Rwy'n cydnabod bod rhai o'r syniadau y byddwn yn eu trafod yn gysyniadau cymharol newydd yn y DU, ond credaf eu bod yn rhan o chwyldro hanfodol posibl yn y ffordd yr ydym yn trin plant a sut y gallwn gynorthwyo plant, y bydd llawer ohonynt mewn lle truenus o anobaith a thrawma.

Mae fy nghynnig yn canolbwyntio ar dri phwynt sylfaenol: sut y gallwn weithio gyda'r heddlu i gynhyrchu canlyniadau gwell fel rhan o'r model Barnahus; sut y gallwn sicrhau cynnydd yn y ddarpariaeth a sicrhau'r lefelau lluosog o gymorth ac asesiad mewn un man; a sut y gallwn gynnig lloches i blant mewn angen.

Lansiwyd model Barnahus yng Ngwlad yr Iâ yn 1998 fel ymateb uniongyrchol i rai o'r un problemau a welwn mewn llawer o wledydd eraill, gan gynnwys ein gwlad ni: cyfraddau euogfarnau is nag y dylent fod; plant nad ydynt yn teimlo'n ddigon diogel neu heb eu cefnogi ddigon i roi gwybod; plant yn poeni am y canlyniadau pe baent yn rhoi gwybod; plant mewn trawma dwfn, heb y math o amgylchedd cefnogol sy'n gwbl angenrheidiol i helpu rhywun sy'n agored i niwed ac mewn lle tywyll iawn i ddweud beth sy'n digwydd. Mae model Barnahus, neu 'tŷ plentyn', fel y mae'n cyfieithu'n uniongyrchol, wedi bod yn llwyddiant. Maent yn wasanaethau dan arweiniad therapiwtig, gyda gweithwyr proffesiynol hyfforddedig yn arwain amgylchedd diogel wedi'i gynllunio i fod yn ystyriol o blant. Ac mae'r Barnahus yn gweithredu fel ystafelloedd mewn un lle ar gyfer gwasanaethau. Mae'r rhain yn cynnwys y cyfweliad fforensig, archwiliad meddygol a therapi plant a theuluoedd. Gellir rhoi tystiolaeth tyst yn erbyn y sawl sy'n cam-drin heb fod angen i ddioddefwr roi tystiolaeth sawl gwaith mewn nifer o leoliadau.

Yn aml, ni fydd gan lawer o blant sy'n cael eu cam-drin ddarlun arbennig o dda o'r gwasanaethau statudol ac mewn rhai achosion, nid ydynt wedi cael y profiadau uniongyrchol gorau ychwaith. Bydd llawer o blant sydd wedi cael eu cam-drin yn rhywiol wedi cael eu cam-drin mewn ffyrdd eraill hefyd. Bydd llawer o blant wedi bod mewn trafferthion gydag awdurdodau hefyd o bosibl am resymau amrywiol, yn aml yn gysylltiedig â'r cam-drin y maent wedi'i ddioddef, ac ni fydd ganddynt hyder i siarad yn rhwydd â'r heddlu neu'r awdurdodau.

Pan fydd plentyn yn rhoi gwybod beth sydd wedi digwydd, yn amlach na heb, o dan y system bresennol, ni fydd erlyniad yn llwyddiannus. Ceir achosion rheolaidd o fethu cydymffurfio â gofynion tystio, ac yn aml mae hyn yn cydblethu â methiant plant i fodloni disgwyliadau cyffredin ar gyfer tystion. Oherwydd straen a thrawma'r lleoliadau y mae disgwyl i blentyn sydd wedi cael eu cam-drin roi tystiolaeth ynddynt neu am eu bod yn rhoi'r gorau i'r broses ar ryw adeg wedi iddi gychwyn, am lu o resymau, nid yw hyn yn syndod.

