Yr eitem nesaf o fusnes, felly, yw'r datganiad gan y Gweinidog Tai a Llywodraeth Leol ar adroddiad y Comisiwn Gwaith Teg. Dwi'n galw ar y Gweinidog i wneud ei datganiad, Julie James.  

Diolch, Llywydd. Ym mis Mawrth 2017, eglurodd Prif Weinidog Cymru ar y pryd ymrwymiad Llywodraeth Cymru i wneud Cymru yn wlad gwaith teg. Ers hynny, mae llawer iawn o waith adeiladol wedi cael ei wneud mewn partneriaeth gymdeithasol deirochrog rhwng y Llywodraeth a'n cydweithwyr mewn busnes ac undebau llafur i ddechrau gwireddu'r ymrwymiad hwnnw'n ymarferol.

Daeth y Dirprwy Lywydd (Ann Jones) i’r Gadair.

Rhoddais wybod i bawb ohonoch chi ym mis Gorffennaf y llynedd ein bod wedi penodi'r Comisiwn Gwaith Teg, dan gadeiryddiaeth Athro Linda Dickens, i ystyried a gweithio gyda'n partneriaid cymdeithasol i wneud argymhellion ar sut y gall Llywodraeth Cymru hyrwyddo ac annog gwaith teg yng Nghymru. Roeddem ni'n teimlo ei bod yn bwysig i'r comisiwn fod yn annibynnol ar y Llywodraeth er mwyn iddo fod yn wrthrychol ac yn ddiflewyn ar dafod. Cafodd yr adroddiad ei ddrafftio gan y Comisiwn, yn rhydd o fewnbwn golygyddol gan swyddogion Llywodraeth Cymru, a gofynnwyd i'r comisiwn adrodd erbyn mis Mawrth. Roedd y Prif Weinidog a minnau wrth ein boddau o gael yr adroddiad pan wnaethom ni gyfarfod â'r Comisiynwyr ddiwedd mis Mawrth, a phleser mawr yw cael cyhoeddi'r adroddiad hwnnw heddiw.

Dirprwy Lywydd, hoffwn gofnodi bod Llywodraeth Cymru yn diolch i'r Comisiwn am ei ymrwymiad i'r hyn sydd, yn amlwg, wedi bod yn ddarn trylwyr o waith dros nifer o fisoedd. Mae'n tystio i rinweddau'r Comisiwn ei fod nid yn unig wedi adrodd ar amser ond ei fod wedi cynhyrchu adroddiad rhagorol ac ystyriol. Fel y cydnabu'r Comisiwn yn ei adroddiad, mae Llywodraeth Cymru wedi ymrwymo i waith teg fel ffordd o greu economi sy'n gryfach, yn fwy cydnerth ac yn fwy cynhwysol.

Rwy'n cytuno â'r Comisiwn pan ddywed fod gwaith teg yn cyd-fynd â thraddodiadau sy'n hirsefydlog yng Nghymru, sef cydsafiad cymdeithasol a chydlyniant cymunedau. Mae'n hanfodol inni fynd i'r afael â'r heriau o ran anghydraddoldeb, tlodi a lles yr ydym yn eu hwynebu yng Nghymru yn yr unfed ganrif ar hugain. Rwyf i o'r farn fod y Comisiwn wedi datblygu argymhellion cyraeddadwy sy'n cynnig llwybr ymarferol i sicrhau'r gwaith teg hwnnw yng Nghymru. Mae'n adeiladu ar y seiliau cadarn yr ydym ni yn Llywodraeth Cymru wedi eu llunio eisoes, sy'n cynnwys y cod moesegol ar gaffael mewn cadwyni cyflenwi a'n contract economaidd, sy'n hyrwyddo gwaith teg a thwf cynhwysol.

Mae'r Comisiwn wedi gwneud cyfanswm o 48 o argymhellion mewn wyth maes ar gyfer eu gweithredu. Yn gyntaf, mae wedi ceisio mynegi pam mae angen clir inni anwesu, hyrwyddo a hybu gwaith teg ar draws pob sector yng Nghymru, y pryder cynyddol am ansawdd swyddi, y cynnydd mewn swyddi isel eu cyflog sy'n gofyn sgiliau isel ac o natur ansicr, a chanlyniadau hyn o ran cynhyrchiant isel, dyled, anghydraddoldeb a thlodi mewn gwaith. Mae'r Comisiwn wedi datblygu diffiniad o waith teg lle caiff gweithwyr eu gwobrwyo, eu clywed a'u cynrychioli'n deg, lle mae sicrwydd, ac y gallant ddod yn eu blaenau mewn amgylchedd sy'n iach a chynhwysol lle perchir hawliau. Bydd y diffiniad hwn nid yn unig yn helpu Llywodraeth Cymru i ddefnyddio ei holl ysgogiadau i hyrwyddo a hybu gwaith teg, ond bydd yn ystyrlon hefyd i gyflogwyr a gweithwyr.

Er ein bod yn cydnabod bod cyfyngiadau ar yr hyn y gall Llywodraeth Cymru ei wneud o fewn y setliad datganoli presennol, gofynnwyd i'r comisiwn ystyried y camau ychwanegol y gellid eu cymryd, gan gynnwys y potensial ar gyfer deddfwriaeth newydd. Mae'r Comisiwn wedi argymell sut y gallem ddefnyddio'r cymhwysedd sydd gennym i hybu gwaith teg, ac rwy'n falch ei fod wedi cymeradwyo'r ymrwymiad a wnaethom eisoes yn Llywodraeth Cymru i roi partneriaeth gymdeithasol ar sail statudol er mwyn gwreiddio partneriaeth gymdeithasol yn fwy cadarn.

