Nawr, efallai eich bod yn cofio bod 'Cymru Iachach', gweledigaeth a chynllun gweithredu mawr ei glod y Llywodraeth a ddeilliodd o adolygiad seneddol, yn rhoi modelau cymdeithasol o iechyd a gofal yn y gymuned yn bendant iawn ynghanol y ddarpariaeth o wasanaethau iechyd. Conglfaen sylfaenol y cyfeiriad teithio hwn yw rhagweld anghenion iechyd a gweithredu strategaethau atal ac ymyrraeth gynnar cynaliadwy er mwyn lleihau'r effaith ar afiechyd a'r angen am fodelau gofal cymdeithasol ymyraethol. Yr uchelgais yw sicrhau na fydd pobl yn mynd i'r ysbyty oni bai ei bod yn hanfodol iddynt wneud hynny. Caiff gwasanaethau eu cynllunio i leihau'r angen i fynd i'r ysbyty ac i dreulio amser yno. Mae 'Cymru Iachach' yn datgan yn benodol y bydd yna 'symud adnoddau i'r gymuned', ac mae hyn yn newydd da os yw'n ei gwneud hi'n bosibl lleihau'r pwysau ar y gwasanaeth ambiwlans ac ar ofal y tu allan i oriau a gofal critigol. Felly, y cynllun yw cyfeirio pobl oddi wrth yr ysbyty ac at wasanaethau cymunedol. Fodd bynnag, heb i'r gwasanaethau cymunedol fod ar waith, bydd pobl yn dal i fod angen eu hysbyty, ac eleni, gwelodd rhai ysbytai yng Nghymru eu perfformiadau gwaethaf ers dechrau cadw cofnodion o ran y ddarpariaeth o wasanaethau brys.

Mae Llywodraeth Cymru yn methu cryfhau seiliau'r GIG. Ni allwn ddatblygu model cymunedol os nad oes gennym ddarpariaeth o ofal ataliol, gofal sylfaenol neu ofal cymdeithasol sy'n ymateb 24 awr, 365 diwrnod y flwyddyn. A sut y gellir datblygu hwnnw pan fo gwariant ar ofal sylfaenol gan y byrddau iechyd wedi gostwng 5 y cant mewn termau real rhwng 2010-11 a 2017-18? Mae'r dirywiad hwn yn y gwasanaethau'n effeithio ar lawer o brofiadau cleifion ac yn creu oedi mawr i bobl.

Ysgrifennydd y Cabinet, y gofyniad mwyaf sylfaenol ar gyfer gofal heb ei gynllunio yw bod yn rhaid iddo allu darparu gofal yn gyflym i bobl sydd mewn argyfwng neu ag anghenion brys, ac fel y dywedais eisoes, bydd y gymuned yn parhau i ddibynnu ar hynny. Cafodd un o fy etholwyr sy'n 91 mlwydd oed godwm a thorrodd ei glun mewn tri lle mewn uned iechyd meddwl sydd wedi'i leoli ar draws y ffordd o ysbyty Llwynhelyg yn Hwlffordd. Nid oedd y staff yn yr uned yn cael ei godi oddi ar y llawr hyd nes y cyrhaeddai gweithwyr meddygol proffesiynol. Ysgrifennydd y Cabinet, cymerodd bump awr i'r gweithwyr proffesiynol hynny gyrraedd, a gadawyd y truan i orwedd ar y llawr am yr holl amser hwnnw, yn 91 mlwydd oed. Yn ffodus, cafodd ei godi gan barafeddygon a'i gludo'r 380 llathen yr holl ffordd ar draws y ffordd. Mater o lwc oedd hi ei fod wedi byw drwy'r profiad o ystyried ei oedran a difrifoldeb ei anafiadau. Nawr, fe allwn, ac mae'n rhaid inni, gynllunio ar gyfer ein gwasanaethau iechyd, ond rhaid inni hefyd gael yr hyblygrwydd i ymateb i amgylchiadau anghyffredin fel hyn, oherwydd credaf fod y stori hon yn amlygu ei bod hi'n mynd yn fwyfwy heriol i wasanaethau brys Cymru allu ymdopi â phwysau'r gaeaf, pwysau'r haf, ac yn wir, pwysau'r flwyddyn gyfan.