Hefyd rhoddir lles plentyn mewn perygl, gan fod effaith cyfweliadau lluosog yn ail-greu trawma ar draws gwahanol awdurdodau yn arfer gwael, ac eto mae'n arfer sy'n cael ei dderbyn. Dyna un rheswm pam y mae'r amser y mae'n ei gymryd i gyflwyno cyhuddiad mewn achosion asiantaeth cynnal plant gryn dipyn yn hwy nag ar gyfer oedolion. Mae proses gyfweld dan arweiniad seicolegydd clinigol mewn un ystafell, lle gall llysoedd wrando a gofyn cwestiynau'n fyw, yn fodel gwell, ac fe'i cefnogir gan awdurdodau ledled y wlad hon, sy'n annog treialu'r model hwn, gan gynnwys y cyn Ysgrifennydd Cartref, Amber Rudd. Felly, mae gweithio gyda'r heddlu ar hyn yn hanfodol, ac mae o fewn ein cymhwysedd. Mae Comisiynydd Plant Lloegr, er enghraifft, eisoes wedi ymuno gyda gwasanaethau heddlu yn Lloegr i dreialu'r model, ac wedi annog pob ardal heddlu i sefydlu'r model erbyn 2016. Credaf nad oes fawr o reswm pam na ddylai neu na allai Cymru wneud yr un peth. Wrth gwrs byddai hyn yn galw am fuddsoddiad posibl, ac nid wyf yn awgrymu y dylid cael gwared yn llwyr ar y model presennol o ganolfannau atgyfeirio ymosodiadau rhywiol o blaid rhywbeth newydd sbon. Nid dyna rwy'n ei ddweud yma heddiw. Gellid adeiladu ar waith presennol y canolfannau atgyfeirio ymosodiadau rhywiol mewn partneriaeth â byrddau diogelu rhanbarthol lle maent yn gweithio'n dda ar hyn o bryd, neu gellid sefydlu'r Barnahus mewn rhai ardaloedd o'r wlad lle mae'r ddarpariaeth yn brin iawn ar hyn o bryd. Ac mae hynny'n rhywbeth y mae cyrff trydydd sector wedi'i ddwyn i fy sylw o ganlyniad i ddewis y cynnig deddfwriaethol hwn.

Rhaid inni wneud yn well yma yng Nghymru. Rwy'n sylweddoli nad yw plismona wedi'i ddatganoli'n uniongyrchol, ond mae'r system hon o asesu, cefnogi a chyfweliadau i gyd o dan un to eisoes ar gael mewn canolfannau peilot yn Llundain, a gellir gweithio gyda chomisiynwyr heddlu a throseddu ar yr agenda hon. Yn wir, mae'r comisiynydd heddlu a throseddu ar gyfer gogledd Cymru eisoes wedi mynegi ei barodrwydd i gefnogi model tebyg yma yng Nghymru.

Mae hwn yn fodel sydd wedi bod yn llwyddiannus. Cafodd ei ddefnyddio ar draws y gwledydd Llychlynnaidd, lle gwelwyd gwelliannau sylweddol. Dyblodd cyfraddau euogfarnau yng Ngwlad yr Iâ, a gwelwyd gostyngiad dramatig yn yr amser a gymerir i gwblhau asesiadau ac ymchwiliadau. Mabwysiadwyd y model hwn mewn rhannau o'r UDA a Chanada fel canolfannau eiriolaeth plant o'r 1980au, ac mae ymgyrch ledled Ewrop i weld hyn yn cael ei gyflwyno. Felly, yn bersonol nid wyf yn derbyn y farn fod hwn yn syniad sy'n galw am lefel sylweddol o waith archwilio, neu gael addasiadau, er mwyn dod o hyd i fodel addas ar gyfer Cymru. Weithiau mae'n briodol dilyn arferion gorau yn rhyngwladol ac i wneud hynny ar unwaith. Mae'n ddrwg gennyf ddyfynnu comisiynydd Lloegr eto, ond, ac rwy'n dyfynnu:

Mae profiadau yn Sweden, Norwy a Denmarc yn dangos y gellir addasu a gweithredu'r model o fewn fframwaith cyfreithiol gwlad arall, heb beryglu'r egwyddorion craidd sy'n sicrhau canlyniadau mor drawiadol. 

Felly, ni fyddai angen inni beryglu unrhyw beth a wnawn ar hyn o bryd.

Roeddwn yn awyddus iawn wrth gyflwyno'r cynnig hwn iddo gynnwys trafodaeth ynghylch tai diogel a llety mewn llochesau. Os yw plentyn yn mynd i orsaf yr heddlu neu'n gwneud honiad wrth athro ynglŷn â rhiant, gwarcheidwad neu aelod o'r teulu sy'n cam-drin yn rhywiol, credaf ei bod hi'n iawn fod lle diogel a llety ar gael i'r plentyn allu mynd iddo i gael cefnogaeth wrth aros i'r broses statudol ddod yn weithredol neu i aros am yr opsiynau gofal maeth priodol. Ar hyn o bryd, mae gan awdurdodau lleol bŵer i gyhoeddi gorchmynion gofal brys ac i blant fynd i ofal maeth, ond nid wyf yn credu y dylai hyn fod yn unig opsiwn.

