Croesawaf y ddadl hon heddiw, a'r cyfle i drafod y materion pwysig iawn hyn ynghylch carchardai yng Nghymru ac adroddiad Canolfan Llywodraethiant Cymru.

Mae gennym ni boblogaeth garchar sy'n tyfu yng Nghymru, fel y noda'r adroddiad, a dyna'r sefyllfa yn Lloegr hefyd. Yn yr un modd, ceir cynnydd yn y nifer o ymosodiadau, achosion o hunan-niwed ac aflonyddwch yn y carchar. Mae gennym ni broblemau trawsffiniol pan fo pobl o Gymru yn teithio pellteroedd i gael eu carcharu yn Lloegr, sy'n gwneud yr ymweliadau gan wasanaethau a'r teulu llawer mwy anodd a gwneud yr ymdrech adsefydlu yn llawer mwy anodd o ganlyniad, ac y mae'r un peth yn wir pan ddaw pobl sy'n byw yn Lloegr i garchardai yng Nghymru. Felly, gyda'r math hwnnw o gefndir a'r mathau hynny o broblemau, rwy'n croesawu'n fawr iawn Gomisiwn Llywodraeth Cymru ar Gyfiawnder yng Nghymru, a'r ystyriaeth ynghyd ymagwedd unigryw at bolisi cosbi y mae Llywodraeth Cymru wedi datgan ei bod yn dymuno ei hystyried yn ofalus a, gobeithio, ei datblygu.

Rwy'n meddwl ei bod yn deg i ddweud, Dirprwy Lywydd, os edrychwn ar bolisi carchardai Llywodraeth y DU, mae'n stori arswyd a dweud y lleiaf. Mae llawer iawn o bobl mewn carchar na ddylen nhw fod yno. Ni ddefnyddir carcharu fel dewis olaf. Mae gan lawer iawn o bobl sy'n cael eu carcharu broblemau iechyd meddwl. Mae ganddyn nhw broblemau cyffuriau ac alcohol. Mae ganddyn nhw sgiliau isel iawn. Nid yw'r ymdrech i helpu'r bobl hyn yn un a ddylai fod yn digwydd mewn carchardai; ni ddylen nhw fod yn y carchar yn y lle cyntaf. Ac, wrth gwrs, mae llawer ohonyn nhw wedi cael dedfrydau byr, sydd yn gwneud adsefydlu yn anodd iawn, oherwydd dydyn nhw ddim yn y carchar yn ddigon hir mewn gwirionedd, er mwyn i'r profiad adsefydlu priodol ddigwydd. Ac os mai dim ond y dedfrydau byr hynny y maen nhw'n eu cael, mae hynny eto'n codi'r cwestiwn: pam yr oedd angen eu carcharu o gwbl? Felly, o ystyried y prinder staff sydd hefyd yn broblem, a gorlenwi, fe wyddom ni nad yw adsefydlu ystyrlon yn y carchar yn digwydd ar y raddfa neu i'r graddau y mae eu hangen. A beth yw canlyniad hynny? Mwy o aildroseddu, mwy o ddioddefwyr troseddau, mwy o wrthgilio. Cylch cythreulig gwrthgynhyrchiol a diffygiol iawn sydd i'w weld ar hyn o bryd.

Felly, yn fy marn i, Dirprwy Lywydd, gorau po gyntaf y caiff Llywodraeth Cymru fwy o gyfrifoldeb dros y system cyfiawnder troseddol a charchardai. Oherwydd, fel y dywedodd Leanne Wood yn hollol gywir, rwy'n ffyddiog y byddai'r consensws o fewn y Siambr hon a gwleidyddiaeth yng Nghymru yn ein gwthio ni i gyfeiriad gwahanol iawn, llawer mwy cynhyrchiol, yn ymwneud â chadw pobl allan o'r carchar, ac yna pan fydd pobl yn gorfod mynd i'r carchar, osgoi gorlenwi a diffyg staffio, sy'n gwneud adsefydlu mor anodd. Felly, gallem ni gael system pan fydd pobl yn gorfod mynd i'r carchar, y byddant yn cael eu hadsefydlu'n iawn, ac yna ar ôl cael eu rhyddhau, dydyn nhw ddim yn cyflawni troseddau pellach ar y raddfa sy'n digwydd ar hyn o bryd.

Felly, os edrychwn ni ar y math o ddarlun y gallem ei gael yng Nghymru, Dirprwy Lywydd, rwy'n credu y byddai'n llawer gwell i bobl sydd yn cyflawni troseddau. Byddai'n llawer gwell i ddioddefwyr troseddau. A byddai'n llawer gwell i'n cymunedau a'n cymdeithas yn gyffredinol, oherwydd byddai gennym amodau gwaraidd priodol ac adsefydlu priodol yn ein carchardai. Byddai gennym ni lai o lawer o bobl, fel y dywedaf, yn dod allan, yn troseddu ymhellach. Byddai hynny o fudd iddyn nhw, byddai o fudd i'w teuluoedd, eu cymunedau a chymdeithas yn gyffredinol. Felly, os edrychwn ni ar faterion yn eu cyfanrwydd, rwy'n credu y byddai'r rhan fwyaf o bobl yn y Siambr hon, Dirprwy Lywydd, yn dod i'r farn mai gorau po gyntaf y caiff Llywodraeth Cymru gyfrifoldeb dros y materion hyn a gorau po gyntaf y caiff y Siambr hon benderfynu ar graffu a pholisi.