Hoffwn ddiolch i'r comisiynydd plant, a'i swyddfa hefyd. Byddwn yn cefnogi gwelliant Plaid Cymru i'r cynnig oherwydd ei fod yn crynhoi yn eithaf da, yn fy marn i, rai o'r pryderon presennol, sydd, fel y nododd Siân Gwenllian, yn risgiau coch o hyd, fel y mae pwyllgor archwilio risg a sicrwydd swyddfa'r comisiynydd wedi'i nodi. Ac maen nhw'n bum maes polisi sy'n cael effaith uniongyrchol, sylweddol ar bobl ifanc, eu teuluoedd, cyfleoedd bywyd y ddau, lle'r ydym yn gweld rhwystredigaeth y rhai sy'n dymuno darparu gwasanaethau, a rhwystredigaeth y comisiynydd ei hun, sydd wedi methu â gorfodi newid. Rhywbeth arall sy'n peri pryder braidd, yn fy marn i, yw nad yw hyn yn dominyddu'r penawdau i'n helpu ni i ddwyn Llywodraeth Cymru i gyfrif, a helpu'r bobl yr ydym yn eu gwasanaethu i gael gwell dealltwriaeth o'r hyn yr ydym yn ei wneud yn y lle hwn, a sut yr ydym yn eu cynrychioli nhw a'u blaenoriaethau. Rwy'n gobeithio'n fawr y bydd y cyfryngau yn craffu ar ymateb Llywodraeth Cymru i'r adroddiad hwn—neu, fel yr ydym ni newydd ei glywed, diffyg ymateb i'r adroddiad hwn—oherwydd fy mod i'n amau bod y camau gweithredu i fynd i'r afael â'r methiannau a nodir ynddo o fwy o bwys i'n hetholwyr nag ysmygu yng nghanol trefi a'r llanast pitsa Nadolig ym Mhowys, mae'n rhaid imi ddweud.

Oherwydd y dylai peth o'r feirniadaeth a geir yn yr adroddiad hwn beri cymaint fyth o ddicter â'r canfyddiadau hynny a gafodd sylw, a bod yn deg, gan y BBC heddiw ynghylch nifer y bobl ifanc sy'n hunan-niweidio pan fyddan nhw yn y carchar, oherwydd bod y materion i gyd yn gysylltiedig. Dylai iechyd meddwl y bobl ifanc hyn fod yn llawer mwy o bwys brys iddyn nhw ac i ninnau fel cymdeithas, na'r pwnc sy'n tynnu sylw, sef a oes ganddyn nhw bleidlais ai peidio, oherwydd bod angen i'r rhai ohonom ni sydd â phleidlais ofyn pam yr ydym yn methu â chadw ein pob ifanc iawn allan o'r carchar. Er gwaethaf gwaith da y comisiynydd gyda byrddau iechyd a charchar y Parc yn fy rhanbarth i—lle mae ganddyn nhw hanes da iawn o weithio gyda theuluoedd i gynnal perthynas iach â rhieni, ond a oedd ar ben anghywir yr adroddiad hunan-niwedio—ac er gwaethaf gwaith gyda chynghorau lleol, mae'n ymddangos nad yw ein dyheadau am well eiriolaeth iechyd, a gostyngiad yn nifer yr achosion o fwlio ac effeithiau bwlio ar oedran cynnar, wedi'u gwireddu ar y cyfan.

Wrth gwrs, mae hyn yn adleisio'r pryderon a fynegwyd yn yr adroddiad 'Cadernid Meddwl', na fyddaf yn sôn amdano eto heddiw. Ond os yw'r comisiynydd yn argymell rhoi grym statudol i'r dull cenedlaethol o eiriolaeth statudol er mwyn gwella'r hyn a gynigir mewn iechyd ac addysg hyd yn oed, mae'n rhaid i Lywodraeth Cymru ddweud wrthym a yw'n bwriadu gwneud hyn a pha bryd.

