Diolch, Ddirprwy Lywydd. Rwy'n ddiolchgar iawn am y cyfle i gymryd rhan yn y ddadl hon, a chredaf fod y pwyllgor iechyd wedi gwneud gwaith rhagorol yn datblygu'r ymchwiliad penodol hwn. Bob tro y mae rhywun yn cyflawni hunanladdiad, maent yn mynd ag ychydig bach o fywyd pawb arall o'u cwmpas hefyd a wyddoch chi, rydym ni yn y Siambr hon wedi adnabod unigolion sydd wedi cyflawni hunanladdiad, a gwyddom am y drasiedi a all ddigwydd i'r rhai sy'n eu caru o ganlyniad i hynny.

Mae 360 o farwolaethau yn 2017 yn 360 yn ormod, a rhaid i bawb ohonom wneud popeth a allwn i sicrhau bod y niferoedd hynny'n dechrau disgyn. Fel y nododd Cadeirydd y pwyllgor yn gwbl gywir, mae'r ystadegau'n mynd i'r cyfeiriad cwbl anghywir, a dylai hynny fod yn achos dychryn i bob un ohonom. Ac nid wyf yn meddwl mai cyd-ddigwyddiad yw'r ffaith ein bod hefyd, ar yr un pryd ag y mae'r ystadegau hynny'n mynd i'r cyfeiriad anghywir, wedi gweld amseroedd aros i bobl gael mynediad at therapïau siarad yn ymestyn, a phroblemau gyda gwasanaethau iechyd meddwl mewn gwahanol rannau o Gymru yn ogystal.

Gwnaed argraff fawr arnaf gan y sylwadau am y diwydiant ffermio. Gallaf gofio gwahodd Tir Dewi i ddod i roi tystiolaeth i'r grŵp trawsbleidiol ar ffydd am eu gwaith, oherwydd gwn eu bod yn sefydliad sy'n cael ei ysbrydoli, i bob pwrpas, gan ffydd Gristnogol y gwirfoddolwyr sy'n ymwneud ag ef. Cefais fy nychryn gan rai o'r straeon unigol a rannwyd ganddynt yn y grŵp trawsbleidiol hwnnw am yr heriau—yr heriau unigryw, mewn gwirionedd—y mae llawer yn y gymuned ffermio yn eu hwynebu. Ac mae'n hollol iawn fod y pwyllgor wedi amlygu hyn yn adroddiad yr ymchwiliad pwysig hwn a'r angen i gael rhywfaint o ffocws ar y diwydiant ffermio yn y dyfodol.

Rwyf hefyd yn falch o weld y cyfeiriadau at ddylunio adeiladau yn yr adroddiad. Cofiaf ymweld ag uned iechyd meddwl yn Ysbyty Glan Clwyd tua dwy flynedd a hanner yn ôl gyda'r cyfarwyddwr iechyd meddwl presennol, heb fod yn hir ar ôl iddo ddechrau yn ei swydd, ac roedd yn gwbl warthus gweld bod llawer o fannau lle roedd modd i rywun grogi'i hun, hyd yn oed ar y ward iechyd meddwl honno lle cedwir pobl yn anwirfoddol am eu bod wedi cyrraedd sefyllfa mor argyfyngus fel eu bod yn meddwl am gyflawni hunanladdiad. Ac roeddwn yn synnu bod y rhain yn bethau nad oeddent wedi cael sylw yn y gwaith o ddylunio'r adeilad hwnnw, er bod hwnnw'n fwrdd iechyd a oedd yn destun mesurau arbennig am resymau'n ymwneud ag iechyd meddwl. Felly, yn amlwg, mae llawer iawn o waith i'w wneud o fewn ystâd ein gwasanaeth iechyd cyhoeddus ein hunain yn ogystal ag ôl-osod adeiladau wrth gwrs ac ymdrin ag unrhyw geisiadau adeiladu newydd a ddaw i law, a gwneud yn siŵr fod y system gynllunio yn rhoi ystyriaeth ddigonol i'r mathau hyn o bethau wrth inni symud ymlaen.

Credaf ei bod yn hollol iawn fod yr adroddiad hefyd wedi amlygu'r angen i roi sylw i'r stigma parhaus mewn perthynas â phobl sydd â phroblemau iechyd meddwl fel nad ydynt yn teimlo eu bod yn gallu siarad am y pethau a wynebant. Credaf fod yr ystadegau y mae Hafal a Mind Cymru wedi'u nodi, sy'n dweud bod 40 y cant o weithwyr yn amharod i drafod eu hiechyd meddwl gyda'u cyflogwyr, yn eithaf brawychus. Ond yr hyn sy'n wirioneddol ofnadwy yw na fyddai mwy na chwech o bob 10 cyflogwr yn ystyried cyflogi rhywun pe baent yn gwybod bod ganddynt broblem iechyd meddwl. Mae hynny'n gywilyddus. Rhaid inni fynd i'r afael â'r math hwn o ragfarn yn ein cymdeithas ac ymhlith y gweithlu. Credaf ei bod yn gwbl briodol fod yn rhaid i Lywodraeth Cymru, Cynulliad Cenedlaethol Cymru a gwasanaethau cyhoeddus eraill ddangos arweiniad ar hyn. Ond rywsut, rhaid i ni estyn allan at gyflogwyr ledled Cymru a gwneud yn siŵr eu bod hwy hefyd yn ymgysylltu'n bositif â'r gweithlu. Credaf y gallwn edrych ar gontractau sector cyhoeddus gyda chyflenwyr preifat, pa un a ydynt yn darparu rhannau o'r gweithlu neu nwyddau a gwasanaethau, i weld beth y maent yn ei wneud i sicrhau iechyd meddwl a lles meddyliol cadarnhaol y gweithluoedd y maent yn eu cyflogi.

Felly, hoffwn gymeradwyo'r adroddiad hwn i'r Senedd. Roeddwn yn falch iawn o weld yr argymhellion—yn falch o weld llawer o'r pethau cadarnhaol yr oedd y Llywodraeth wedi'u dweud mewn ymateb i'r argymhellion hynny. Ond credaf fod angen inni barhau i ganolbwyntio ar y mater hwn ar sail drawsbleidiol, fel y gallwn leihau'r broblem hon, lleihau nifer yr achosion o hunanladdiad, gyda chymaint o fywydau'n cael eu colli'n ddiangen.