Y llynedd, darparodd Llywodraeth Cymru £50 miliwn yn ychwanegol i leddfu pwysau'r gaeaf ac agorodd 400 o welyau ychwanegol ar draws y GIG yng Nghymru er mwyn sicrhau y gallai ein gwasanaethau ymdopi â'r galw. Gyd-Aelodau'r Cynulliad, mae hynny'n cyfateb i ysbyty cyffredinol dosbarth. Fodd bynnag, ni welwyd unrhyw arwydd y bydd Llywodraeth Cymru yn ailddyrannu'r cyllid hwn eleni er gwaethaf y ffaith bod y galw am wasanaethau wedi tyfu trwy gydol y flwyddyn. Mae'r defnydd gwelyau yn parhau i fod yn gyson uwch na'r lefel defnydd a argymhellir o 85 y cant, sy'n golygu bod safonau diogelwch cleifion yn cael eu bygwth. Yn 2017-18, roedd y defnydd dyddiol cyfartalog yn 87 y cant ym mwrdd iechyd Caerdydd a'r Fro, gan gyrraedd dros 88 y cant ar rai adegau, ac ym mwrdd iechyd Betsi Cadwaladr sy'n cael ei redeg gan Lywodraeth Cymru, cyrhaeddodd bron i 88 y cant. Mae hwnnw'n ffigur syfrdanol o uchel.

Ac mae'r darlun hyd yn oed yn fwy digalon yn y cyfraddau defnydd ar gyfer gwelyau meddygol acíwt. Ym Mwrdd Iechyd Lleol Prifysgol Abertawe Bro Morgannwg, er enghraifft, cyrhaeddodd dros 93 y cant. Eisoes, cawn ein hystyried ymhlith rhai o'r gwasanaethau gofal critigol gwaethaf yn Ewrop, ac mae'n dod yn fwyfwy gwir fod gwelyau gofal critigol yn cael eu defnyddio'n amhriodol a bod ysbytai'n gorfod canslo llawdriniaethau er mwyn sicrhau y gall y gwelyau gofal critigol hyn barhau heb eu defnyddio.

Mae'r Coleg Brenhinol Meddygaeth Frys yn galw am 250 o welyau ychwanegol a chyllid i'w ddefnyddio'n benodol ar gyfer mynd i'r afael ag oedi wrth drosglwyddo gofal. Byddai hyn yn rhyddhau gwelyau mewn ysbytai ac yn caniatáu ar gyfer llif yn symudiad cleifion drwy'r system gyfan. Felly, rydym yn ôl gyda mater hollbwysig cyllido. Nid wyf yn galw am fwy a mwy o arian, ond am i'r arian sy'n cael ei roi i'r GIG gael ei ddefnyddio mewn ffyrdd mwy creadigol. Bob blwyddyn, cyrhaeddwn bwynt lle mae'r Llywodraeth yn dweud, 'Dim mwy o arian'; bob blwyddyn mae'n newid ei meddwl wrth i'r pwysau gynyddu. Y broblem yw nad yw'r cylch hwn yn gynaliadwy, nid yw'n caniatáu ar gyfer cynllunio cydlynol ac mae'n golygu bod arian yn anochel yn cael ei daflu at broblemau tymor byr, sy'n gwneud gwahaniaeth hynod o ymylol yn y tymor byr yn hytrach na newid cynaliadwy. Mae angen arian, newid sylfaenol, canlyniadau newydd, nid pwysau, arian, pwysau, arian, pwysau, arian, neu ni fydd y darlun byth yn newid.

Ychydig iawn o dryloywder a geir ynglŷn â'r defnydd o'r cronfeydd hyn. Ni allwn ddweud os yw'r ateb cyflym yn datrys y broblem: a oedd yn cynnig gwerth am arian? A allwn nodi ar gyfer beth y cafodd ei ddefnyddio? Er bod y byrddau iechyd wedi gallu ei yrru drwodd i'r rheng flaen o bosibl, y realiti mae'n debyg yw mai dim ond cau tyllau ariannol y bydd, oherwydd er mwyn ei ddefnyddio'n effeithiol yn y rheng flaen, mae angen adnoddau dynol, ac ni ellir sicrhau'r rheini fel agor a chau tap. Ac yn y pen draw, mae datrys y broblem yn yr ysbyty yn ymwneud ag ymdopi â galwadau cynyddol mewn gwasanaethau, diffyg staff, colli gormod o welyau, diffyg adnoddau yn y gymuned a lefel sy'n gostwng o gyllid cymesur ar gyfer gofal sylfaenol. Yr un meddygon teulu'n union ag y gofynnoch  iddynt ddarparu gwasanaeth y tu allan i oriau sydd dan bwysau ar ôl cael eu cyllid wedi'i dorri 5 y cant mewn termau real, gwasanaeth a ddylai chwarae rhan ganolog yn y gwaith o ysgafnhau'r pwysau ar wasanaethau brys a heb eu cynllunio—nid yw'n bosibl. Ni cheir cysondeb mewn unrhyw ran o Gymru yn y mynediad at wasanaethau y tu allan i oriau.

