Mae'n hollol bosibl inni edrych ar fodelau amgen tra hefyd yn gweld sut y mae'r sefydliad yn gwneud yn y cyfamser. Gallwn wneud dau beth ar unwaith. Dweud wyf fi, o fy safbwynt fy hun, roeddwn yn awyddus iawn i ddymuno'n dda i'r sefydliad hwn—rhyw fath o fantais yr amheuaeth. Pan ddeuthum i mewn, credaf mai dyna'r prif sefydliad yn sylw'r Pwyllgor Newid Hinsawdd, Amgylchedd a Materion Gwledig mae'n debyg, a chlywais lawer o feirniadaeth yn ei gylch, ond roeddwn yn barod i ddweud, 'Edrychwch, mae'n sefydliad eithaf newydd, mae'n dal i fagu gwraidd; gadewch inni roi cyfle iddo.' Rwy'n llai parod i ddweud hynny ddwy neu dair blynedd er pan ddywedais hynny, pan oedd y sefydliad eisoes wedi bod yno ers o leiaf dair blynedd. Credaf fod yn rhaid i'r amser ddod pan fydd methiannau sefydliad yn parhau ac mor ddybryd mewn gwirionedd, fel bod rhaid ichi edrych ar newid strwythurol. Dylem edrych ar hynny tra'n parhau i fonitro'r hyn y mae'n ei wneud yn y cyfamser.

Hoffwn ganolbwyntio fy sylwadau ar ddau faes penodol lle rwyf wedi bod yn siomedig gyda'r sefydliad, neu o bosibl gyda rhyngwyneb y sefydliad a Llywodraeth Cymru, a'r meysydd hynny yw coedwigaeth ac ynni morol. Ceir cyfle enfawr mewn coedwigaeth. Rydym wedi cael system gyda'r polisi amaethyddol cyffredin lle mae pethau'n gogwyddo tuag at amaethyddiaeth ac oddi wrth goedwigaeth. Mae ffermio'n cael cymhorthdal yn seiliedig yn syml ar arwynebedd tir, a chaiff ei dynnu os caiff y tir ei drosglwyddo at ddibenion coedwigaeth, felly dyna ddatgymhelliad anferth i blannu coed. Ond wrth inni symud i'n system ein hunain yng Nghymru, ni ddylai hynny fod yn wir bellach. Mewn gwirionedd, dylai Cyfoeth Naturiol Cymru fod â llawer iawn o arbenigedd y gall ei ddefnyddio i helpu i ehangu'r sector coedwigaeth, o fewn ei berchnogaeth, ond hefyd, rwy'n credu, drwy ledaenu arferion gorau ac adeiladu cyfleusterau o fewn coedwigaeth. Dyna oedd y llinell melin lifio i fod. Dyna oedd y cyfiawnhad tybiedig dros roi'r contractau hirdymor hyn heb gystadleuaeth go iawn, ac eto ni chafodd y llinell melin lifio honno mo'i datblygu, a deallwn o adroddiad y Pwyllgor Cyfrifon Cyhoeddus ei bod yn debygol fod Cyfoeth Naturiol Cymru yn ymwybodol o hynny, ond na wnaeth unrhyw beth i orfodi'r contract a oedd i fod i ddatblygu'r capasiti hwnnw. Felly, gofynnaf i'r sefydliad: oni allwch wneud rhagor i helpu ffermwyr sydd eisiau plannu rhywfaint o goed ar eu tir, i helpu i ddod â phobl newydd i mewn i'r diwydiant ac ehangu'r sector hwn er budd Cymru ac yn wir, o ran ein hamcanion newid hinsawdd?

Yn yr un modd, mewn perthynas ag ynni morol, dylai fod yn sector twf enfawr posibl i Gymru, a rhywbeth eto lle gallwn edrych ar ein hymrwymiadau newid hinsawdd a lleihau allyriadau. Deallaf fod Llywodraeth Cymru am flaenoriaethu'r sector hwn. Rwy'n credu bod y gwaith y bu Ynni Môr Cymru yn ei wneud, ar y nesaf peth i ddim i raddau helaeth, wedi bod yn gadarnhaol iawn, a deallaf mai Llywodraeth Cymru sydd y tu ôl i hwnnw. Ond mae Cyfoeth Naturiol Cymru yn rhan fawr o'r broblem, oherwydd os yw pobl eisiau rhoi cynnig ar gynllun ynni môr, boed yn ynni'r tonnau neu'r llanw, pa un bynnag—rhoi rhywbeth ar wyneb y dŵr neu ar wely'r môr sy'n rhoi cynnig ar ffordd newydd o gynhyrchu ynni ac ymchwilio i'w ymarferoldeb—rhaid iddynt fynd drwy weithdrefn drwyddedu Cyfoeth Naturiol Cymru sy'n eu trin fel pe baent yn rhyw fath o ddiwydiant trwm, a rhoi rhywbeth i mewn yn barhaol sy'n gorfod cael sylfaen dystiolaeth wych am eu bod wedi ei wneud o'r blaen ac yn gallu dangos i Cyfoeth Naturiol Cymru sut nad oes unrhyw risg o gwbl. Mae cael yr ymagwedd ragofalus hon a bod angen y graddau hynny o gymorth wrth gefn a gwybodaeth a thystiolaeth ar gyfer rhywbeth sydd, yn ei hanfod, yn arloesol ac yn gynllun peilot yn creu rhwystr enfawr i ynni môr yng Nghymru. Mae pobl yn y diwydiant yn tynnu gwallt eu pennau ac yn dweud pa mor anodd yw cael trwyddedau gan Cyfoeth Naturiol Cymru, a pha mor rhwystredig yw ymdrin â'r sefydliad hwnnw. Yn yr Alban, mae ganddynt ddull o weithredu'n seiliedig ar weithredu a monitro, ac eto, yng Nghymru mae'n rhaid gwneud pob elfen a drwyddedir yn unigol. Mae mor anodd gwneud hynny. Rydych yn ceisio cael cyngor gan Cyfoeth Naturiol Cymru ac maent yn codi cannoedd o bunnoedd o dâl arnoch am hyd yn oed ddechrau siarad â chi. Weinidogion, os gwelwch yn dda, ac os ydych yn credu o ddifrif yn y sector ynni môr, beth bynnag a wnewch am Cyfoeth Naturiol Cymru yn fwy cyffredinol, edrychwch i weld a allwch helpu i gyflymu'r broses hon ar gyfer ceisiadau am drwyddedau i gefnogi ynni môr, a pheidiwch â gadael i Cyfoeth Naturiol Cymru fod yn rhwystr i hynny.