Mae'r adroddiad wedi awgrymu mewn ffordd ddefnyddiol sut y gallem ddylanwadu ar y maes polisi hanfodol hwn mewn meysydd nad ydynt wedi eu datganoli, sy'n fater o bwys arbennig wrth inni adael yr Undeb Ewropeaidd. Mae Llywodraeth Cymru wedi bod yn glir, wrth adael yr UE, na ddylid gwanhau hawliau cyflogaeth presennol, y dylai cytundebau masnach newydd ddiogelu safonau cyflogaeth, ac y dylai deddfwriaeth cyflogaeth y DU yn y dyfodol fod yn gydradd â chyfraith gyflogaeth flaengar yr UE.

Y pedwerydd maes a ystyriwyd gan y Comisiwn oedd y defnydd o gymhellion economaidd i hyrwyddo gwaith teg. Mae eu cynigion yn cyd-fynd ag ethos cyfnewid iach yng nghontract economaidd Llywodraeth Cymru. Rydym eisoes yn gallu cyfeirio at nifer o enghreifftiau o fusnesau o bob lliw a llun yn gwneud cyfiawnder ag ystyr gwaith teg. Ac rwy'n falch o weld sut y mae'r Comisiwn yn ein helpu ni i ystyried sut y gellir ymestyn yr arfer hwnnw ledled Cymru gan ddefnyddio'r ysgogiadau sydd gennym ni.

Mae rhan 5 yr adroddiad yn ystyried pwysigrwydd undebau llafur a bargeinio ar y cyd ar gyfer gwaith teg yn yr economi. Mae tystiolaeth ymchwil y Comisiwn yn dangos yn gyson fod amcanion pwysig o ran gwaith teg yn cael eu gwasanaethu gan bresenoldeb undebau a chydfargeinio yn y gweithle. Mae'r Comisiwn yn mynegi bod presenoldeb undebau llafur yn bwysig wrth wreiddio, monitro a gorfodi safonau cyfreithiol mewn arferion yn y gweithlu ac wrth helpu i orfodi hawliau cyflogaeth yn effeithiol. Rydym yn cefnogi asesiad sylfaenol y Comisiwn fod undebau llafur a chydfargeinio yn cyfrannu at gynhyrchiant a thwf economaidd, tra bod gwendid neu absenoldeb undebau llafur yn cyfrannu at anghydraddoldeb.

Mae'r Comisiwn wedi ystyried hefyd sut y gallem gymryd camau i ennyn diddordeb, brwdfrydedd a chyfranogiad i'r agenda o ran gwaith teg yng Nghymru ac argymhellodd y camau y gallem eu cymryd i gynorthwyo a chefnogi cyflogwyr ewyllysgar i fod yn sefydliadau gwaith teg. Mae hwn yn bwynt pwysig iawn. Mae gwaith teg yn rhan hanfodol o economi fodern, gystadleuol ac nid oes dim ynddo i godi dychryn ar neb. Yn Llywodraeth Cymru, rydym yn barod i weithio ar y cyd gyda busnesau a sefydliadau o bob maint i ddatblygu economi fodern, gystadleuol a chynhyrchiol i'r unfed ganrif ar hugain.

Mae Rhan 7 yn adroddiad y Comisiwn yn edrych ar y gallu i fwrw ymlaen â'r gwaith yng Nghymru ac mae'n awgrymu y dylid gwella'r sefydliadau a'r mecanweithiau presennol a chreu mecanweithiau ychwanegol, ac mae wedi gwneud argymhellion ynglŷn â sut i  wneud hyn. Yn adran olaf yr adroddiad, mae'r Comisiwn yn ystyried sut y gallem wella a chasglu data i fesur cynnydd, y bydd angen i'n gwasanaeth gwybodaeth a dadansoddi eu hystyried yn fanwl.

Dirprwy Lywydd, nid wyf i'n bwriadu mynd ar ôl y manylder hwnnw heddiw, cyn inni roi ein hymateb ffurfiol, ar wahân i ddweud y bydd yr adroddiad hwn yn helpu i lywio ein syniadau ynglŷn â'r modd y byddwn ni'n defnyddio'r pwerau a'r dulliau sydd ar gael inni ar gyfer gwella cyfleoedd cyflogaeth yng Nghymru. Fel y nododd y Comisiwn, mae gwaith teg yn gofyn am weithredu y tu hwnt i gwmpas unrhyw bortffolio gan Weinidog unigol. Bydd Gweinidogion nawr yn trafod yr adroddiad, ei argymhellion a'i oblygiadau i feysydd eu portffolio gyda'u swyddogion i borthi'r ymateb ehangach gan Lywodraeth Cymru.

Er hynny, gallaf ddweud wrth yr Aelodau heddiw y bydd Llywodraeth Cymru yn derbyn y chwe argymhelliad blaenoriaethol a ddatblygwyd gan y Comisiwn. Maen nhw'n cyd-daro â'n hymrwymiad fel Llywodraeth i ysgogi gwaith teg. Yr argymhellion yw y daw holl Weinidogion a swyddogion Cymru i fod yn gyfrifol am waith teg; y bydd y diffiniad arfaethedig o waith teg yn cael ei fabwysiadu a'i ddefnyddio ar draws Llywodraeth Cymru ac wrth hyrwyddo gwaith teg; y bydd canfyddiadau'r Comisiwn yn cael eu defnyddio i lywio datblygiad y Ddeddf partneriaeth gymdeithasol arfaethedig a sut y gallai Llywodraeth Cymru hyrwyddo undebau llafur a chyd-fargeinio drwy ymgynghori â phartneriaid cymdeithasol a rhanddeiliaid; y caiff strwythur ei sefydlu ac y caiff ei ariannu'n ddigonol o fewn Llywodraeth Cymru i gydgysylltu a llywio gweithgareddau gwaith teg; ac y bydd Gweinidogion yn monitro sut mae gwaith teg yn cael ei ddatblygu yn eu hardaloedd nhw i lywio adroddiad blynyddol Llywodraeth Cymru ar waith teg yng Nghymru.

