Part of the debate – Senedd Cymru am 3:26 pm ar 13 Tachwedd 2018.
Wel, fel yr ydych chi'n ei ddweud, rydym ni'n falch iawn o'n gwasanaethau tân ac achub, a hynny am resymau da. Rydych chi'n nodi yn eich paragraff agoriadol y buon nhw'n gweithio i helpu i leihau nifer y tanau a phobl sy'n cael eu hanafu gan dannau. Yn wir, ers 2001-02, ychydig ymhellach yn ôl nag yr ydych chi'n edrych, bu gostyngiad o 69 y cant. Fodd bynnag, sut ydych chi'n ymateb i'r pryder bod cynnydd o 3 y cant mewn gwirionedd yn nifer y tanau y galwyd awdurdodau tân ac achub i ymdrin â nhw yn 2017-18, gan wrthdroi'r duedd honno, gyda chynnydd o 13 y cant yn nifer y tanau eilaidd, a chynnydd o 22 y cant yn nifer tannau glaswelltir, coetiroedd a chnydau, a 15 o anafiadau o ganlyniad i danau yng Nghymru, sydd mewn gwirionedd 50 y cant yn uwch na'r ffigur o 10 o bobl a gafodd eu hanafu gan dân a ddefnyddiwyd fel dadl o blaid yr hyn a ddaeth yn ddeddfwriaeth systemau chwistrellu rhag tân?
Rydych chi'n cyfeirio at bobl hŷn sydd mewn mwy o berygl o gael tân yn eu cartrefi a'r gwersi o drychineb Grenfell. Pa ystyriaeth ydych chi'n ei rhoi neu a roesoch chi i adroddiad y Sefydliad Ymchwil Adeiladu a gomisiynwyd gan y Dirprwy Brif Weinidog yn y DU yn 2002 a'r adroddiad dilynol gan Lywodraeth Cymru ei hun ar ddiwedd y ddeddfwriaeth systemau chwistrellu tân, a argymhellodd roi systemau chwistrellu rhag tân mewn tyrau uchel? Roedd yn llai brwdfrydig ynglŷn â thai newydd. Ond mae hi'n ymddangos na fu unrhyw ymateb i hynny tan ar ôl trychineb Grenfell.
Mewn llythyr ataf ar 20 Mehefin, fe wnaethoch chi ddweud nad ydych chi'n cytuno bod pobl hŷn yn wynebu risg benodol o danau trydanol, p'un ai o ran ffynhonnell y tân neu ei achos. Rwy'n credu o bosib eich bod chi wedi cwrdd ag Electrical Safety First ers hynny. Rwy'n credu yr oedd gennych chi gyfarfod wedi ei drefnu gyda nhw ym mis Gorffennaf. Roedd ganddyn nhw ffigurau yn dangos, o 1,485 o danau domestig y llynedd—rwy'n cymryd bod hynny'n golygu yn y DU—roedd 71 y cant ohonyn nhw yn danau trydanol a 63 y cant yn y gegin. Ac, yn y cyd-destun hwnnw, beth mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud i godi ymwybyddiaeth o'r tanau a achosir gan drydan yng Nghymru?
Mae fy nghwestiynau olaf yn ymwneud â'ch newidiadau arfaethedig i drefniadau llywodraethu a chyllido, yr ydych chi'n dweud yn syml nad ydyn nhw'n addas at y diben. Yna yn eironig, rydych chi'n priodoli'r methiannau i
'bwyllgorau mawr o gynghorwyr meinciau cefn sydd led braich o'r holl wasanaethau lleol eraill a heb unrhyw fath o fandad democrataidd uniongyrchol.'
