Rwy'n credu fod hon yn ddadl bwysig iawn a gobeithio ei bod y cyntaf o lawer, oherwydd mae'n bwnc cymhleth iawn. Cyn y Nadolig, fe ymwelais â phob cartref gofal i'r henoed yn fy etholaeth i, ac ar y cyfan roeddwn i'n fodlon iawn ag ansawdd y gofal a ddarperir yn y cartrefi hyn ynghyd ag ymroddiad eu staff. Roedd gennyf ddiddordeb arbennig yn y mater hwn o ganlyniad i'r ffaith fod un o'r cartrefi yn fy etholaeth wedi gorfod cau ei gwelyau nyrsio fis diwethaf gan nad oedd ansawdd y ddarpariaeth nyrsio yn ddigon da. Mae'n rhaid imi ddweud fod hyn yn enghraifft dda o sut mae Arolygiaeth Gofal Cymru yn gweithio fel system i sicrhau bod gofal gwael yn cael ei amlygu, ac o ran y cysondeb yn y modd yr ymatebodd y nyrsys ardal i'r pryderon a nodwyd a thynnu sylw at y methiant i wella. Felly, fe wnaeth arweinyddiaeth y cartref hwn y penderfyniad cywir i gau'r gwelyau nyrsio hyn, ond yn amlwg, mae'r diffyg arweinyddiaeth a arweiniodd at y gofal gwael i ddechrau yn rhywbeth a ddylai fod yn achos pryder i ni i gyd. Yn yr achos hwn, fe lwyddodd pob un o'r trigolion i ddod o hyd i leoliad addas arall, ond wrth i'r system gofal wynebu pwysau cynyddol, fe allai hynny fod yn llawer anoddach yn y dyfodol.

Wrth siarad â staff, mae'n berffaith amlwg i mi fod cyflogau ar gyfer gofal cymdeithasol yn gwbl annigonol. Mae'n waith cymhleth iawn ac mae gofyn am ymroddiad enfawr. Mae'n gwbl annerbyniol fod pobl yn gwneud y swydd bwysig hon, yn gofalu am bobl oedrannus a bregus, ac yn cael eu talu'n is na'r cyflog byw. Wyddoch chi, mae o'n—

Mae'r system ymgeisio sy'n gweithredu yng Nghaerdydd yn gwarantu bod cyflogau'n aros yn isel, oherwydd ar gyfer pob unigolyn maen nhw'n dymuno eu gosod mewn lleoliad preswyl, byddant yn gwahodd pawb i gyflwyno tendr. Mae'n bosib fod person wedi dewis cartref penodol, ond os nad hwnnw yw'r un rhataf yna rhaid iddyn nhw ddod o hyd i'r arian, naill ai o'u hadnoddau eu hunain neu gan rywun arall o'u hanwyliaid, i dalu am y gwahaniaeth rhwng y lle rhataf a'r cartref y maen nhw'n dymuno mynd iddo. Felly, does gan y bobl hynny sydd heb adnoddau o'r fath ddim dewis o gwbl. Nid wyf yn credu bod hynny'n ffordd gysurus iawn o sicrhau bod gofal da yn cael ei wobrwyo ac o roi terfyn ar ofal gwael.

Dywedodd un metron wrthyf ei bod yn teimlo fod ei thâl mor wael nes ei bod yn ystyried ymddiswyddo er mwyn ymgyrchu dros gyflogau teilwng i ofalwyr cymdeithasol, ac rwy'n credu ei bod hi yn llygad ei lle. Dywedodd, 'Mae'n iawn ar hyn o bryd. Mae'r grŵp o hen bobl eiddil eu meddwl yr wyf i'n gofalu amdanyn nhw ar hyn o bryd yn iawn ac yn hapus—yn hawdd eu trin. Yn y gorffennol, rwyf wedi mynd adref yn ddu-las wedi i bobl ymosod yn dreisgar arnaf.' Yn amlwg nid bai y cleifion yw hyn, ond mae'n enghraifft dda o'r angen am ofalwyr medrus iawn, iawn wrth ymdrin â phobl sydd wedi anghofio'n llwyr beth yw ymddygiad cymdeithasol arferol.

Felly, rwy'n credu y gallem ni, ac y dylem ni, roi pwysau ar ein hawdurdodau lleol i gomisiynu gwasanaethau dim ond gan ddarparwyr sy'n cydnabod undebau llafur, gan nad yw'r sefyllfa hon byth yn mynd i newid os yw unigolion yn dweud yn syml, 'Fe hoffwn i gael fy nhalu'n well am y swydd yr wyf yn ei gwneud.' Ni fyddant yn cael eu galw'n ôl—bydd pobl eraill yn cymryd eu lle.

Rydym ni'n sôn am system gaffael i gyflawni'r amcanion hyn mewn meysydd eraill o gyfrifoldeb, ac fe ddylem ni fod yn gwneud hynny yn achos gofal cymdeithasol hefyd. Ond, rwy'n cydnabod yn llwyr mai hyn a hyn o arian sydd gan awdurdodau lleol. Os byddwn yn cynyddu cyflogau i fod yn gyflog teilwng i bobl mewn gofal cymdeithasol, bydd yn arwain at awdurdodau lleol yn gorfod codi safonau'r meini prawf i bobl gael gofal preswyl. Bydd hynny, yn ei dro, yn rhoi hyd yn oed mwy o bwysau ar y gwasanaethau iechyd. Bydd gwelyau ysbyty yn llenwi gyda phobl na fedrant fyw yn eu cartref ond nad ydyn nhw ychwaith yn gallu dod o hyd i unrhyw le sy'n gallu darparu gofal da yn y gymuned.

Fe hoffwn i weld gweddnewidiad llwyr yn y ffordd yr ydym ni'n edrych ar hyn. Fe hoffwn i weld llawer mwy o ddychymyg, creadigrwydd ac ymwneud â'r gymuned yn y ffordd yr ydym ni'n darparu gofal cymdeithasol. Rwy'n siomedig nad ydym ni wedi gallu gwneud cynnydd ar y prosiectau peilot Buurtzorg, ac yr wyf wedi clywed adroddiadau siomedig iawn amdanynt. Byddai gennyf ddiddordeb mawr clywed beth sydd gan y Gweinidog i'w ddweud am ei farn ef am y datblygiad yma, oherwydd dyna un o'r ffyrdd y gallwn ni sicrhau bod y gymuned yn gyffredinol—y gall unigolyn fod â rhan yn ei ofal ei hunan, yn ogystal â'u gofalwyr a'r gymuned yn gyffredinol. Ar hyn o bryd, mae gennym ni system sy'n gweithredu'n gyfan gwbl o'r brig i lawr nad yw'n gwneud hynny'n bosib.