Mae'r Comisiwn wedi gwahodd ein partneriaid cymdeithasol i roi ymatebion ffurfiol. Byddwn yn rhoi ymateb Llywodraeth Cymru a fydd yn adlewyrchu eu barn nhw ym mis Mehefin. Ac, yn olaf, fel y dywedodd y Comisiwn, bydd ein partneriaid cymdeithasol yn allweddol wrth barhau ag agenda gwaith teg. Byddwn yn ymgynghori'n llawn â nhw ynglŷn â gweithredu argymhellion y Comisiwn ar sail deirochrog a byddwn yn cynnal cynhadledd gwaith teg ym mis Mehefin i ddatblygu dull y cytunir arno. Diolch.

Wel, 38 mlynedd yn ôl, roeddwn i'n cymryd rhan mewn thesis yn y brifysgol gyda dau fyfyriwr arall ar ddemocratiaeth ddiwydiannol, coeliwch neu beidio, ac yn edrych ar lawer o'r meysydd a'r arbrofion a'r cynigion hyn bryd hynny. Ond, yn y bôn, roeddem yn cydnabod bod sefydliad llwyddiannus yn gwrando ar ei gwsmeriaid, yn allanol ac yn fewnol fel ei gilydd, a bod sefydliad sy'n gwneud y mwyaf o'i gynhyrchiant a llwyddiant yn cydnabod y gweithwyr, yn rhoi cyfrifoldeb iddynt, yn cydnabod eu cryfderau, ond hefyd yn datblygu eu potensial—. Sut, o fewn hyn, felly, yr ydych chi'n bwriadu cydnabod yr angen ar draws pob sector, nid y sector preifat yn unig, i fanteisio i'r eithaf ar botensial rheoli perfformiad effeithiol? Yn rhy aml o lawer, rydym yn clywed, pan ddefnyddir y term hwn, am werthuso yn unig, yr hyn a ddylai fod yn giplun o flwyddyn yn unig ac nid yn gyfle i roi pregeth i'r gweithiwr, pryd y dylid rhoi llais i'r unigolyn drwy gydol y flwyddyn i gytuno ar ei anghenion, i gynnig ei syniadau ei hun a chytuno ar fodelau a chynlluniau gweithredu i fwrw ymlaen â hynny, gan gynnwys y sgiliau hyfforddi a'r ymgysylltiad sydd eu hangen er budd pawb? Unwaith eto, mae'n ymddangos bod hynny'n rhywbeth na allwn dynnu sylw ato yn yr adroddiad hyd yma.

Rydych chi'n dweud bod gwaith teg yn cyd-fynd â thraddodiadau hirsefydlog yng Nghymru o gydsafiad cymdeithasol a chydlyniant cymunedol. Ac, yn amlwg, mae'n siomedig mai gan Gymru, ddau ddegawd ar ôl datganoli, y mae'r ganran uchaf o weithwyr heb gontractau parhaol, y lefelau uchaf o ddiweithdra ac—unwaith eto—wrth gwrs, y lefelau isaf o gyflog ledled y DU.

Rydych chi'n dweud bod Llywodraeth Cymru wedi cyhoeddi'n glir na ddylid gwanhau'r hawliau cyflogaeth presennol wrth adael yr UE, ac rwyf innau, wrth gwrs, yn cytuno â chi yn hynny o beth. Pa ystyriaeth a roddwyd gennych i'r cytundeb tynnu'n ôl gwirioneddol rhwng Teyrnas Unedig Prydain Fawr a Gogledd Iwerddon a'r Undeb a'r Cyngor Ewropeaidd, lle cyfeirir, er enghraifft, at hawliau'r gweithiwr, yr hawl i beidio â gwahaniaethu yn ei erbyn ar sail cenedligrwydd, yr hawl i driniaeth gyfartal o ran amodau cyflogaeth a gwaith, a hawliau ar y cyd ac yn y blaen. Mae hefyd yn datgan y dylai'r Deyrnas Unedig sicrhau nad yw hawliau, mesurau diogelu na chyfle cyfartal yn cael eu lleihau, fel y cânt eu nodi yng nghytundeb 1998 a elwir yn 'Hawliau, Mesurau Diogelu a Chyfle Cyfartal', yn digwydd yn sgil tynnu'n ôl o'r undeb.

Y tu hwnt i hynny, yn eich datganiad, rydych yn cyfeirio at gydfargeinio a swyddogaeth hynny o ran twf economaidd. O edrych yn sydyn ar wefan Llywodraeth y DU: mae'n dweud y bydd angen ichi weithio gyda'r undebau i drafod newidiadau yn nhelerau ac amodau'r gweithwyr, ond pa drafodaethau yr ydych chi wedi eu cael neu y byddwch yn eu cael gyda chyflogwyr—y sector preifat, y trydydd sector a'r sector statudol—i edrych ar y goblygiadau posibl sydd gan wahanol fodelau o ddirwyn hyn i ben? Fel y gwyddoch chi, ar hyn o bryd, mae bargeinio yn y sector preifat yn cael ei wneud yn bennaf ar lefel y cwmni neu'r gweithle. Ond mae cytundebau ar draws y diwydiant neu gytundebau ar draws y sefydliad yn fwy cyffredin yn y sector cyhoeddus. Felly, sut fyddwch chi'n sicrhau bod llais cyflogwyr, yn ogystal â chynrychiolwyr gweithwyr, yn rhan o'r gwaith o gynyddu cyflogaeth a chynhyrchiant i'r eithaf a lleihau absenoldeb a throsiant gweithwyr wrth inni fwrw ymlaen â hyn?

