Eitem 5 yw'r datganiadau 90 eiliad a daw’r cyntaf yr wythnos hon gan Jayne Bryant.

Yr wythnos hon yw Wythnos Gweithredu Dementia—wythnos sy’n uno unigolion, gweithleoedd a chymunedau i weithredu a gwella bywydau pobl sy'n byw gyda dementia. Bob tri munud bydd rhywun yn datblygu dementia, a rhagwelir, erbyn 2055, y bydd dros 100,000 o bobl yng Nghymru'n byw gyda dementia. Ein cyfrifoldeb ni yw gwneud Cymru’n genedl sy'n deall dementia ac sy'n cynorthwyo pobl i fyw'n dda o fewn eu cymunedau cyhyd ag sy’n bosibl. 

Yn y cyfrifiadau diweddaraf, ceir bron i 150,000 o ffrindiau dementia ledled Cymru. Yn fy etholaeth i yng Ngorllewin Casnewydd, mae gwirfoddolwyr ymroddedig, fel Ray Morris, wedi cyflwyno'r hyfforddiant i gannoedd o bobl mewn ysgolion a cholegau ar draws y ddinas. Mae penderfyniad Ray i adeiladu cymunedau sy'n deall dementia yn ysbrydoliaeth. 

Y llynedd, atgoffais y Cynulliad ein bod wedi addunedu i ddod i ddeall dementia yn 2015, ac ar y pwynt hwn flwyddyn yn ôl, roedd 26 ohonom yn ffrindiau dementia. Rwy'n falch o ddweud bod 42 ohonom bellach wedi dod yn ffrindiau dementia. Fodd bynnag, nid yw hynny'n ddigon. Mae angen i'r 60 ohonom ddod yn ffrindiau dementia er mwyn i Gynulliad Cenedlaethol Cymru ddod yn Senedd gyntaf y byd sy’n deall dementia. Mae'n gyflym ac yn hawdd i'w wneud, ac eto mae ei effaith yn enfawr, ac yn cynyddu dealltwriaeth ac ymwybyddiaeth o ddementia. Fy her i i chi yw dod yn gyfaill dementia cyn gynted â phosibl os nad ydych wedi gwneud hynny. Gadewch i ni wneud y Cynulliad hwn yn un sy’n deall dementia.  

Diolch yn fawr. Leanne Wood.

Roeddwn wrth fy modd yn darganfod bod gwobr Pennaeth y Flwyddyn Cymru eleni wedi’i hennill gan bennaeth o'r Rhondda. Rhian Morgan Ellis o Ysgol Gyfun Cymer Rhondda a enillodd y wobr, ac yn fy marn hi, mae’n mwy na’i haeddu. 

Cafodd Rhian ei magu ym Mhont-y-gwaith a Phen-rhys yn y Rhondda. Rhagorodd yn Ysgol Gyfun Rhydfelen, ac yn ddiweddarach graddiodd o Brifysgol Aberystwyth. Bu'n dysgu yn Llanhari, cyn ymuno ag Ysgol Gyfun Cwm Rhondda, lle bu'n dysgu am y tri degawd diwethaf. Yn ystod y cyfnod hwnnw, dringodd y rhengoedd a daeth yn bennaeth ar adeg anodd iawn i’r ysgol, ac mae ei dylanwad fel pennaeth wedi trawsnewid yr ysgol. Nid yn unig ei bod hi'n hyrwyddwr mawr dros ragoriaeth mewn addysg, mae hi hefyd yn hyrwyddwr mawr dros y Gymraeg. Rydym yn ffodus i’w chael yn y Rhondda ac yn Ysgol Gyfun Cymer Rhondda, fel y mae llawer o'i disgyblion yn y gorffennol wedi nodi wrth ddweud llongyfarchiadau wrthi. 

Nid oes unrhyw amheuaeth na fyddai Rhian yn dweud na fyddai ei gwobr wedi bod yn bosibl heb gymorth ei staff a gwaith caled ei disgyblion a’u rhieni. Dyma nodweddion pennaeth da. Mae codi'r rhai o’ch cwmpas yn elfen hanfodol o arweinyddiaeth ac mae Rhian yn rhagori ar hyn. Fel rhiant i blentyn yn yr ysgol honno, ond hefyd ar ran y Rhondda a’r cyn-ddisgyblion i gyd, hoffwn ddweud: diolch am bopeth, Rhian.

Diolch. Rhun ap Iorwerth.

Diolch. Dwi'n falch o gael tynnu sylw at reid feic elusennol ryfeddol sydd yn tynnu at ei therfyn, ac i longyfarch y tri o'n etholwyr i sydd wedi bod yn seiclo'n ddiwyd ers diwedd mis Mawrth.

Aeth Andy Fowell, Steve MacVicar a Roger Thomas ar gefn eu beiciau yn Istanbwl ar 28 Mawrth, ac ers hynny maent wedi bod yn beicio 65 milltir y dydd ar gyfartaledd, 5,500 milltir i gyd, drwy bedair cadwyn o fynyddoedd ar yr hyn a elwir yn lwybr beicio’r llen haearn. Nawr, mae'r daith yn gorffen yng Nghaergybi yfory. Roeddwn wedi gobeithio beicio'r rhan olaf gyda nhw. Mae busnes y Cynulliad yn golygu na fyddaf yn gallu gwneud hynny—[Torri ar draws.] Ond rwy'n falch o allu ymrwymo i’r weithred lawer llai egnïol o anfon y neges hon o gefnogaeth atynt.

Rwyf wedi gwneud ambell daith feicio i godi arian fy hun. Yn anffodus, diolch i Andy, Steve a Roger, nid yw fy nheithiau beicio 200 milltir o Ynys Môn i Gaerdydd yn ymddangos yn sylweddol bellach. Ond rwy'n gwybod fod codi arian at achosion da yn y ffordd hon yn gallu ffocysu’r meddwl a’r corff ar y dasg mewn ffordd drawiadol iawn.

Maent wedi codi dros £13,000 ar gyfer dwy elusen. Rwy'n gwybod y bydd Cymdeithas Clefyd Niwronau Motor yn eithriadol o ddiolchgar i chi, a bydd pawb ohonom sy’n cefnogi Hosbis Dewi Sant wrth ein boddau’n gweld cyfraniad mor sylweddol yn cael ei wneud, gan eu bod yn bwriadu agor canolfan newydd yng Nghaergybi.

Nawr, bydd y tri anturiaethwr yn croesi pont grog y Fenai o gwmpas un o’r gloch yfory, gan gyrraedd Caergybi tua phump o'r gloch. Felly, ewch amdani, ewch i’w cefnogi ar eu ffordd, chwiliwch am 'Asia to Anglesey' ar Facebook neu Just Giving i ychwanegu at eu cyfanswm. Ac ar ran pawb, diolch i chi—ac rwy'n gobeithio y byddwch chi'n mwynhau eich bath poeth hir iawn, iawn nos yfory. 

Diolch yn fawr iawn.