Mae'n bleser gennyf gymryd rhan yn y ddadl bwysig hon ac rwy'n falch ein bod yn y pumed Cynulliad hwn wedi canolbwyntio ar hyn, holl fater yr economi sylfaenol, oherwydd ers yr argyfwng ariannol credaf fod gwir angen edrych eto ar sut yr edrychwn ar yr economi, gan fod yn rhaid iddi fod yn llawer mwy na'r hyn y gellir ei ddisgrifio fel 'globaleiddio', 'marchnadoedd rhesymegol' ac 'uchafswm defnydd-deb'. Mae economïau'n lleol, yn genedlaethol, yn ogystal â byd-eang, a diystyrwyd yr economi leol yn rhy hir o lawer, ac yn fy marn i mae hyn wedi creu llawer o le i ddylanwad poblyddwyr a diffyndollwyr allu cynyddu, a beirniadu agweddau ar yr economi fyd-eang sy'n eithaf cynhyrchiol i ni, yn ogystal â chanolbwyntio ar faterion sy'n galw am fwy o graffu.

Ond mae'n rhaid bod o ddifrif ynghylch yr ymadrodd, 'adfer rheolaeth'. Wrth gwrs, y drychineb gyda Brexit yw nad yw'n glir iawn sut rydym yn adfer rheolaeth. Bydd yn sicr yn waith sydd ar y gweill ac mae angen iddo fod yn waith sy'n llywio'r economi wleidyddol gyfan, os gallaf ddefnyddio cysyniad sy'n perthyn i'r ddeunawfed ganrif, ond credaf ei bod yn bryd iddo ddychwelyd gan fod gwleidyddiaeth ac economeg yn gwbl gysylltiedig. Wrth edrych ar rywbeth fel 'adfer rheolaeth', mae angen inni i ystyried cysyniadau fel tegwch, gwerth, dinasyddiaeth, oherwydd mae'r rhain yn elfennau hanfodol o gymdeithas gydlynus ac economi wleidyddol iach. Yn anochel cânt eu hybu gan y cysyniad o'r economi sylfaenol, ac eisoes mae Lee Waters wedi rhoi disgrifiad ardderchog o'r rheswm pam. Ac rwyf finnau'n credu hefyd, fel y soniodd Lee, mai dyma sydd wrth wraidd rhywbeth fel Deddf Llesiant Cenedlaethau'r Dyfodol (Cymru) 2015. Credaf fod honno'n brism da iawn i ni ei ddefnyddio i gael mwy o sylw a ffocws ar economïau lleol a'u twf.

A gaf fi fanteisio ar y cyfle hwn hefyd i ganmol y Ffederasiwn Busnesau Bach a'u partneriaid am yr adroddiad a gynhyrchwyd ganddynt, a hefyd yr adroddiad gan Sefydliad Bevan y credaf ei bod yn ddogfen allweddol arall? Nodaf fod Sefydliad Bevan wedi annog y Llywodraeth i lunio strategaeth ar gyfer yr economi sylfaenol, ac i wneud hynny'n gyflym. A dywedant y dylai fod yn dasg lawn mor bwysig â'r strategaeth ddiwydiannol i Lywodraeth y DU, a chymerodd chwe mis yn ôl y sôn i roi honno at ei gilydd. Felly, gobeithio y byddwch yn mynd ati gyda'r un ymdeimlad o frys.

A gaf fi symud at rai materion ymarferol, o ran yr hyn y dylem ganolbwyntio arno? Mae caffael clyfrach, fel sy'n digwydd yn Preston yn awr, ac sy'n cynhyrchu gwariant mwy lleol, yn bwysig tu hwnt. Nawr, gallem wynebu ddiffyndollaeth ar raddfa fach os nad ydym yn ofalus. Nid oes dim o'i le ar i bobl o'r tu allan i'r ardal leol fod yn weithgar yn yr economi honno. Ond mae angen inni wario mwy o fewn ardaloedd lleol—ar ddarparu gofal cymdeithasol, er enghraifft. Mae'n ffordd ardderchog o uwchsgilio'r rhai sy'n aml yn anweithgar yn economaidd, a chael hyder, a gallu dod i mewn i'r farchnad lafur leol wedyn. Gall llawer iawn o'r gwaith o ddarparu gwasanaethau cyhoeddus ganolbwyntio ar y bobl y maent yn eu cyflogi—yn ardaloedd mwy llewyrchus yr economi ranbarthol, er enghraifft. Ac mae pobl yn teithio i leoedd fel Merthyr Tudful a'r Cymoedd uchaf o Gaerdydd a choridor yr M4, pan allem fod yn cynhyrchu mwy o'r gwaith hwnnw'n lleol.

Mae BBaCh yn amlwg yn allweddol yn yr economi sylfaenol. Ac edrychwch beth sydd wedi digwydd yn y sector tai—rydym wedi colli llawer o'n gallu i adeiladu ar raddfa fawr, am fod BBaCh i raddau helaeth wedi troi cefn ar adeiladu tai ac wedi troi at feysydd eraill cysylltiedig fel gwaith atgyweirio a chynnal a chadw ac addasu.

Mae sgiliau'n greiddiol i hyn. Pe baem yn gallu mynd i'r afael â diffyg sgiliau sylfaenol gyda'r parodrwydd a ddangoswn tuag at fynd i'r afael â sgiliau uwch a sgiliau technolegol—ac mae angen inni wneud hynny, wrth gwrs—byddem yn gweld gostyngiad mewn anweithgarwch economaidd. Dyna yw prif ddangosydd lefelau tlodi—nifer y bobl o oedran gweithio ond nad ydynt yn gweithio. Ac mae hwn yn faes pwysig iawn.

A gaf fi orffen gyda hyn, ac mae'n dasg y tu hwnt i Llywodraeth Cymru'n unig—mae hyn yn rhywbeth rydym yn mynd i fod angen ei wneud ar lefel y DU? Nid yw ardrethi busnes yn addas at y diben mwyach. Maent yn gyrru entrepreneuriaid lleol o'r stryd fawr, ac mewn llawer o ardaloedd o gwmpas y parciau busnes ac yn y blaen. Rydym yn y sefyllfa afresymol yn awr lle mae economïau lleol yn talu mwy mewn ardrethi busnes nag y mae rhai cwmnïau rhyngwladol yn ei dalu mewn trethi yn yr holl fusnes y maent yn ei gynhyrchu yn y Deyrnas Unedig. Ni all hynny fod yn iawn.