Wrth gwrs, ar lefel y DU, comisiynodd Llywodraeth y DU adroddiad gan Matthew Taylor ar weithio modern i sicrhau bod hawliau cyflogeion yn cael eu diogelu a'u huwchraddio wrth i ni adael yr UE a bod marchnad lafur y DU yn llwyddiannus ac yn gystadleuol wrth iddi esblygu. Mae'r cynllun 'Gwaith Da' sy'n deillio o hynny yn rhan o strategaeth ddiwydiannol fodern Llywodraeth y DU ac mae'n cynnwys ac yn uwchraddio hawliau miliynau o weithwyr i sicrhau ein bod ni'n elwa ar waith teg a pharchus. Felly, pa asesiad a wnaeth Llywodraeth Cymru o gynllun 'Gwaith Da' Llywodraeth y DU a'r cyfleoedd y mae'n eu cynrychioli ar gyfer gwella marchnadoedd, amodau a thelerau cyflogeion yng Nghymru mewn meysydd y mae gan Lywodraeth Cymru gyfrifoldebau datganoledig amdanyn nhw? Pa gynlluniau a wnaeth Llywodraeth Cymru i addasu amcanion strategol busnes Cymru a Banc Datblygu Cymru o ran hyrwyddo bargeinio ar y cyd? Pa fesurau ymarferol a gymerodd Llywodraeth Cymru ei hun i gefnogi gwaith teg, neu'r cynllun 'Gwaith Da', o bosibl, gyda chyflogaeth yng Nghymru? Pa asesiad—yn olaf—a wnaeth Llywodraeth Cymru mewn cysylltiad â faint o arian cyhoeddus a gaiff ei ddefnyddio i fabwysiadu argymhellion yr adroddiad, er enghraifft, ei awgrym y dylai Llywodraeth Cymru barhau i fuddsoddi yng nghyswllt Cronfa Ddysgu Undebau Cymru, a hyrwyddo gwaith teg drwy fesurau eraill fel yr awgrymir, gan gynnwys datblygu strategaeth cyfathrebu a marchnata i greu ymwybyddiaeth eang o'r agenda? Diolch yn fawr.  

Rwy'n diolch i'r Aelod am y cyfraniad cynhwysfawr hwnnw. Rwy'n credu imi glywed hyd at 24 o gwestiynau i gyd. Nid wyf yn credu y gallaf ateb pob un ohonyn nhw heddiw. Efallai fy mod i'n anghywir, efallai fod yna 27—fe gollais i gyfrif ar un pwynt—ond, serch hynny, campwaith o ran rhai o'r materion a godwyd.

Yn anffodus, bydd yn rhaid imi siomi'r Aelod a phlesio'r Dirprwy Lywydd efallai drwy ddweud mai'r cyfan a wnawn ni heddiw, wrth gwrs, yw cyhoeddi adroddiad a derbyn cyrhaeddiad eang yr argymhellion. Mae llawer o'r manylion y cyfeiriodd yr Aelod atyn nhw wedi eu cynnwys yn rhannau mwy manwl yr adroddiad ac, fel y dywedais i, mae'r Comisiwn yn gofyn am ymatebion i'w adroddiad—ac efallai yr hoffai'r Aelod ystyried gwneud felly—gan bartneriaid cymdeithasol ac eraill ledled Cymru. Bydd y Llywodraeth yn ymateb tua diwedd mis Mehefin, ac yna byddwn yn cynnal cynhadledd gwaith teg i symud ymlaen â hyn gyda gweithgarwch tairochrog.

Rwy'n credu bod yr Aelod wedi tynnu sylw at gryn dipyn o bethau yr ydym ni'n cytuno arnyn nhw, ond efallai fod ei ogwydd ef ychydig yn wahanol i'r un sydd gennyf i. Roedd yr adroddiad, yn fy marn i, yn un cytbwys iawn. Cafodd groeso eang gan y cyflogwyr gyda'r un brwdfrydedd â'r undebau llafur. Felly, hoffwn fanteisio unwaith eto ar y cyfle hwn i ddiolch i'r Comisiwn am y gwaith gwirioneddol drylwyr a wnaeth. Hoffwn hefyd groesawu cyfraniad yr Aelod, a dweud, pe bai'n dymuno cyflwyno ymateb i'r cyfeiriad hwnnw, byddem yn hapus iawn i'w ystyried pan fyddwn yn ymateb yn ffurfiol maes o law.

A gaf i groesawu adroddiad y Gweinidog ar gyhoeddiad yr adroddiad gan y Comisiwn Gwaith Teg? Wrth gwrs, ar yr ochr hon, yma ar feinciau Plaid Cymru, fel y mynegwyd gennym yn weddol ddiweddar, mae gennym ffydd yn yr agenda gwaith teg oherwydd yr holl gefndir a amlinellwyd gan y Gweinidog yn ei datganiad—y pryder cynyddol am ansawdd swyddi, y twf mewn swyddi â chyflog isel, o sgiliau isel ac o natur ansicr, a chanlyniadau hynny o ran cynhyrchiant isel, dyledion, anghydraddoldeb a thlodi mewn gwaith.

