Yr eitem nesaf, felly, yw'r datganiadau 90 eiliad. Jane Hutt.

Diolch, Lywydd. Yr wythnos diwethaf, roeddem yn dathlu canmlwyddiant y diwrnod y gallodd menywod sefyll etholiad i'r Senedd yn 1918, ac un o'r ASau benywaidd arloesol cynnar oedd Edith Picton-Turbervill, sydd wedi ei chynnwys yn llyfr Angela John, Rocking The Boat: Welsh Women who Championed Equality 1840-1990.

Mae plac teuluol i Edith Picton-Turbervill ym mhriordy Ewenni yn fy etholaeth, lle roedd yn byw, ond nid yw'n sôn am y ffaith y bu'n AS Llafur dros Wrekin. Ym mis Ionawr 1919, a hithau o deulu Ceidwadol cadarn, ymunodd Edith â'r Blaid Lafur. Datganodd fod y Blaid Lafur yn meddwl mewn termau dynol. Cafodd ei hethol dros Wrekin ym 1929, ar ôl bod yn ymgeisydd seneddol aflwyddiannus ddwywaith yn Islington.

Mae Angela John yn disgrifio Edith fel dadleuwr medrus, nad oedd yn ofni gofyn cwestiynau anodd. Roedd y rhan fwyaf o'i hareithiau'n ymwneud â dioddefaint y fenyw dlotach a'i phlant. Roedd yn eiriolwr brwd dros offeiriaid benywaidd ac yn gwisgo casog yn y Senedd, a phregethodd droeon mewn capel ger Ewenni ar agwedd ysbrydol y mudiad menywod. Honnodd ei bod wedi clywed areithiau gwell yng nghyfarfodydd Undeb y Mamau nag yn y Tŷ.

Daeth ei champ seneddol fawr ym 1931, pan arweiniodd Fil Aelod preifat drwy'r Senedd yn gwahardd hongian menywod beichiog. Fel y mae Angela John yn disgrifio, roedd ei Bil yn darparu ar gyfer rhoi cyfle i fenyw ddatgan ei bod yn feichiog cyn i ddedfryd o farwolaeth gael ei chyhoeddi ac os câi ei datganiad ei brofi'n gywir, ni ellid cyflawni'r ddedfryd honno wedyn. Arweiniodd ei darlleniad cyntaf o'r Bil at dawelwch yn y Siambr. Ni chafodd ei wrthwynebu, cafodd gefnogaeth y Llywodraeth, a daeth yn ddeddf.

Roedd Edith Picton-Turbervill yn ysbrydoledig ac rwy'n talu teyrnged iddi yma heddiw.

Daeth y Dirprwy Lywydd (Ann Jones) i’r Gadair.

Diolch.