Part of the debate – Senedd Cymru am 5:31 pm ar 18 Mehefin 2019.
Wel, yr ateb syml iawn i'r cwestiwn olaf yw, 'ddim o gwbl.' Felly, yn y bôn, mae'n gydbwyllgor fel unrhyw un arall, heblaw ei fod yn gorff corfforaethol yn ei hawl ei hun. Y rheswm pam fod hynny'n bwysig yw ei fod yn golygu y gall gyflogi staff yn uniongyrchol a chael ei gyllideb ei hun, ac mae'n endid cyfreithiol yn ei hawl ei hun. Felly, pan fydd awdurdod yn dirprwyo ei swyddogaethau i gydbwyllgor sy'n cael ei alluogi yn y ffordd honno, mae'n golygu bod y dinesydd yn gwybod mai dyna'r corff sy'n gyfrifol am ei gyflawni ac os oeddech, er enghraifft, eisiau erlyn yr awdurdod hwnnw am beidio â darparu eich hawliau unigol, dyna fyddai'r corff corfforaethol y gallech chi arddel eich hawliau yn ei erbyn. Felly, sefyllfa llawer symlach na'r hyn sydd gennym ni eisoes.
Rwy'n rhannu teimladau Mike Hedges am lywodraeth leol. Rwyf innau hefyd yn gefnogwr mawr o lywodraeth leol. Bu ef a minnau yn gweithio gyda'n gilydd mewn un awdurdod lleol am amser hir iawn. Mae llywodraeth leol yn dda iawn am wneud y gorau o strwythurau a phrosesau gwael a pharhau i ddarparu ei gwasanaethau yn wyneb yr hyn a all fod yn rhwystrau diangen. Holl ddiben y gweithgor hwn yw dileu'r rhwystrau diangen hynny. Mae'n amlwg bod awdurdodau ledled Cymru yn cael effaith economaidd, y naill ar y llall. O ran addysg, er enghraifft, ymddengys bod ffin yr awdurdod lleol, i bob golwg, yn ffin haearnaidd ar gyfer dalgylchoedd rhai ysgolion, ac nid yw hynny'n gwneud unrhyw synnwyr o gwbl o ran sut olwg fyddai ar yr ysgol leol ac ati. Rydym ni wedi cael llawer o sgyrsiau gyda phobl. Mae Kirsty Williams a minnau wedi cael sawl sgwrs gyda phobl ynglŷn â chael agwedd fwy synhwyrol at gynllunio seilwaith yn ymwneud â datblygiadau tai newydd ac yn y blaen am yr union reswm hwnnw.
Un peth nad wyf yn cytuno â Mike Hedges arno yw mater y patrwm sengl. Byddwn yn siarad â'r awdurdodau am y tri maes y dymunwn ffurfio cydbwyllgor statudol ar eu cyfer ac, fel y dywedais, y rhain yw'r trefniadau trafnidiaeth ar y cyd, trefniadau'r cynllun strategol a datblygu economaidd/adeiladu tai cymdeithasol—y cronni tir, i bob pwrpas, er mwyn adeiladu tai cymdeithasol. Ond, fel arall, mae rhyddid i wneud hyn. Felly, gall yr awdurdodau lleol wneud pa drefniadau bynnag sydd eu hangen arnyn nhw, ond oherwydd ein bod yn gwneud hynny drwy'r gweithgor, mae'r gweithgor wedi gwneud map o'r hyn sy'n bodoli a'r hyn nad yw'n bodoli, ac nid yw'n gwneud synnwyr eu bod yn gorgyffwrdd. Felly, bydd awdurdodau lleol eu hunain yn feistri ar eu ffawd eu hunain yn hynny o beth. Dyma'r rhai fydd naill ai'n mynd yn rhan o drefniant o wahanol bwyllgorau sy'n gorgyffwrdd neu beidio. Ond nid yw'n ymddangos yn synhwyrol i mi y byddech yn gwneud pump lle byddai un yn gwneud y tro. Felly, credwn y byddant yn cael y sgwrs honno ymysg ei gilydd ac yn dod i'r casgliad hwnnw.
Felly, mae'n mynd law yn llaw â'r gyfundrefn berfformiad newydd, a fydd yn cymell gweithio rhanbarthol. Byddwn yn disgwyl i awdurdod lleol ystyried gweithio'n rhanbarthol wrth gynllunio ei wasanaethau, pam nad yw hynny'n anghenraid strategol a'r hyn y gallai elwa arnynt o ran effeithlonrwydd ac effeithiolrwydd wrth wneud hynny, ac yna byddwn yn ei gwneud hi'n ofynnol iddyn nhw ystyried y ffordd orau o gyflawni hynny. Ond ni fydd hi'n ofynnol sefydlu dull penodol; eu dewis nhw fydd hynny.