Felly, hoffwn groesawu'r ffaith bod Llywodraeth Cymru yn bwrw ymlaen â hyn. Rwy'n croesawu'r ffaith yn arbennig y bydd y Llywodraeth nid yn unig yn ymgynghori â'r rhanddeiliaid perthnasol, gan ei bod yn allweddol i gael eu cydsyniad nhw yn hyn o beth, ond hefyd y ffaith y bydd hyn yn gyfrifoldeb ar holl Weinidogion Llywodraeth Cymru.

Nawr, yn amlwg, wrth symud ymlaen, ein gwaith ni ar yr ochr hon i'r Siambr yw sicrhau bod yr agenda gwaith teg yn cael ei gweithredu, a'i bod yn cael ystyriaeth gyson mewn deddfwriaeth a gaiff ei drafftio gan y Llywodraeth hon. Oherwydd, fel y gwelsom yn y gorffennol, ac fel y mynegodd cyn aelod o'r Cabinet mewn sesiwn o'r Pwyllgor Cyllid, gall Deddf Cenedlaethau'r Dyfodol gael ei hanwybyddu, ac mae hynny wedi digwydd, wrth ddrafftio cyllideb, dyweder, ac mewn darnau eraill o ddeddfwriaeth hefyd. Felly, a gaf i ofyn yn gyntaf i gyd i'r Gweinidog roi sicrwydd inni y rhoddir sylw dyledus i ddarpariaethau Deddf Cenedlaethau'r Dyfodol wrth inni symud ymlaen gyda'r agenda gwaith teg?

Yn ogystal â hynny, a gaf i ofyn: sut y caiff darpariaethau'r gwaith gan y Comisiwn gwaith teg eu hadlewyrchu mewn caffael cyhoeddus i'r dyfodol? Rydym wedi clywed, mae'n amlwg, fod llawer o waith yn cael ei wneud ar hyn o bryd, a phwysleisiodd y Gweinidog yr holl waith sy'n digwydd nawr sy'n cyd-fynd ag agenda'r Comisiwn gwaith teg. Ond beth fydd yn newid i'r dyfodol gan fod gennym adroddiad y Comisiwn Gwaith Teg—sut wnaiff hynny hwyluso unrhyw newid, yn enwedig o ran darpariaeth caffael cyhoeddus i'r dyfodol? Ac yn olaf, a gaf i gadarnhad o'r llinell amser pan gawn weld rhywfaint o'r agenda gwaith teg yn cael ei gweithredu mewn gwirionedd? Diolch yn fawr.  

Ie wir, diolch yn fawr am y pwyntiau hynny, Dai Lloyd. Rwy'n hapus iawn i gadarnhau ein bod yn bwriadu sicrhau gyda gofal mawr ein bod ni'n gwella Deddf llesiant cenedlaethau'r dyfodol pan fyddwn ni'n gwneud y gwaith hwn ac, yn wir, pan fyddwn ni'n gwneud gwaith  arall. Byddwch yn gwybod fy mod i, yn fy mhortffolio blaenorol, wedi bod yn allweddol o ran cael darn o waith ymchwil i wneud yn siŵr nad ydym, yn anfwriadol, yn gwanhau'r Ddeddf honno drwy ddeddfwriaeth ddilynol, ac rydym yn awyddus iawn i wneud yn siŵr ein bod ni'n dwyn hynny ymlaen i'r Ddeddf hon hefyd. Os bydd raid, bydd angen inni ddiwygio'r Ddeddf honno i'w chryfhau hi, ond bydd hynny'n rhan o'r ystyriaeth wrth fwrw ymlaen â'r Ddeddf partneriaeth gymdeithasol.

O ran caffael cyhoeddus, mae'r adroddiad yn gwneud rhai argymhellion manwl iawn ynghylch defnyddio arian cyhoeddus fel trosoledd i gael ymatebion o fathau arbennig. Bydd hynny'n un o'r pethau y byddwn ni'n eu hystyried yn ofalus iawn. Mae'r adroddiad eisoes wedi cael ei drafod gyda phartneriaid cymdeithasol ac yn y blaen, felly'r amserlen yw y byddwn ni'n ymateb ddiwedd mis Mehefin pan fydd yr holl bartneriaid cymdeithasol, ac unrhyw un arall sydd am wneud cyfraniad, wedi cael cyfle i wneud hynny. Mae honno'n amserlen dynn iawn mewn un ffordd, ond, ar un ystyr, rydym wedi datblygu hyn mewn partneriaeth gymdeithasol, ac felly mae hi'n amserlen y mae pobl yn hapus â hi ac yn hapus i fwrw ymlaen â hi. Bydd gennym gynhadledd wedyn ym mis Mehefin, a byddwn yn gwahodd ystod eang o randdeiliaid iddi, er mwyn ei llunio ar gyfer mynd yn ein blaenau.

Holl ddiben hyn, wrth gwrs, yw mynd â'r sector preifat, y sector cyhoeddus, yr undebau llafur a'r Llywodraeth, gan gynnwys pawb ohonom ni yma, ar hyd yr un llwybr tuag at ein nod cyffredin. Ac rwy'n credu ei bod yn amlwg fod yna nodau cyffredin yma. Y cwestiwn mawr fydd sut y gallwn ni gael y dylanwad mwyaf ar gyfer cyflawni'r nodau cyffredin hynny, ac rwy'n credu y byddwch chi, yn briodol felly, yn ein dal ni i gyfrif o ran pa mor gyflym y byddwn ni'n gwneud hynny.  