Mae hwnnw'n fodel, os cofiaf, y buoch chi'n ei amddiffyn pan oedd Llywodraeth y DU yn cynnig sefydlu comisiynwyr heddlu a throseddu, gan ddefnyddio geiriau bron yn union yr un fath bryd hynny. Rydych chi'n dweud y bydd hynny'n golygu y bydd aelodaeth awdurdod tân ac achub yn symlach a mwy tryloyw o ganlyniad, gyda'r angen i gymeradwyo a chraffu ar gyllidebau mewn modd priodol. Wel, diolch byth, mae'r awdurdodau tân ac achub yn dryloyw gyda dogfennau eu cyfarfod, sydd yn bwynt dilys wrth ystyried eu trefniadau cyllid a llywodraethu presennol. Cyfeiriodd adroddiad prif swyddog tân y gogledd i'w awdurdod tân ar 17 Medi at faterion allweddol a nodir mewn llythyr gennych chi at gadeiryddion awdurdodau tân ac achub ym mis Chwefror ar gyfer y cyfarfod a gafodd y tri chadeirydd gyda chi ar ddiwedd Ebrill, at eich penodiad ar y pryd o'r Athro Catherine Farrell o Brifysgol De Cymru a'r Athro Rachel Ashworth, Prifysgol Caerdydd, i siarad â chynrychiolwyr o awdurdodau tân ac achub a Chymdeithas Llywodraeth Leol Cymru, ac fe gyflwynwyd eu hadroddiad i chi. Ac roedd adroddiad dirprwy brif swyddog Awdurdod Tân ac Achub De Cymru ym mis Medi i'w awdurdod ef neu hi yn cynnwys crynodeb o'r adborth a gasglwyd ynghyd o'r cyfarfodydd a gynhaliwyd gyda chadeiryddion, penaethiaid a phersonél ychwanegol yr awdurdod tân ac achub a Chymdeithas Llywodraeth Leol Cymru. Sut, felly, ydych chi'n ymateb i'r canfyddiadau yn yr adroddiad hwnnw nad yw penaethiaid a chadeiryddion yn gwrthsefyll newid, a'u bod wedi rhoi enghreifftiau lu o sut maen nhw wedi cofleidio hynny, ond fe wnaethon nhw sôn am nifer o bryderon ynghylch yr awgrym y gellid diwygio awdurdodau tân ac achub yng Nghymru?
Sut ydych chi'n ymateb i'r datganiad bod sawl un ohonyn nhw yn cwestiynu'r diffyg tystiolaeth a'r sail resymegol glir ar gyfer diwygio, a'u bod yn teimlo nad yw'r problemau honedig gyda'r system bresennol wedi'u nodi'n glir, gan ei gwneud hi'n anodd iddyn nhw amcangyfrif y gwerth ychwanegol y gellid ei ennill drwy unrhyw newid, a'r datganiad lle mynegodd rhai ohonyn nhw eu pryder am newid system sy'n gweithio'n dda ac am 'chwalu system nad yw wedi torri', gan roi'r enghraifft y canfuwyd bod atebolrwydd o ran tân yn ddigonol iawn o gofio'r raddfa a'r gyllideb ar gyfer y gwasanaeth, o gymharu â systemau atebolrwydd ar gyfer gwasanaethau cyhoeddus eraill sy'n gweithredu ar raddfa lawer mwy, a'r datganiad y pwysleiswyd yn y cyfweliadau pa mor bwysig yw'r cyswllt etholiadol drwy awdurdodau lleol ac a oedd yn cynnig enghreifftiau o sut y caiff hyn ei weithredu ar hyn o bryd i sicrhau atebolrwydd, tryloywder, ymgynghori a gwybodaeth? Ac, yn olaf, sut ydych chi'n ymateb—ni wnaf ddarllen pob un ohonyn nhw oherwydd bod llawer ohonyn nhw—i'r crynodeb o'r awgrymiadau ar gyfer gwella yn yr adroddiad hwnnw, yr ydych chi rwy'n siŵr, wedi eu cerfio ar wal eich ystafell wely, ond a oedd yn cynnwys yr angen am gysondeb o ran manylebau swyddogaeth aelodau, eglurder ynglŷn â'r swyddogaeth o graffu a herio, arwydd o lefel datblygiad aelodau a'r cymorth y maen nhw yn ei gael, a'r angen i gyfethol aelodau sydd ag arbenigedd o'r tu allan i'r gwasanaeth, o feysydd megis iechyd a gofal cymdeithasol, ar gyfer yr awdurdod tân ac achub, neu is-bwyllgor newydd i graffu ar waith pwyllgor materion cenedlaethol? Diolch.