Part of the debate – Senedd Cymru am 5:45 pm ar 4 Mehefin 2019.
Diolch, Gweinidog, am eich datganiad y prynhawn yma, a thôn y datganiad yn benodol. Rwy'n cofio ymateb i un o'r datganiadau cynharach, a oedd yn sôn am 'reolwyr tir' a wnaeth, i raddau, ddileu'r gymuned ffermio, ac nid wyf yn credu mai dyna oedd bwriad y Gweinidog, ond mae'r iaith, yn sicr, yn y datganiad y prynhawn yma yn llawer mwy defnyddiol, byddwn yn awgrymu, i roi hyder i sector sy'n amlwg yn poeni am y dyfodol, gyda newid mor radical. Ac, mewn rhai ffyrdd, rwy'n credu bod gennych chi un o'r swyddi mwyaf cyffrous yn y Llywodraeth, wir, oherwydd bod gennych chi y gallu i lunio pecyn o fesurau a fydd yn diffinio cefn gwlad a'r economi wledig am genhedlaeth neu ddwy ac mae hynny'n gyfrifoldeb enfawr ond yn gyfle anferthol hefyd. Am y tro cyntaf mewn dros 45, 50 o flynyddoedd, byddwn ni'n gallu teilwra cefnogaeth amaethyddol a gwledig i anghenion a gofynion Cymru wrth inni gamu ymhellach i'r unfed ganrif ar hugain, ac mae hynny'n gyfle anferthol inni ei ystyried.
Un peth rwy'n credu, yn amlwg, sy'n anffodus yw'r ansicrwydd ynghylch y sefyllfa yr ydym ynddi ar hyn o bryd, ond mae'n ffaith, pe bai'r cytundeb wedi mynd drwodd yn San Steffan, y byddai llawer o'r ansicrwydd hwnnw wedi'i ddileu ac, yn amlwg, mae'n werth nodi bod yr undebau ffermio'n cefnogi'r cytundeb a gyflwynwyd, a gallem yn awr fod yn symud tuag at ymdrin â rhai o'r pryderon yr ydych chi wedi tynnu sylw atynt yn y datganiad hwn, ynghylch modelu, sy'n sylw nad yw'n annheg yn fy marn i. O ystyried y math hwn o newid dramatig mewn cefnogaeth—ac mae'r Gweinidog yn cyffwrdd â'r modelu y mae eisiau ei wneud—ydy hi'n gallu sôn am sut y bydd hi'n bwrw ymlaen â hynny? Rwy'n sylweddoli bod hynny'n anodd, heb wybod cwantwm yr arian sydd ar gael, a bydd hynny'n dibynnu ar yr adolygiad cynhwysfawr o wariant, ond mae'n rhaid bod rhywfaint o feddwl yn mynd rhagddo yn yr adran i ddeall sut y caiff yr effeithiau hyn eu hasesu a sut y bydd yr asesiadau effaith yr ydych chi'n sôn amdanyn nhw yn cael eu rhoi ar waith, oherwydd mae'n bwysig iawn pan fo newid mor sylfaenol i'r pecyn cymorth sydd ar gael i amaethyddiaeth yn digwydd eich bod chi'n deall yn gyfan gwbl yr hyn yr ydych yn bwriadu ei wneud.
Rwy'n credu bod dod â'r ddau gynllun o dan yr un to yn fuddiol, o bosibl, ond mae yna berygl gwirioneddol, os nad yw wedi ei ddyfeisio'n ofalus ac ar y cyd â'r sector, y bydd gennych chi gynllun sy'n ceisio bod yn bopeth i bawb ac yn methu â chyflawni unrhyw amcanion yr ydych wedi'u pennu. Ac felly, unwaith eto, byddwn yn gwerthfawrogi deall yr hyn a arweiniodd at eich penderfyniad ynghylch dod â'r ddau gynllun hynny i mewn i'r un maes, a gafodd ei gyhoeddi gennych chi y prynhawn yma, oherwydd yn eich datganiad cynharach, roeddech chi'n glir iawn eich bod eisiau creu'r ddwy ffrwd hon ac roedden nhw'n cystadlu i gyflwyno manteision gwahanol er lles y cyhoedd.