A gaf i'n gyntaf groesawu'r adroddiad amserol iawn hwn ac un cynhwysfawr iawn hefyd ar waith teg? Mewn cyfnod pan mai'r ddwy her fawr sydd gennym ni yn ein cymdeithas ac yn fyd-eang, mewn gwirionedd, yw'r argyfwng newid hinsawdd a'r angen i fynd i'r afael â hynny, ond hefyd y ffactor mawr arall o ansefydlogrwydd cymdeithasol, sef yr anghydraddoldeb o ran cyfoeth ac incwm—. Ac, yn y DU, mae 60 y cant o'r holl gyfoeth wedi cael ei etifeddu; ni chafodd ei ennill, ni chafodd ei greu, mae'n gyfoeth a etifeddwyd, ac rydym yn gwybod am ganlyniadau hynny. Rydym hefyd yn gwybod, flwyddyn ar ôl blwyddyn, am y 10 mlynedd diwethaf, fod incwm y 10 y cant tlotaf mewn cymdeithas wedi gostwng a bod incwm y 10 y cant uchaf wedi cynyddu. Y ffigurau ar gyfer 2018 yw bod y 10 y cant tlotaf wedi gostwng ychydig yn is na 2 y cant; a chynnydd o bron 5 y cant yn y pumed ran gyfoethocaf, ac mae hynny wedi bod yn duedd ledled Ewrop mewn gwirionedd, ac rwy'n credu bod hyn yn achosi ansefydlogrwydd.

Mae llawer o agweddau ar yr adroddiad hwn sy'n bwysig iawn. Rwy'n credu bod hyn yn ychwanegu cefnogaeth at ymrwymiad y Prif Weinidog i gyflwyno Deddf partneriaeth gymdeithasol amserol iawn, a bydd hynny'n rhoi sail statudol i bartneriaeth gymdeithasol rhwng undebau llafur, busnesau a Llywodraeth Cymru. Ond a gaf i dynnu sylw at un peth yr wyf i'n falch iawn ohono yn yr adroddiad? Mae'n cydnabod y cysylltiad rhwng bargeinio ar y cyd, aelodaeth o undebau llafur a thlodi. Ac rydym yn gweld hyn mewn gwirionedd ledled Ewrop. Mae'r Sefydliad Llafur Rhyngwladol wedi cyhoeddi gwybodaeth anhygoel o werthfawr yn ddiweddar, ac mewn gwirionedd mae'n dangos lle ceir bargeinio ar y cyd, lle mae gan bobl sy'n gweithio lais gwirioneddol o fewn yr hyn sy'n digwydd o fewn y diwydiant, o fewn cymdeithas, mae eu telerau a'u hamodau gwirioneddol yn well a hefyd y bwlch cyfoeth—nid ydyn nhw'n cael eu gosod yn erbyn ei gilydd ac yn gostwng yn raddol i'r lefel gyffredin isaf.

Ac a gaf i awgrymu bod yna dri maen prawf allweddol mewn Deddf partneriaeth gymdeithasol? Un yn amlwg yw rhoi sylfaen ddeddfwriaethol i'r bartneriaeth honno. Yr ail yw defnyddio ein caffaeliad o £5 biliwn i £6 biliwn y flwyddyn. Os yw cwmnïau yn awyddus i gael cyfran o'r arian cyhoeddus hwnnw, mae'n sicr nad yw'n afresymol inni sefydlu a gosod safonau gwaith moesegol. Oherwydd os oes un egwyddor sylfaenol y gallwn ni ei gwarantu yn y Cynulliad hwn, yng Nghymru, yn y DU a'r tu hwnt, dyma hi: os bydd rhywun yn gweithio'n galed mewn wythnos waith lawn, yna dylai fod ganddo'r hawl ddiymwad i fywoliaeth o safon weddol. Dyna ddylai'r safon ofynnol fod, ac mae'n ymddangos i mi mai defnyddio ein pŵer caffael i wneud hynny yw'r peth iawn i'w wneud. Ac yna'r pwynt sylfaenol sy'n dilyn o hynny—a'r rheswm am y Ddeddf—yw bod yn rhaid i fonitro a gorfodi ddigwydd. Rydym ni wedi gweld gweithredu'r isafswm cyflog yn cael ei ddiystyru, ac ni ddylem wneud y camgymeriad hwnnw. Felly, mae'n ymddangos i mi fod hynny'n bwysig iawn.

Felly, o ran y tri chwestiwn yr hoffwn eu gofyn i chi, mae un yn ymwneud ag amserlen bosibl ar gyfer cyflwyno'r Ddeddf partneriaeth gymdeithasol a addawyd. Yn ail, a ydych chi'n credu y gallai fod cyfle o fewn honno i ymgorffori rhywfaint o gonfensiwn y Sefydliad Llafur Rhyngwladol ar waith teg? Ac, yn drydydd, llinell amser o bosibl yng nghyswllt yr ymrwymiad hefyd—yr ymrwymiad gwerthfawr iawn—i weithredu adran 1 o Ddeddf Cydraddoldeb 2010, y mae'r Torïaid yn San Steffan wedi gwrthod ei gweithredu, ond a fyddai'n ein galluogi ni i gymryd camau pellach i hyrwyddo dyletswydd economaidd gymdeithasol yn ein cymdeithas.

