Mae'r setliad llywodraeth leol wedi gwella o'r drafft i'r fersiwn derfynol. Yn anffodus, dim ond o drychinebus i wael fu'r newid hwn. Rwy'n bwriadu dyfynnu barn pennaeth ysgol leol ac yna gwneud pum cynnig ynghylch yr hyn y gellir ei wneud i helpu'r sefyllfa mewn llywodraeth Leol. Dywed y pennaeth:

'Rwy'n ysgrifennu atoch i dynnu sylw at bryderon difrifol sydd gennyf am yr argyfwng cyllido ysgolion ac i ofyn am eich cymorth a'ch ymrwymiad tuag at sicrhau adolygiad o'r trefniadau a fyddai'n arwain at ariannu pob ysgol yng Nghymru yn ddigonol, yn deg ac mewn ffordd dryloyw. Mae'r dewisiadau anodd yr wyf yn eu hwynebu wrth edrych ymlaen at Ebrill 2019 yn mynd i fod yn her. Mae'r risg i hawliau dysgwyr, yn enwedig y rhai mwyaf agored i niwed, a achosir gan y gostyngiad mewn termau real flwyddyn ar ôl blwyddyn yn y cyllid bellach yn argyfwng.

'Yn y blynyddoedd diwethaf, daeth yn amlwg, er gwaethaf y dulliau rheoli gorau, nad yw ein cyllidebau ysgol yn ddigonol. Yn gynyddol, nid ydym ni'n gallu darparu gwasanaethau craidd i'r safon ddelfrydol ac mewn rhai achosion, nid ydym ni hyd yn oed yn gallu diwallu gofynion statudol. Er enghraifft, nid oes gan rai ysgolion athro cymwysedig yn eu dosbarth meithrin mwyach. Nid yw'r pennaeth na'r dirprwy bennaeth yn cael eu dyraniad amser rheoli statudol, ac mae'r gwariant ar adnoddau dysgu a rhaglenni cynnal a chadw adeiladau'r ysgol yn fach iawn.'

Yn amlwg, mae'r sefyllfa hon yn anghynaliadwy, a hefyd mae gennych chi benaethiaid sy'n cymryd dosbarthiadau staff sy'n absennol er mwyn osgoi cyflogi staff cyflenwi.

'Ar ben hynny, mae lefelau staff cymorth wedi lleihau'n sylweddol, sy'n golygu nad yw'r peryglon o ran plant agored i niwed yn cael cymaint o sylw ag y mae angen iddynt ei gael, ac mae'r datblygiad hwn hefyd, yn anochel, yn effeithio ar ansawdd y ddarpariaeth a llwyth gwaith yr aelodau staff sy'n weddill. Mae hyn i gyd yn digwydd ar adeg pan ddylai cwricwlwm newydd Cymru a'r ddarpariaeth anghenion dysgu ychwanegol, y ddau â'r potensial i fod yn fentrau blaenllaw yn y byd, fod yn cael eu dathlu ledled y byd.'

Felly, mae hwn gan bennaeth sydd mewn gwirionedd ar ochr Llywodraeth Cymru yn yr hyn y mae'n ceisio ei gyflawni.

Mae'r datganiad cenhadaeth cenedlaethol ar gyfer proffesiwn addysg o ansawdd uchel i addysgu ein plant—. Yn Abertawe, mae nifer y dosbarthiadau a addysgir gan athrawon heb gymhwyso wedi cynyddu, mae maint dosbarthiadau yn cynyddu, nid yw anghenion disgyblion ag anghenion dysgu ychwanegol yn cael eu bodloni, ac nid yw ffactorau agored i niwed fel y rhai sy'n deillio o dlodi ac amddifadedd yn cael y sylw y dylent ei gael.

Y grant gwella addysg—nid yw hyd yn oed yn darparu digon o gyllid i fodloni'r argymhellion ar gyfer y cyfnod sylfaen. Mae nifer yr ysgolion sy'n gallu bodloni'r gymhareb oedolyn-disgyblion a argymhellir yn y cyfnod sylfaen, 1:8 yn y meithrin a derbyn ac 1:15 ym mlynyddoedd 1 a 2, wedi gostwng.

