yn Aberystwyth. Mae bellach yn gweithio ym Mhrifysgol Queensland—mae'n uwch gymrawd ymchwil mewn iechyd byd-eang ym Mhrifysgol Queensland—ac mae'n goruchwylio rhywfaint o'r gwaith y maen nhw yn ei wneud ar arbrawf PrEP yn Queensland hefyd. Felly, rydym ni'n edrych ar dystiolaeth ryngwladol yn ogystal â thystiolaeth yma yng Nghymru hefyd. Oherwydd byddwn wastad—ac rwy'n dweud hyn yn rheolaidd—eisiau i'r dystiolaeth o ran beth sy'n gweithio orau fod yn ganllaw inni, a deall na allwn ni orfodi pobl i wneud penderfyniadau yr ydym ni'n credu yw'r rhai cywir ar eu cyfer, ond mae ynglŷn â sut yr ydym ni'n gweithio gyda ac yn deall y dewisiadau a wnânt ac yn ceisio eu helpu i wneud dewisiadau gwirioneddol wybodus, a dylai hynny ddylanwadu ar ein dewisiadau ynghylch ansawdd a natur y gofal iechyd a ddarparwn i'r cyhoedd ehangach.