Diolch i chi am y cyfraniad hwnnw. Rwy'n cytuno'n llwyr â'r pwyntiau yr ydych chi wedi eu gwneud. Mae'r adroddiad, rwy'n falch iawn o ddweud—ac rwyf i am achub ar y cyfle hwn i ddiolch i bob un o'r comisiynwyr gwaith teg, sef, Dirprwy Lywydd, yr Athro Linda Dickens MBE, athro Emeritws cysylltiadau diwydiannol ym Mhrifysgol Warwick; Sharanne Basham-Pyke, cyfarwyddwr ymgynghorol Shad Consultancy Ltd; Athro Edmund Heery, athro cysylltiadau cyflogaeth yn Ysgol Fusnes Caerdydd; a Sarah Veale CBE, a oedd yn bennaeth adran hawliau cydraddoldeb a chyflogaeth y TUC hyd nes iddi ymddeol yn 2015. Rwy'n credu eu bod nhw wedi gwneud darn aruthrol o waith mewn cyfnod byr iawn o amser. Roeddem wedi pennu cyfyngiadau mawr iawn o ran amser, gyda pheth anesmwythder, mae'n rhaid imi ddweud. Rwyf wrth fy modd gyda'r darn o waith y maen nhw wedi ei gynhyrchu, ond cafodd yr amserlen ei llywio gan ein hawydd i gael y Ddeddf yn ei lle a'i hamseru o fewn tymor y Cynulliad. Felly, dyna'r amserlen, i bob pwrpas.

Cynhyrchwyd y darn hwnnw o waith; darn da iawn o waith ydyw. Bydd ein hymateb swyddogol i hwnnw'n dod yn gyflym iawn, ac yna'r gynhadledd ym mis Mehefin i fwrw ymlaen â hyn yn y bartneriaeth gymdeithasol deirochrog—oherwydd dyna graidd y mater, wrth gwrs—gyda golwg ar gael Deddf ddrafft ar lawr y Cynulliad cyn gynted ag y mae hynny'n ymarferol bosibl ei reoli yn nhymor yr hydref nesaf. Bydd Mick Antoniw mor gyfarwydd â mi o leiaf, os nad yn fwy cyfarwydd, â pha mor bell y mae'n rhaid ichi ddod yn ôl o gyflwyniad Deddf er mwyn gallu cael y cyfarwyddyd yn iawn, felly mae amser yn hanfodol. Felly, rydym ni'n eiddgar i gael hynny i mewn.

Bydd y Ddeddf honno, yn fy marn i, yn rhoi pŵer i'r cod ymarfer caffael moesegol sydd gennym ni fel y bydd pobl yn cael eu gwobrwyo am gydymffurfio ag ef ac am ymuno ag ef, a bydd yn rhaid ystyried a oes unrhyw beth y gallwn ni ei wneud pan fydd pobl yn ei dorri ar ôl ymrwymo iddo ac yn y blaen. Rwy'n credu bod cyfres gyfan o bethau yn yr adroddiad—gwn fod yna gyfres gyfan o bethau yn yr adroddiad ynglŷn â sut y gallwn gynnwys cydfargeinio priodol ar draws haenau gweithredu yn ein heconomi, nid yn unig gyda chyflogwyr unigol ac yn y blaen. Bydd ef yn gwybod cymaint â hynny o leiaf, os nad yn well na mi, faint o fargeinio rhwng undebau llafur o'r math hwnnw a sbardunodd nid yn unig lefelau cyflog—oherwydd nid oes a wnelo hyn â lefelau cyflog yn unig; mae hyn yn ymwneud â lefelau cydraddoldeb a chyfranogiad yn y cynhyrchiant y mae eich llafur chi yn ei gynhyrchu. Mae'r adroddiad yn gryf iawn yn hynny o beth, yn fy marn i; roeddwn i'n falch iawn o ddarllen hynny.

Hoffwn i bwysleisio, ar hyn o bryd, nad yw hyn yn achosi unrhyw broblem i'n partneriaid cymdeithasol. Dyna pam y gallaf ddweud bod hyn yn gytûn ac yn bendant iawn yn unol â thraddodiadau Cymru; rwy'n falch iawn o hynny. Ac yna, o ran dyletswydd i'r Ddeddf Cydraddoldeb, rwy'n cytuno'n llwyr â'r hyn a ddywedodd ef. Bydd yn gwybod bod y Dirprwy Weinidog yn bwrw ymlaen â'r darn o waith ymchwil i'r ffordd orau o gwmpasu'r agenda hawliau o fewn ein deddfwriaeth, gan adeiladu ar Ddeddf llesiant cenedlaethau'r dyfodol a sicrhau ein bod yn gweithredu dyletswydd adran 1 yn y ffordd orau bosibl a sut y bydd hynny'n arwain tuag at y Ddeddf newydd hon yr ydym yn ei chynnig.

Hoffwn ddweud un peth terfynol yn unig am hyn: nid yw hyn yn ymwneud yn unig â chaffael, er bod gwariant caffael yn bwysig iawn ac yn cynrychioli biliynau o bunnoedd yn ein heconomi; mae hwn yn ymwneud â holl gyllid y Llywodraeth. Felly, byddwn yn ystyried pa gyfryngau y gallwn ni eu defnyddio i gael gwaith teg ledled yr economi yng Nghymru, gan ddefnyddio holl ddulliau ariannu'r Llywodraeth, ac maen nhw'n llawer mwy amlweddog na'r gwariant caffael yn unig.

Hoffwn i groesawu'r adroddiad gan y Comisiwn sydd, yn fy marn i, yn fanwl ac yn gynhwysfawr iawn, Gweinidog, ac mae'n amlwg ei fod yn mynd i'r afael â materion sy'n effeithio ar lawer iawn o bobl ledled Cymru. A dweud y gwir, fe wnes i gyfarfod â'r Comisiwn fel rhan o'r casglu tystiolaeth fel Cadeirydd y Pwyllgor Cydraddoldebau, Llywodraeth Leol a Chymunedau, ac roeddwn i'n falch iawn o'r ymrwymiad a ddangoswyd ganddyn nhw yn y cyfarfod hwnnw. Roedd ymrwymiad clir i lunio cynigion a fyddai'n ymarferol ac yn gwneud gwahaniaeth gwirioneddol, sef yr union beth yr oeddwn i'n dymuno ei weld. Ac, wrth gwrs, mae'r Pwyllgor yr wyf i'n ei gadeirio wedi cynnal ymchwiliadau sy'n berthnasol iawn, yn enwedig yr ymchwiliad i wneud cyflog isel yn beth llai cyffredin ledled Cymru, a hefyd ar rianta a chyflogaeth, 'Wrth eich Gwaith'. Mae'n braf iawn, unwaith eto, fod llawer o'r argymhellion a wnaed gennym ni yn cyd-daro â gwaith ac argymhellion y Comisiwn, ac rydym ni'n falch iawn o weld hynny.

