Part of the debate – Senedd Cymru am 3:03 pm ar 7 Mai 2019.
Wel, 38 mlynedd yn ôl, roeddwn i'n cymryd rhan mewn thesis yn y brifysgol gyda dau fyfyriwr arall ar ddemocratiaeth ddiwydiannol, coeliwch neu beidio, ac yn edrych ar lawer o'r meysydd a'r arbrofion a'r cynigion hyn bryd hynny. Ond, yn y bôn, roeddem yn cydnabod bod sefydliad llwyddiannus yn gwrando ar ei gwsmeriaid, yn allanol ac yn fewnol fel ei gilydd, a bod sefydliad sy'n gwneud y mwyaf o'i gynhyrchiant a llwyddiant yn cydnabod y gweithwyr, yn rhoi cyfrifoldeb iddynt, yn cydnabod eu cryfderau, ond hefyd yn datblygu eu potensial—. Sut, o fewn hyn, felly, yr ydych chi'n bwriadu cydnabod yr angen ar draws pob sector, nid y sector preifat yn unig, i fanteisio i'r eithaf ar botensial rheoli perfformiad effeithiol? Yn rhy aml o lawer, rydym yn clywed, pan ddefnyddir y term hwn, am werthuso yn unig, yr hyn a ddylai fod yn giplun o flwyddyn yn unig ac nid yn gyfle i roi pregeth i'r gweithiwr, pryd y dylid rhoi llais i'r unigolyn drwy gydol y flwyddyn i gytuno ar ei anghenion, i gynnig ei syniadau ei hun a chytuno ar fodelau a chynlluniau gweithredu i fwrw ymlaen â hynny, gan gynnwys y sgiliau hyfforddi a'r ymgysylltiad sydd eu hangen er budd pawb? Unwaith eto, mae'n ymddangos bod hynny'n rhywbeth na allwn dynnu sylw ato yn yr adroddiad hyd yma.
Rydych chi'n dweud bod gwaith teg yn cyd-fynd â thraddodiadau hirsefydlog yng Nghymru o gydsafiad cymdeithasol a chydlyniant cymunedol. Ac, yn amlwg, mae'n siomedig mai gan Gymru, ddau ddegawd ar ôl datganoli, y mae'r ganran uchaf o weithwyr heb gontractau parhaol, y lefelau uchaf o ddiweithdra ac—unwaith eto—wrth gwrs, y lefelau isaf o gyflog ledled y DU.
Rydych chi'n dweud bod Llywodraeth Cymru wedi cyhoeddi'n glir na ddylid gwanhau'r hawliau cyflogaeth presennol wrth adael yr UE, ac rwyf innau, wrth gwrs, yn cytuno â chi yn hynny o beth. Pa ystyriaeth a roddwyd gennych i'r cytundeb tynnu'n ôl gwirioneddol rhwng Teyrnas Unedig Prydain Fawr a Gogledd Iwerddon a'r Undeb a'r Cyngor Ewropeaidd, lle cyfeirir, er enghraifft, at hawliau'r gweithiwr, yr hawl i beidio â gwahaniaethu yn ei erbyn ar sail cenedligrwydd, yr hawl i driniaeth gyfartal o ran amodau cyflogaeth a gwaith, a hawliau ar y cyd ac yn y blaen. Mae hefyd yn datgan y dylai'r Deyrnas Unedig sicrhau nad yw hawliau, mesurau diogelu na chyfle cyfartal yn cael eu lleihau, fel y cânt eu nodi yng nghytundeb 1998 a elwir yn 'Hawliau, Mesurau Diogelu a Chyfle Cyfartal', yn digwydd yn sgil tynnu'n ôl o'r undeb.
Y tu hwnt i hynny, yn eich datganiad, rydych yn cyfeirio at gydfargeinio a swyddogaeth hynny o ran twf economaidd. O edrych yn sydyn ar wefan Llywodraeth y DU: mae'n dweud y bydd angen ichi weithio gyda'r undebau i drafod newidiadau yn nhelerau ac amodau'r gweithwyr, ond pa drafodaethau yr ydych chi wedi eu cael neu y byddwch yn eu cael gyda chyflogwyr—y sector preifat, y trydydd sector a'r sector statudol—i edrych ar y goblygiadau posibl sydd gan wahanol fodelau o ddirwyn hyn i ben? Fel y gwyddoch chi, ar hyn o bryd, mae bargeinio yn y sector preifat yn cael ei wneud yn bennaf ar lefel y cwmni neu'r gweithle. Ond mae cytundebau ar draws y diwydiant neu gytundebau ar draws y sefydliad yn fwy cyffredin yn y sector cyhoeddus. Felly, sut fyddwch chi'n sicrhau bod llais cyflogwyr, yn ogystal â chynrychiolwyr gweithwyr, yn rhan o'r gwaith o gynyddu cyflogaeth a chynhyrchiant i'r eithaf a lleihau absenoldeb a throsiant gweithwyr wrth inni fwrw ymlaen â hyn?
Wrth gwrs, ar lefel y DU, comisiynodd Llywodraeth y DU adroddiad gan Matthew Taylor ar weithio modern i sicrhau bod hawliau cyflogeion yn cael eu diogelu a'u huwchraddio wrth i ni adael yr UE a bod marchnad lafur y DU yn llwyddiannus ac yn gystadleuol wrth iddi esblygu. Mae'r cynllun 'Gwaith Da' sy'n deillio o hynny yn rhan o strategaeth ddiwydiannol fodern Llywodraeth y DU ac mae'n cynnwys ac yn uwchraddio hawliau miliynau o weithwyr i sicrhau ein bod ni'n elwa ar waith teg a pharchus. Felly, pa asesiad a wnaeth Llywodraeth Cymru o gynllun 'Gwaith Da' Llywodraeth y DU a'r cyfleoedd y mae'n eu cynrychioli ar gyfer gwella marchnadoedd, amodau a thelerau cyflogeion yng Nghymru mewn meysydd y mae gan Lywodraeth Cymru gyfrifoldebau datganoledig amdanyn nhw? Pa gynlluniau a wnaeth Llywodraeth Cymru i addasu amcanion strategol busnes Cymru a Banc Datblygu Cymru o ran hyrwyddo bargeinio ar y cyd? Pa fesurau ymarferol a gymerodd Llywodraeth Cymru ei hun i gefnogi gwaith teg, neu'r cynllun 'Gwaith Da', o bosibl, gyda chyflogaeth yng Nghymru? Pa asesiad—yn olaf—a wnaeth Llywodraeth Cymru mewn cysylltiad â faint o arian cyhoeddus a gaiff ei ddefnyddio i fabwysiadu argymhellion yr adroddiad, er enghraifft, ei awgrym y dylai Llywodraeth Cymru barhau i fuddsoddi yng nghyswllt Cronfa Ddysgu Undebau Cymru, a hyrwyddo gwaith teg drwy fesurau eraill fel yr awgrymir, gan gynnwys datblygu strategaeth cyfathrebu a marchnata i greu ymwybyddiaeth eang o'r agenda? Diolch yn fawr.