Mae briff ymchwil y Cynulliad Cenedlaethol sy'n dwyn y teitl 'Ariannu Ysgolion yng Nghymru' yn tynnu sylw at y ffeithiau canlynol. Rhwng y flwyddyn academaidd 2010-11 a'r flwyddyn academaidd gyfredol, 2018-19, mae gwariant gros awdurdodau lleol ar ysgolion wedi gostwng mewn termau real a hynny gan ychydig yn llai nag 8 y cant. Mae'r swm cyfartalog y gwariodd awdurdodau lleol fesul disgybl yn 2018-19—er ei fod £266 yn uwch na'r swm a wariwyd yn 2010-11—yn ostyngiad termau real o 7.5 y cant. Dangosir hyn ymhellach mewn adolygiad diweddar o brofiadau ariannu arweinwyr ysgolion. Canfu Cymdeithas Genedlaethol y Prifathrawon bod saith o bob 10 arweinydd ysgol yn credu y bydd eu cyllidebau yn anghynaliadwy erbyn blwyddyn academaidd 2019. Mae hon yn sefyllfa frawychus sydd erbyn hyn yn argyfwng.

Mae'r pwysau ychwanegol y mae ysgolion yn eu hwynebu yn cynnwys pwysau costau sylweddol o ganlyniad i gynyddu cynllun pensiwn athrawon yn 2019-20 o 16.48 y cant i amcangyfrif o 23 y cant. Mae hyn yn cynrychioli pwysau cost nas ariennir o £3 miliwn ar y gyllideb ysgolion ddirprwyedig yn Abertawe yn unig. Bydd yn codi i £5 miliwn yn 2020-21. Mae pwyllgor dethol y Trysorlys wedi galw ar Drysorlys y DU i ddatrys y mater hwn a rhyddhau'r cyllid sydd ei angen i Gymru o gronfa'r DU sydd wedi'i sefydlu i ymdrin â'r pwysau yn sgil pensiynau.

Mae'n rhaid ariannu cost cyflogau athrawon yn ogystal â phwysau costau eraill sy'n wynebu ysgolion, er enghraifft o'r cyfrifoldebau ychwanegol o dan y Ddeddf Anghenion Dysgu Ychwanegol, yn llawn yn y setliad cyllid llywodraeth leol terfynol, gan sicrhau bod y cyllid craidd sydd ei angen ar gyfer darpariaeth addysg statudol gynaliadwy yn y dyfodol yn briodol fel blaenoriaeth, megis lleihau maint dosbarthiadau, a bod llywodraeth leol yn y dyfodol yn cael cyfran decach o'r adnoddau sydd ar gael i Lywodraeth Cymru.

Mae'n rhaid i'r gost i ysgolion o ran lefelau cyllideb ddirprwyedig llai yn nhrydedd haen llywodraethu Cymru—a'r hyder mewn consortia rhanbarthol yn is nag y bu erioed, yr effaith ar ddeilliannau dysgwyr yn sgil yr haen ychwanegol ddrud hon o lywodraethu, ddechrau bod yn destun gwaith craffu. Fel cenedl, mae angen inni fod yn sicr bod y gweithgaredd ychwanegol hwn yn sicrhau o leiaf yr un effaith, os nad gwell effaith ag y byddai'r athrawon ychwanegol wedi eu cael, pe byddai'r cyllid hwn yn cael ei ddyrannu yn uniongyrchol i ysgolion.

Mae gennyf awgrymiadau: un, bod Llywodraeth Cymru yn parhau i roi pwysau ar San Steffan i fodloni'r cynnydd mewn cyfraniadau pensiwn cyflogwr i athrawon; dau, rwy'n credu bod consortia rhanbarthol yn gwastraffu adnoddau prin. Rwy'n derbyn y gallwn fod yn anghywir. Rhowch gynnig arno—dirprwywch yr arian ar gyfer y consortia rhanbarthol drwy'r ysgolion, ac os ydyn nhw'n gwerthfawrogi'r consortia rhanbarthol cymaint â hynny, byddan nhw'n talu tuag ato. Os nad ydyn nhw, byddan nhw'n cadw'r arian ar gyfer yr ysgolion. Bod y grant trafnidiaeth a roddir i brosiectau y cynigir amdanyn nhw yn ystod y flwyddyn yn cael ei ddosbarthu i gynghorau i gefnogi gweithgarwch presennol drwy'r grant trafnidiaeth. Bod yr arian ychwanegol a roddir i addysg sydd wedi'i ddyrannu ar gyfer hyfforddiant yn cael ei roi i awdurdodau lleol i'w drosglwyddo i ysgolion i'w defnyddio yn y modd sydd orau yn eu barn nhw. Bod cyllid ychwanegol ar gyfer gweithredu anghenion dysgu ychwanegol yn cael ei ddarparu o'r gyllideb iechyd a gwasanaethau cymdeithasol.

Nid wyf yn disgwyl i'r rhan fwyaf o'r rhain, os o gwbl—ar wahân i'r un ynghylch pensiynau—gael eu derbyn, ond rwy'n gobeithio y bydd pobl yn eu hystyried oherwydd eu bod yn ffordd o beidio â gofyn am arian ychwanegol, dim ond gofyn sut y gellid gwneud defnydd gwell o'r arian presennol.