Yn benodol, mae'r Comisiwn wedi gwneud argymhellion yn nodi cyflog byw gwirfoddol fel yr isafswm cyflog gwaelodol ar gyfer pob gwaith teg ac yn ceisio sefydlu isafswm oriau gwarantedig yn sefyllfa ddiofyn ar gyfer cyflogaeth. Roedd y ddau beth hyn yn argymhellion gan fy mhwyllgor cydraddoldebau i. Ac mae'n galonogol iawn eu bod nhw'n dweud na ddylai fod unrhyw gyfaddawd o ran nodweddion gwaith teg, gan dynnu sylw at y rhyngweithio rhwng lefelau cyflog a nifer a sicrhad oriau, sydd, yn fy marn i, yn wirioneddol bwysig ac, unwaith eto, yn rhywbeth yr ydym yn tynnu sylw ato yn 'Gwneud i'r economi weithio i bobl ar incwm isel'.

Gweinidog, o ran yr argymhellion a wnaed gennym yn y ddau adroddiad hynny, mae'r Llywodraeth wedi dweud nad oedd yn gallu rhoi ymatebion manwl tra'r oedd y Comisiwn gwaith teg yn ymgymryd â'i waith. Gan fod yr adroddiad wedi cael ei gyhoeddi erbyn hyn, a gaf i ofyn a fydd y Llywodraeth yn rhoi ymateb manylach nawr i'm Pwyllgor i o ran yr argymhellion perthnasol hynny. Argymhellion 18, 20, 21 a 22 yn 'Gwneud i'r economi weithio' oedd y rhain ac argymhellion 9, 12, 28 a 34 yn yr adroddiad ar rianta a chyflogaeth. Diolch.

Wel, rwy'n fwy na pharod i wneud yr ymrwymiad hwnnw, oherwydd dyna'n union a ddywedwyd gennym: roeddem eisiau gweld beth oedd gan y Comisiwn gwaith teg i'w ddweud. Wrth ddatblygu ein hymateb i adroddiad y Comisiwn gwaith teg ar bartneriaethau cymdeithasol, rwy'n falch iawn o wneud yr ymrwymiad i ymateb yn fanwl i adroddiad eich pwyllgor chi. Rydych chi'n llygad eich lle wrth dynnu sylw at y ffaith ei bod yn braf gweld y gyfatebiaeth o ddarllen y ddau. Rydym yn wir ar yr un dudalen, fel petai, ac felly rwy'n hapus iawn i wneud yr ymrwymiad hwnnw. Gallwn wneud yn siŵr ein bod ni'n ystyried yr holl dystiolaeth a ystyriwyd gan y Pwyllgor hefyd wrth ymlwybro tua'r gynhadledd ym mis Mehefin, yr wyf i'n gobeithio y byddwch chi'n gallu bod yn rhan ohoni.

Rydym yn llefaru ystrydebau yma, bron iawn. Mae'n hollol amlwg i mi, beth bynnag—ac yn wir, o'r hyn a ddywedodd Mark Isherwood, ar draws y Siambr, hyd yma—y dylech chi allu ennill digon o arian yn eich gweithle fel nad oes angen unrhyw fath o fudd gan y Llywodraeth arnoch chi, oherwydd fel arall, nid yw'r gwaith yr ydych yn ei wneud yn amlwg yn talu'n deg ac nid ydych chi'n debygol o fod mewn gweithle sy'n sicr. Nid yw hynny'n cyfrannu at unrhyw un o'r pethau yr ydym ni'n eu coleddu—cydlyniant teuluol neu gymunedol, twf economaidd, strwythurau gyrfa priodol mewn Llywodraeth ac yn y blaen. Ond hefyd, o safbwynt busnes, nid yw hynny'n cyfrannu at y ffaith eu bod nhw'n endid economaidd sy'n hyfyw ac sy'n debygol o dyfu. Os na allwch gynnig tâl teg i'ch gweithwyr, nid yw'n debygol y bydd gennych gynllun busnes da yn ei le a fydd yn caniatáu i'ch busnes dyfu'n iawn. Dwy ochr i'r un geiniog yw'r pethau hyn ac mae gwir angen inni allu helpu ein busnesau i gyrraedd y pwynt lle maen nhw'n gweld hynny.

Dyna pam yr wyf mor falch ein bod ni'n bwrw ymlaen â hyn mewn partneriaeth gymdeithasol. Ac mae ein partneriaid cymdeithasol yn derbyn hynny i raddau helaeth iawn. Felly, nid oes unrhyw anghytundeb wedi bod yn hyn o beth. Ac wrth inni ddatblygu ein hymateb manwl i'r argymhellion, nid wyf yn rhagweld unrhyw daro'n ôl yn sgil hynny. Mae angen inni dywys ein cyflogwyr gyda ni ar hyd y daith hon, fel y gallan nhw hefyd ddatblygu i fod y busnesau bywiog a hyfyw sydd eu hangen arnom i sicrhau bod gan ein gweithwyr swyddi diogel â thegwch economaidd.

Diolch yn fawr iawn, Gweinidog.