Ymddengys ein bod wedi teithio'n bell ers 1997, ac wrth wrando ar Mark Isherwood yn rhestru manteision cyflog byw, oni fyddai wedi bod yn wych pe bai wedi bod o gwmpas ynghanol y 1990au i geisio darbwyllo'r Llywodraeth Geidwadol i gyflwyno isafswm cyflog cenedlaethol? Roeddent yn ei wrthwynebu'n llwyr—yn gwbl bendant yn erbyn gwneud hynny. Yn ôl yr hyn a ddywedent, byddai isafswm cyflog cenedlaethol yn dinistrio ein heconomi. Maent bellach wedi newid eu meddyliau, ac mae'n dda mai'r Blaid Lafur a greodd y newid hwnnw. Ond wedi dweud hynny, rhaid i waith y Llywodraeth barhau, a dyna pam y mae'r cynnig hwn mor deilwng o'n cefnogaeth, ynghyd â'r ffaith y dylem fod yn talu cyflog byw go iawn ledled Cymru, fel y dywedodd Helen Mary Jones.

Roeddwn am dynnu sylw at Educ8, Cyngor Cyllido Addysg Uwch Cymru, a Chanolfan Cydweithredol Cymru yn fy etholaeth, gan eu bod oll yn gyflogwyr cyflog byw achrededig, a chyngor Caerffili, nad yw'n gyflogwr cyflog byw achrededig, ond mae'n talu'r cyflog byw go iawn.

Hoffwn ganolbwyntio fy sylwadau hefyd ar bolisi Ysgrifennydd y Cabinet ar gyfer yr economi sylfaenol a'r cynllun gweithredu economaidd, ac yn arbennig y gwaith y mae'r Ganolfan Ymchwil ar Newid Diwylliannol-Gymdeithasol ym Manceinion—CRESC—wedi'i wneud. Maent wedi tynnu sylw at y ffaith, os oes gennych ffocws ar yr economi sylfaenol, y bydd hefyd yn canolbwyntio ar gyflogaeth technoleg isel, cyflog isel, a dyna'n benodol yw'r broblem mewn cymunedau yn y Cymoedd gogleddol a llawer o'r cymunedau yn rhan ogleddol yr etholaeth a gynrychiolaf. Mae'n broblem benodol, yn rhannol oherwydd bod yr amgylchedd yn llawn o gwmnïau bach a microgwmnïau yn enwedig. Nid yw hynny'n golygu bod pob microgwmni'n gyflogwr cyflog isel, ond maent yn tueddu—ceir cyfran fwy sy'n tueddu—i'r cyfeiriad hwnnw. Soniwn yn aml am arferion adnoddau dynol mewn microfusnesau bach fel pe baent yn ddiffygiol yn yr ystyr nad ydynt mor berffaith ag y gallech feddwl; nid oes gennych y rhyddid y gallech feddwl, wrth weithio mewn cwmni bach.

Ond hoffwn dynnu sylw'r Siambr at adroddiad y Ffederasiwn Busnesau Bach a luniwyd ac a lansiwyd heddiw, 'Cymru Fedrus', lle maent hefyd yn amlygu bod microfusnesau 53 y cant yn fwy tebygol o fod yn defnyddio ac yn talu'r cyflog byw go iawn na chwmnïau sy'n cyflogi mwy na 10 o bobl. Felly, mae'n ddarlun da; mae'n ddarlun cymhleth, ond ceir darlun da yn y sector sylfaenol.

Felly, mae ffocws polisi ar yr economi sylfaenol y mae Ysgrifennydd y Cabinet bellach yn ei chefnogi'n frwdfrydig yn rhoi dylanwad i Lywodraeth Cymru yn y meysydd y maent wedi'u dewis fel sectorau—sef gofal, bwyd, manwerthu a thwristiaeth. Mae eu pwysigrwydd fel darparwyr a chyflogwyr yn golygu y gall Llywodraeth Cymru ddylanwadu ar ganlyniadau economaidd a chymdeithasol yn y sectorau sylfaenol hynny. Yn benodol, mae CRESC yn awgrymu y dylai Llywodraeth Cymru gael gwared ar y syniad o greu amgylchedd busnes generig gyda pholisïau ansafonol a addasir yn ôl nodweddion sectoraidd a gofynion busnes penodol, gan gydnabod cymhlethdod y sector sylfaenol, a hyd yn oed y pedwar sector y mae'r Llywodraeth wedi'u dewis—gan gydnabod y cymhlethdod a defnyddio'r grym llywodraethol sydd ar gael i ddylanwadu yn y sectorau hynny.

Yn y sector bwyd, er enghraifft, gallai hyn olygu negodi gyda chyflenwyr ar ymrwymiadau ffurfiol o ran cyrchu, hyfforddiant a chyflogau byw. Mae CRESC yn dadlau y dylai'r Llywodraeth annog busnesau i fod yn gyfrifol drwy hyrwyddo parhad perchnogaeth ar fusnesau bach a chanolig. Un o'r problemau yw bod ein busnesau bach a chanolig, pan fyddant yn cyrraedd lefel o lwyddiant, yn cael eu prynu gan sefydliadau heb yr un cymhellion allgarol o bosibl o ran eu harferion adnoddau dynol. Felly, gall caffael cyhoeddus chwarae rhan bwysig hefyd, lle mae Llywodraeth Cymru'n defnyddio'i phwerau caffael i hybu'r economi sylfaenol drwy ei gwneud yn ofynnol i gontractwyr a chyflenwyr dalu'r cyflog byw.

Gallwn greu amgylchedd polisi sy'n cefnogi'r economi sylfaenol a busnesau bach a chanolig lleol ac ymgorffori diwylliant o'i mewn sy'n talu'r cyflog byw yn y cwmnïau hynny. Mae ganddo botensial i fod o fudd enfawr i fusnesau bach a chanolig os ydych yn talu'r cyflog byw, fel yr amlinellwyd eisoes—y manteision i sefydliad o wneud hynny—a gallwn greu'r amgylchedd polisi cywir hwnnw. Ceir enghraifft y buom yn siarad amdani o'r blaen, yn Preston, gyda'r sefydliad angori, ond hefyd wrth sôn am y gweoedd cyflenwi sy'n bodoli ar draws y Cymoedd gogleddol, a galluogi'r rheini i dyfu, i ehangu, ac yn y pen draw i dalu'r cyflog byw go iawn yn y sefydliadau hynny.