Diolch. Ddirprwy Lywydd, braint ar ran grŵp y Ceidwadwyr Cymreig yw agor y ddadl heddiw, a chodi i ddiogelu ein plant a hawliau pellach i gefnogi ein gofalwyr iau.

Mae'r cynnig sy'n cael ei drafod heddiw yn estyniad o'n gwaith blaenorol yma, a chyflwyno Deddf Gwasanaethau Cymdeithasol a Llesiant (Cymru) 2014, Deddf Anghenion Dysgu Ychwanegol a'r Tribiwnlys Addysg (Cymru) 2018 ac adolygiad Donaldson. Fodd bynnag, mae ein cynnig yn mynd hyd yn oed ymhellach, gan gynnig bod y mwy na 21,000 o oedolion ifanc sy'n ofalwyr yng Nghymru yn cael eu cydnabod yn swyddogol am eu haberth, eu gwaith caled a'u gofal amhrisiadwy i deulu a ffrindiau, a hefyd yn cael y cymorth ymarferol sydd ei angen arnynt er mwyn gofalu am eu hiechyd a'u hanghenion eu hunain a ffynnu mewn agweddau eraill ar eu bywydau. Mae hyn yn cynnwys rhoi cymorth ariannol i fyfyrwyr ifanc sy'n ofalwyr ac nid ydym yn petruso rhag cymeradwyo polisi a gyflwynwyd yn gynharach gan y grŵp hwn a fyddai'n rhoi £60 yr wythnos i fyfyrwyr a phrentisiaid ifanc sy'n ofalwyr. Mae'r argymhelliad hwn gan y Ceidwadwyr wedi'i anwybyddu dro ar ôl tro a hoffwn ailadrodd fy nghefnogaeth, a chefnogaeth y grŵp hwn, i'r mesur hwn.

O ganlyniad i ymchwil pellach i realiti bywydau gofalwyr ifanc, rydym yn fwy ymwybodol nag erioed o'r anawsterau anferth a chymhleth sy'n wynebu ein gofalwyr ifanc. Yn hollbwysig, mae ein hymchwil a'n hymgysylltiad â sefydliadau gofalwyr ifanc, fel Ymddiriedolaeth Gofalwyr Cymru ac Ymddiriedolaeth y Tywysog, wedi dangos bod angen fframweithiau cymorth pellach ar ofalwyr ifanc, a bod pob achos o ofalu a chefnogi aelod o'r teulu neu rywun annwyl arall yn wahanol.

Mae oedolion ifanc sy'n ofalwyr yn amrywio o rai 14 i 16 oed mewn ysgolion—er i mi glywed yn ddiweddar am ofalwr ifanc wyth mlwydd oed—yn ceisio ymdopi â'u hymrwymiadau TGAU a thyfu drwy'r glasoed, i rai 18 oed yn y chweched dosbarth; a phobl 20 oed mewn prifysgolion a 24 a 25 oed yn ceisio addasu i ofynion bywyd fel oedolion a bywyd gwaith. Er fy mod yn llwyr gydnabod y gall y llwybr hwn amrywio yn dibynnu ar yr unigolyn, cytunir yn gyffredinol fod oedolion ifanc sy'n ofalwyr yn llawer llai tebygol o fod mewn addysg, cyflogaeth neu hyfforddiant arall. Yn wir, yn ôl gofalwyr ifanc yng Nghymru, mae oedolion ifanc sy'n ofalwyr deirgwaith yn fwy tebygol o fod wedi cael eu categoreiddio fel pobl nad ydynt mewn addysg, cyflogaeth na hyfforddiant. Ategwyd hyn gan y Comisiwn Archwilio, a ddaeth i'r casgliad, mor gynnar â 2010, fod gofalwyr ifanc rhwng 16 a 18 oed ddwywaith yn fwy tebygol o fod wedi bod yn NEET ers dros chwe mis. Ac yn ôl ymchwil Ymddiriedolaeth Gofalwyr Cymru, 'Time to be Heard Wales', y cymhwyster mwyaf cyffredin ymhlith ymatebwyr yr arolwg oedd gradd D mewn TGAU. Eto i gyd, Ddirprwy Lywydd, mae'r rhwystrau a'r heriau addysgol hyn wedi'u nodi ar gamau cynharach ar y daith drwy'r ysgol.

Yn 2014, daeth Prifysgol Nottingham i'r casgliad yn eu hadroddiad, 'Time to be Heard: A Call for Recognition and Support for Young Adult Carers', fod chwarter y gofalwyr ifanc wedi sôn am brofiadau o fwlio a cham-drin yn yr ysgol oherwydd eu rôl a'u cyfrifoldebau gofal. O ystyried y llu o ffyrdd y gall rhywun weithredu fel gofalwr, gall rhai cyd-ddisgyblion weld sefyllfa rhieni neu frawd neu chwaer gofalwr fel rhywbeth i chwerthin yn ei gylch—gwyddom am enghreifftiau o hynny—gan wneud iddynt deimlo cywilydd ac embaras dwfn.

Yn yr un modd, gall plant ysgol gam-drin a bwlio gofalwr ifanc os ydynt yn gweld eu bod yn helpu rhywun arall anabl, neu oherwydd eu perfformiad academaidd gwael, trafferthion ariannol, aeddfedrwydd emosiynol a nodweddion personoliaeth sy'n ymddangos fel pe baent yn gwrthdaro yn erbyn rhai aelodau eraill o'r dosbarth. Ni ddylai oedolion ifanc sy'n ofalwyr gael eu stigmateiddio a bod yn destun bwlio, ac wrth fynd i'r afael â'r ystadegau ar berfformiad academaidd ac addysgol, rhaid i Lywodraeth Cymru gydnabod y dimensiynau cymdeithasol ac emosiynol sy'n dylanwadu ar y tueddiadau hyn a cheisio annog ysgolion a sefydliadau addysg bellach i ddatblygu ffyrdd ymarferol o gefnogi'r grŵp hwn sydd o dan anfantais ac yn agored i niwed.