Er bod rhwydweithiau rhagorol o ofalwyr maeth ar draws y wlad yn gwneud gwaith rhagorol yn y maes hwn, ceir prinder gofalwyr maeth hefyd. Yn 2018 nodwyd bod Cymru yn wynebu diffyg o fwy na 500; ledled y DU, amcangyfrifodd y rhwydwaith maethu fod angen 8,000 i lenwi'r bylchau yn y ddarpariaeth.

Pan gaiff plentyn ei leoli mewn sefyllfa gofal maeth brys, ni cheir sicrwydd ychwaith y bydd gan y teulu brofiad penodol o ymdrin â phlant sydd wedi cael eu cam-drin yn rhywiol, er fy mod yn sylweddoli y byddent yn gobeithio gallu ymdrin â hynny yn y ffordd fwyaf priodol. Yn aml, byddai'r plentyn yn cael ei osod mewn sefyllfa dros dro, cyn symud ymlaen at ofalwr maeth gyda mwy o brofiad, gobeithio, gyda'r cefndir penodol hwnnw mewn cof. Ond ni fyddai'r gofal a'r cymorth arbenigol ar gael ar unwaith o reidrwydd.

Mae Cymorth i Fenywod wedi cefnogi'r galwadau am dai diogel ar gyfer plant oherwydd ceir loteri cod post i blant mewn llawer o achosion, ac oherwydd bod y cymorth arbenigol a'r amgylchedd sydd ar gael i fenyw sy'n mynd i loches menywod yn eithriadol o bwysig. Dylai fod yr un amgylchedd cefnogol ac arbenigol ar gael i blentyn sy'n agored i niwed, hyd yn oed os mai opsiwn ar gyfer y tymor byr yn unig ydyw.

Fel y dywedais yn gynharach, cyflwynwyd y ddeiseb yn galw am dai plant yng Nghymru gan etholwr i mi yn Abertawe, Mayameen Meftahi, a gafodd ei cham-drin ac a redodd i ffwrdd o'i chartref ond cafodd ei dychwelyd i aelwyd a oedd yn ei cham-drin—dyna rywbeth nad yw hi byth eisiau ei weld yn digwydd i unrhyw un arall. Mae wedi galw am dai diogel ar gyfer plant oherwydd bod realiti pwysau'r trawma ar y plentyn sy'n wynebu ac yn rhoi gwybod am brofiadau mor ofnadwy â hyn yn wirioneddol enfawr—ni allwn fychanu'r profiad y bydd y plentyn hwnnw'n gorfod mynd drwyddo. A gânt eu credu? A fydd rhywun yn gwrando arnynt? A fyddant yn wynebu'r posibilrwydd o orfod dychwelyd adref? A fydd rhywun yn y teulu yn eu hargyhoeddi i dynnu'r honiad penodol hwnnw yn ôl? Rydym wedi ei weld yn digwydd. Rydym wedi'i weld yn y newyddion—rydym wedi gweld y straeon hyn ac nid ydym am eu gweld eto.

Mae opsiwn llochesau, lle gall plentyn gael cymorth i ymdrin â'r materion a'r penderfyniadau hyn, yn opsiwn gwerth ei archwilio. Gadewch inni beidio ag anghofio bod penderfyniadau mawr a phroses fawr iawn yn cael eu gorfodi ar ysgwyddau plant agored iawn i niwed. Rwy'n barod i wrando ar y Llywodraeth ac Aelodau eraill ar ymarferoldeb sefydlu opsiynau fel hyn, ac i ba raddau y gallai olygu cydweithio ar draws asiantaethau statudol a phartneriaid trydydd sector priodol. Caf fy nghalonogi gan eiriau comisiynydd plant Cymru y byddai'n croesawu ymgysylltiad ar y ffordd orau o fynd ati i sefydlu gofod diogel neu loches, a sut y gallai hynny weithio. Gwn fod gwaith ar y gweill ar hyn o bryd ar y model arbennig hwn yn Llundain—prosiect Lighthouse yw ei enw. Ond er bod yr adolygiad hwnnw ar y gweill, nid yw hynny yn ein hatal ni rhag ei fabwysiadu yma—mae wedi bod yn gweithio'n llwyddiannus yno hyd yma.

I orffen, buaswn yn annog y Llywodraeth yn gryf i gefnogi'r cynnig hwn heddiw fel rhan o gyfres ehangach o ffyrdd i ddiwygio'r system er gwell. Rydym yn gwybod bod hwn yn faes sensitif iawn, ond fe wyddom hefyd mai'r rhai sydd wedi cael eu cam-drin sydd yn y sefyllfa orau weithiau i ddweud wrthym beth ddylai ddigwydd, ac yn yr achos hwn, credaf fod hynny'n iawn.