Rydym yn sôn am ymyrraeth gynnar yn y lle hwn drwy'r amser, ac mae eiriolaeth yn rhan o hynny. Gall fod yn hynod o effeithiol ar lefel y gymuned, gan atal materion cynyddol sy'n caniatáu i'n pobl ifanc ddatblygu i fod yn oedolion sydd wedi'u niweidio. Er efallai y bu rhywfaint o gynnydd, nid yw'n ddaearyddol gyson—er enghraifft, o ran plant sy'n derbyn gofal, dim ond 2 y cant a fanteisiodd ar y cynnig o eiriolaeth yng Ngwynedd, ond gwnaeth 88 y cant hynny yng Nghaerffili—ac nid yw ychwaith yn cofnodi iechyd ac addysg mewn modd mor gyflawn ag y gallai. Felly, rwy'n gobeithio y byddwn yn gweld cynnydd clir erbyn y flwyddyn nesaf ar yr argymhelliad sy'n ymwneud â'r byrddau partneriaeth rhanbarthol.

Wedi dweud hynny, byddwn i hefyd yn gobeithio gallu dilyn y gwariant ar y cynnydd hwnnw. Fel yr ydym ni wedi'i ddweud o'r blaen, yn arbennig yn ein pwyllgor ni, mae cyllidebau integredig yn ei gwneud yn anodd nodi'r cysylltiad rhwng gwariant a chanlyniadau ar gyfer plant a phobl ifanc, a hynny heb fod angen.

Nawr, gan droi at addysg yn uniongyrchol, rwyf i wedi gweld drosof i fy hun sut y mae'r ffordd gywir wedi gwneud gwahaniaeth. Mae Ysgol Gynradd Craigcefnparc yn fy rhanbarth i fy hun yn enghraifft dda iawn o sut y mae dealltwriaeth pawb o hawliau plant wedi cyfrannu at ethos yr ysgol gyfan, ac mae cymhwyso hynny wedi dwyn ffrwyth yn yr ysgol honno erbyn hyn, trwy ei gwneud yr union fath o ysgol yr hoffem ni i gyd ei gweld. Mor drist wedyn yw clywed, er gwaethaf gwaith cynghorydd Mawr y Ceidwadwyr Cymreig Brigitte Rowlands a'r teuluoedd yn y gymuned honno, fod aelodau cabinet dinas Abertawe yn gwrthod ymweld â'r ysgol i'w gweld drostynt eu hunain, sy'n siomedig iawn o ystyried y byddan nhw'n penderfynu cau'r ysgol honno neu beidio.

Rwy'n gobeithio bod y comisiynydd yn ymwybodol o'r adegau hynny pan fo ymrwymiad ac esgus cefnogi yn ymddangos yn gyfnewidiol, oherwydd nid wyf i wedi fy argyhoeddi o hyd bod y sylw dyledus y mae'n rhaid i ni a Llywodraeth Cymru ei roi i hawliau plant mewn polisi a deddfwriaeth wedi'i efelychu yng nghyflawniad y polisïau a'r ddeddfwriaeth hynny gan gyrff cyhoeddus. Nid wyf i'n credu, Gweinidog, ei fod yn y DNA eto, felly a oes angen deddfu?

Yn fyr, felly, terfyn tri phwynt. Argymhelliad y comisiynydd ar ddiwygio cynnig trafnidiaeth presennol Llywodraeth Cymru, rydym wedi clywed ychydig mwy am hynny ar gefn y gyllideb, ond mae gan y Ceidwadwyr Cymreig eu hargymhelliad eu hunain—cynnig mwy hael o gerdyn gwyrdd a fydd yn rhoi cludiant bws am ddim hyd at 24 oed, gan gydnabod efallai fod angen cymorth ar bobl ifanc o hyd i gyrraedd eu gwaith, yn enwedig os yw'n swydd gyntaf â chyflog isel, fel sy'n wir yn aml.

Yn ail, rwy'n ategu'r hyn a ddywedodd Siân Gwenllian ynglŷn ag Iaith Arwyddion Prydain, ac yn nodi naws gofidus barn Cymdeithas Genedlaethol Plant Byddar Cymru ar ganfyddiadau'r Comisiynydd.