A'r pwynt arall yr ydych chi'n ei wneud yn y datganiad, sydd hefyd i'w groesawu y prynhawn yma, yw'r cysylltiad pwysig hwnnw rhwng bwyd a'r amgylchedd. Ni ddylem ni gystadlu yn erbyn y ddau. Mewn gwirionedd, mae'r ddau yn ategu ei gilydd, ac os caiff ei wneud yn gywir, yna mae'n amlwg y gall y ddwy agwedd elwa ar unrhyw gynllun a gyflwynir gennych chi. Rwy'n credu bod hynny'n ddatblygiad i'w groesawu yn yr hyn yr ydych wedi'i amlinellu yn eich datganiad y prynhawn yma.
Hoffwn ddeall hefyd bod y Prif Weinidog blaenorol, ac rwy'n credu fy mod yn gywir wrth ddweud bod y Prif Weinidog presennol, wedi nodi y bydd unrhyw arian a gaiff ei ddyrannu i gynlluniau cymorth gwledig a chymorth amaethyddol yn cael ei drosglwyddo i'ch adran chi os daw i lawr o Whitehall. Ai dyna bolisi cyfredol y Llywodraeth? Rwy'n sylweddoli mai tan 2021 yn unig y mae mandad y Llywodraeth hon yn parhau. Mae Llywodraeth bresennol y DU wedi ymrwymo tan 2022, ond yr wyf yn credu y byddai'n ddefnyddiol deall bod yr ymrwymiad hwnnw'n dal i fodoli a'i fod yn dal yn weithredol, o gofio, yn amlwg, am y cyfyngiadau y gallai hynny eu gosod os bydd arian yn mynd i adrannau eraill.
Hoffwn hefyd ddeall, yn y paragraff olaf ond un, am y gweithgor hwn—gallwch ei alw yr hyn y mynnwch—yr ydych chi'n mynd i'w greu i geisio dod â'r rhanddeiliaid at ei gilydd i wireddu'r cynigion o'r cam ymgynghori nesaf. Rwy'n credu mai'r geiriau y gwnaethoch chi eu defnyddio oedd 'cyd-gynllunio ein cynigion'. Nawr, mae hynny'n swnio'n dda iawn wedi'i ysgrifennu yma. Mae'n amlwg eich bod chi wedi rhoi ystyriaeth i hynny, ac mae gennyf ddiddordeb mawr mewn deall sut y byddai'r cyd-gynllun hwnnw'n cyflwyno'r cynigion hynny oherwydd rydym yn edrych ar ddyddiad yn 2021 i'r cynllun presennol i ddod i ben ac i'r cynllun newydd gael ei roi ar waith. Mae hynny, gyda phob ewyllys da yn y byd, tua 18 mis i ffwrdd yn unig. Mae gan yr adran lawer i'w wneud yn yr amserlen dynn honno. Felly, a allwch chi roi dealltwriaeth i ni o'r modd y gwneir y gwaith hwn, pryd fyddech chi'n gobeithio bod mewn sefyllfa i gyflwyno cynigion manwl, fel y gallwn ni ddeall yn union pan fydd y cynigion hynny'n cael eu rhoi ar waith y byddan nhw'n ddichonadwy, yn apelgar, yn bwysig, i ffermwyr ymrwymo iddyn nhw, ac yn anad dim y byddan nhw'n darparu'r sefydlogrwydd hwnnw yr ydych yn sôn amdano yn eich datganiad, sy'n bwysig i'r genhedlaeth bresennol o ffermwyr, ond sy'n bwysig i'r genhedlaeth nesaf o ffermwyr?