Part of the debate – Senedd Cymru am 3:28 pm ar 5 Mawrth 2019.
Rwy'n falch iawn o gael diolch i Dawn Bowden am y deyrnged i Ursula Masson ac i ddiolch iddi am yr holl waith arloesol yr ydych chi wedi'i wneud, Dawn, ers ichi ddod yn Aelod Cynulliad dros Ferthyr Tudful a Rhymni. Oherwydd fy mod i'n gwybod hefyd, y llynedd, yn ystod blwyddyn y canmlwyddiant, fe wnaethoch chi dynnu ein sylw, a sylw'r cyhoedd—a sylw lleol yn arbennig—at rai o'r bobl hanesyddol bwysig yn eich etholaeth.
Yn sicr, o ran y cyfle nawr i ddathlu un o ymgyrchwyr, un o ffeministiaid—fel roedd hi'n hoffi galw ei hun—un o academyddion ac athrawon mwyaf nodedig Merthyr Tudful, rwy'n credu bod Ursula Masson, a gafodd mewn gwirionedd ei henwebu gan amrywiaeth o bobl ledled Cymru oherwydd ei gwaith gydag archif y menywod—. Ond, rwy'n diolch yn arbennig hefyd i Ceinwen am yr hyn y mae hi wedi'i wneud, oherwydd hi mewn gwirionedd a ddaeth â hyn at ein sylw ni.
Rwy'n credu bod hyn hefyd yn dangos bod menter y plac porffor bellach yn codi momentwm. Mae'n rhaid imi ar yr adeg hon, dynnu sylw, wrth gwrs, at y plac porffor cyntaf, a ddadorchuddiwyd gennym ni flwyddyn yn ôl, sydd y tu allan ar wal y Senedd. Roedd Val Feld, cyn-Aelod Cynulliad dros Ddwyrain Abertawe—yn amlwg, yn gefnogwr arloesol arall ym maes cydraddoldeb.
Ond credaf ddydd Gwener y byddwn ni—. Bydd ar Lyfrgell Carnegie, sydd—. Unwaith eto, diolch i Dawn Bowden a'r holl gydweithwyr a'r ymgyrchwyr yn y dref sydd wedi gwneud i hyn ddigwydd, yn amlwg gyda chefnogaeth yr awdurdod lleol hefyd. Bydd Julie Morgan a minnau yn falch o fod yno, oherwydd ni ein dwy gychwynnodd y fenter placiau porffor, ond, yn wir, mae llawer o fenywod eraill hefyd—ac ar draws y Siambr hon—wedi bod yn gyfrifol am sicrhau bod hyn yn dwyn ffrwyth. Felly, yr ail blac porffor fydd yn cael ei ddadorchuddio ddydd Gwener. Mae'n ffordd wych o ddathlu Diwrnod Rhyngwladol y Menywod ddydd Gwener. Credaf y bydd yn codi ymwybyddiaeth, nid yn unig ddydd Gwener ond, yn sicr, ym Merthyr Tudful ac ymhellach i ffwrdd am—. A bydd pobl eisiau canfod mwy wedyn am fywyd Ursula Masson, ac rwy'n sicr y bydd yn nodwedd allweddol i ysgolion lleol o ran cydnabod y ferch ryfeddol hon a'i chyfraniad diysgog i'n cenedl. Felly, mae gennym ni fwy o blaciau i ddod, ac rwy'n credu y bydd presenoldeb y placiau hynny ar ein strydoedd, ar ein hadeiladau cyhoeddus, yn ffordd syml a sylweddol iawn o amlygu llwyddiannau eithriadol menywod Cymru y mae llawer o bobl heb glywed amdanyn nhw efallai. A'r hyn sydd fwyaf pwysig, ac mae Ceinwen wedi dangos hyn inni, yw bod angen cefnogaeth a hyrwyddwyr lleol, a chymorth Aelod Cynulliad megis Dawn Bowden, ac, wrth gwrs, y gwirfoddolwyr sy'n chwarae eu rhan yng ngrŵp llywio menter y placiau porffor i ddatblygu hyn i'r dyfodol.