5. A wnaiff y Gweinidog roi'r wybodaeth ddiweddaraf am ymdrechion Llywodraeth Cymru i wneud y dreth gyngor yn decach? OAQ53913

Fel y nodais yn fy natganiad ysgrifenedig ar 18 Mawrth, rydym yn parhau i wneud cynnydd gyda'n rhaglen waith i wneud y dreth gyngor yn decach. Rwy'n ddiolchgar i gydweithwyr llywodraeth leol a'n partneriaid eraill sy'n cefnogi'r gwaith pwysig hwn.

Gyda chynnydd diweddar yn y dreth gyngor mewn rhai ardaloedd awdurdodau lleol, rwy'n siŵr y caiff hynny ei groesawu gan lawer iawn o unigolion a'u teuluoedd sydd eisoes yn ei chael hi'n anodd yn ariannol. Mae cynllun gostyngiadau'r dreth gyngor yn darparu cymorth i bron i 300,000 o aelwydydd yng Nghymru gyda'u biliau treth gyngor. Mae eithrio rhai sy'n gadael gofal rhag gorfod talu'r dreth gyngor hyd at 25 oed yn darparu rhywfaint o gymorth pendant i rai o'r bobl fwyaf agored i niwed ar yr adeg fwyaf bregus yn eu bywydau. Bydd y cyngor sy'n cael ei ddatblygu yn gymorth mawr i'r rheini sy'n gymwys wrth gwrs. Weinidog, a wnewch chi roi diweddariad rheolaidd ar sut y mae'r nifer sy'n manteisio ar y cynllun hwn a chynlluniau eraill yn datblygu, er mwyn sicrhau y gallwn helpu a chynorthwyo lle gallai fod angen hynny yn ein hardaloedd ein hunain?

Diolch yn fawr iawn am godi'r materion pwysig hyn. Cytunaf yn llwyr fod codi ymwybyddiaeth o'r gefnogaeth sydd ar gael yn gwbl hanfodol. Mae gennym gynllun cenedlaethol gostyngiadau'r dreth cyngor, fel y dywedodd Joyce Watson, ac mae hwnnw'n cynnal hawl aelwydydd incwm isel i gymorth. Mae Llywodraeth Cymru'n darparu £244 miliwn i leihau'r biliau treth gyngor i rai o'r aelwydydd ledled Cymru sy'n ei chael hi’n fwyaf anodd. Mae ein penderfyniad i gynnal yr hawliau llawn hynny'n sicrhau bod oddeutu 300,000 o aelwydydd agored i niwed ac aelwydydd incwm isel yng Nghymru yn parhau i gael eu diogelu rhag cynnydd yn eu biliau treth gyngor, ac wrth gwrs, ni fydd oddeutu 220,000 o’r aelwydydd hynny'n talu unrhyw beth o gwbl. Roeddwn wrth fy modd ein bod wedi gallu sicrhau nad yw'r dreth gyngor bellach yn cael ei chodi ar bobl sy'n gadael gofal hyd at 25 oed, ac rwy'n falch iawn gyda’r arweinyddiaeth a ddangoswyd gan awdurdodau lleol wrth benderfynu gwneud hyn ar sail wirfoddol, gan eu bod yn gweld y gwerth y gallai hynny ei gynnig. Ond rwy’n fwy na pharod i roi unrhyw ddiweddariadau a allaf o ran sicrhau bod pobl yn cael y cymorth y mae ganddynt hawl i’w gael.

Yn ddiamau, mae system y dreth gyngor yn un drom. Ym maniffesto Cynulliad diwethaf Plaid Cymru, fe gynigiom ni ddiwygio'r system, a fyddai wedi arbed hyd at £400 y flwyddyn i'r rheini sydd ar fandiau isaf y dreth gyngor, a byddai'r polisi wedi golygu y byddai unrhyw un sy'n byw mewn eiddo ym mand A i D yn talu llai. Byddai’r enghraifft hon o ailddosbarthu cyfoeth wedi cael ei hariannu gan y rheini sy'n byw yn yr eiddo drytaf. Yng ngoleuni'r ffigurau damniol diweddaraf ar dlodi plant yng Nghymru, sy'n dangos mai ni yw'r unig genedl yn y DU lle gwelwyd cynnydd mewn tlodi plant yn y flwyddyn ddiwethaf, onid ydych yn cytuno ei bod yn bryd rhoi’r gorau i siarad am ddiwygio’r dreth gyngor a bod angen rhoi camau ar waith ar unwaith mewn perthynas ag ailddosbarthu cyfoeth?

Tynnaf sylw'r Aelod at y ffaith mai ychydig iawn o eiddo sydd yn y band uchaf, band I, mewn gwirionedd—felly 5,400 yn unig ohonynt ledled Cymru gyfan—ac mae'r rheini wedi'u gwasgaru’n anwastad, felly ychydig o fuddion yn unig a fyddai'n deillio o greu band uwch ychwanegol neu dreth plastai, neu ryw fath o dreth ychwanegol ar yr eiddo hwnnw heb newidiadau i'r system ehangach. Felly, rydym yn edrych ar y system ehangach.

Ym mis Hydref, fe gyhoeddom ni ddiweddariad manwl ar ddiwygiadau i drethi lleol a chyllid llywodraeth leol yng Nghymru, ac rwy'n bwriadu cyhoeddi diweddariad pellach ar hyn yn yr hydref. Ond rydym yn archwilio opsiynau ar gyfer diwygio trethi lleol yn y tymor canolig i'r tymor hwy er mwyn sicrhau eu bod wedi'u cynllunio yn y ffordd orau i ddiwallu anghenion pobl Cymru. Ac yn amlwg, byddwn yn awyddus i fabwysiadu ymagwedd flaengar a theg a thryloyw tuag at drethu lleol, sy'n darparu cyllid ar gyfer gwasanaethau lleol.

Felly, i roi blas i chi o'r math o waith rydym yn ei wneud, rydym yn cyflawni prosiect ymchwil sylweddol gan ddefnyddio arbenigedd allanol i ddeall effaith credyd cynhwysol ar gynllun gostyngiadau'r dreth gyngor, patrymau dyledion ac ôl-ddyledion rhent yng Nghymru, ac mae'r ymchwil hwn yn hanfodol ar gyfer llywio ein deddfwriaeth sy'n cefnogi talwyr y dreth gyngor yn y blynyddoedd i ddod. Mae'r Sefydliad Astudiaethau Cyllid yn cynnal asesiad manwl o'r effaith y gallai'r ymarfer ailbrisio ac ailfandio ei chael ar sylfaen drethu eiddo domestig Cymru, pe bai un yn cael ei gynnal, a thrwy hyn, bydd modd inni ddeall hyfywedd gwneud strwythur y band yn fwy blaengar. Ond yn sicr, ni allwn wneud hynny heb y math o wybodaeth a fyddai'n ein galluogi i wneud penderfyniadau gwybodus.