Ym Mwrdd Iechyd Lleol Prifysgol Abertawe Bro Morgannwg y llynedd, roedd 19 y cant o'r holl sifftiau y tu allan i oriau heb eu llenwi. Ni all Hywel Dda lenwi oddeutu 1,500 awr o wasanaeth meddyg teulu y tu allan i oriau. Ar 12 achlysur gwahanol, nid oedd gan Caerdydd a'r Fro unrhyw ddarpariaeth meddyg teulu ar draws y bwrdd iechyd cyfan am gyfnod o amser, ac yn Aneurin Bevan, digwyddodd y sefyllfa honno ar 27 diwrnod gwahanol. Ym mis Ionawr eleni, roedd bron 14 y cant o'r sifftiau heb eu llenwi yn Betsi Cadwaladr. Gallwch weld ei fod yn digwydd ar draws Cymru gyfan, ac nid wyf ond yn dangos mai crafu'r wyneb yn unig yw hyn. Pan fo gennym Goleg Brenhinol yr Ymarferwyr Cyffredinol yn dweud, a dyfynnaf, mae gwendidau yn y system ar draws y wlad yn peryglu gofal cleifion ac yn cynyddu'r pwysau ar adrannau achosion brys, does bosib nad yw'n bryd i Lywodraeth Cymru sylweddoli bod y sefyllfa yn y ddarpariaeth y tu allan i oriau yn argyfyngus.

Gwasanaethau y tu allan i oriau, ambiwlans, gofal critigol, pwysau nas cynlluniwyd yn cael ei waethygu gan ofal cymdeithasol sy'n gwegian. Os ydych chi fel Llywodraeth o ddifrif eisiau glynu at yr uchelgais a nodwyd yn yr adolygiad seneddol, os ydych chi fel Llywodraeth o ddifrif yn awyddus i drawsnewid gwasanaethau—fel y dengys eich geiriau teg yn y weledigaeth ar gyfer iechyd—os ydych chi fel Llywodraeth yn wirioneddol awyddus i ymdrin â'r pwysau diddiwedd ar ein gwasanaethau brys, ar ofal critigol, ar wasanaethau y tu allan i oriau neu wasanaethau ambiwlans, mae angen ichi edrych ar ben arall y telesgop, symud mesur o adnoddau i ofal sylfaenol a gofal cymunedol, cyllido a staffio gofal cymdeithasol, a naill ai cefnogi pobl yn briodol yn eu cartrefi neu sicrhau bod gwelyau preswyl o ansawdd ar gael sy'n gweddu i anghenion yr unigolyn, buddsoddi mewn gofal ataliol, ymateb i ddynameg tueddiadau iechyd ein poblogaeth a chanolbwyntio ar lesiant integredig pobl Cymru.

Dyma'r dewis anoddaf un i chi, i'r GIG a'r sector gofal cymdeithasol, ac a bod yn onest, i ninnau. Mae dyletswydd arnoch i ddiwallu anghenion heddiw tra'ch bod yn cynllunio, yn darparu adnoddau ac yn cyllido anghenion yfory, ond fel y mae, byddwch yn treulio gweddill eich amser fel Ysgrifennydd iechyd yn datrys problemau wrth iddynt godi, a byddwch yn syrthio rhwng dwy stôl. Ni fyddwch yn cynnal ein systemau presennol yn ddigonol, ac ni fyddwch yn dylanwadu ar y trawsnewidiad a geisiwch ac a rannwn gyda chi.

I ddyfynnu'r adolygiad seneddol:

'Oni ellir datgloi cynnydd cyflymach, ehangach, bydd mynediad at y gwasanaethau, a’u hansawdd, yn dirywio yn wyneb y pwysau a ragfynegir.'

Dyma pam y bydd y pum mlynedd nesaf yn brawf hollbwysig. Mae'n ymwneud â blaenoriaethau, Ysgrifennydd y Cabinet, ac roedd bob amser yn mynd i ymwneud â blaenoriaethau, ac rwy'n cymeradwyo'r cynnig hwn i'r Siambr.