Hoffwn ddiolch i Siân am gyflwyno hyn heddiw. Mae deall a dysgu'r gwersi o'n hanes fel cenedl, fel cymuned ac fel unigolion, yn hynod o werthfawr, ac fel y dywedwyd, os nad ydym yn gwybod o ble y daethom, sut y gwyddom i ble rydym yn mynd?  

Mae Cymru'n wlad sydd â hanes cyfoethog ac amrywiol, ond nid yw hynny'n golygu y dylem edrych i mewn ar ein hunain yn unig. Mae hanes y byd yn anhygoel o bwysig ac mae Cymru wedi bod yn ddylanwadwr allweddol, boed hynny yn ein rôl yn y chwyldro diwydiannol neu lowyr Cymru yn ymladd yn rhyfel cartref Sbaen. Fe ddylem ddefnyddio hyn gymaint ag y gallwn er mwyn astudio digwyddiadau'r byd drwy enghreifftiau Cymreig lleol. Gall canolbwyntio ar hanes lleol yn arbennig ei wneud yn fyw iawn.

Mae hynt a helynt yr Ymerodraeth Rufeinig bob amser yn ffefryn gyda phob oedran, ac mae'n bwnc sy'n cael llawer o sylw mewn ysgolion, a hynny'n briodol. Yn bersonol, fe wnaeth athro ysgol gynradd gwych ddod â'r peth yn fyw i mi a chynnau fy hoffter o hanes. Fodd bynnag, rhaid inni fanteisio ar y digwyddiadau a'r dylanwadau hanesyddol sydd wedi digwydd yma ar garreg ein drws. Mae ymweliad â'r amffitheatr yng Nghaerllion yn gyfle i gerdded o amgylch yr unig farics lleng Rufeinig sydd ar ôl i'w weld yn unman yn Ewrop. Mae Caerllion yn dyddio'n ôl i'r ganrif gyntaf OC, ac roedd yn un o ddim ond tair caer barhaol yn y Brydain Rufeinig. Mae gennym safleoedd Rhufeinig eraill, gan gynnwys Caer-went, Caerfyrddin a Chaernarfon.

Mae teilwra addysg hanes i ardaloedd lleol yn rhoi cyfle enfawr i ddisgyblion ymgysylltu go iawn â'r cwricwlwm. Yn yr unfed ganrif ar bymtheg a'r ail ganrif ar bymtheg, roedd preifatiriaid yn rhan allweddol o'r DU, yn datblygu ei statws yn y byd. Roedd y Capten Harri Morgan drwgenwog yn aelod o deulu Morgan Tŷ Tredegar. Mae gan lawer o enwau strydoedd yn yr ardal o gwmpas yr ystâd gysylltiadau â Jamaica a'i anturiaethau yn y Caribî, ond tybed faint o bobl leol sy'n gwybod beth yw arwyddocâd yr enwau hyn?  

Mae gan Gasnewydd hefyd le pwysig yn ein treftadaeth ddemocrataidd a seneddol, rhywbeth y dylem wneud y mwyaf ohono pan fydd disgyblion yn astudio'r pynciau hyn. Mae dilyn ôl traed y Siartwyr i Westy'r Westgate yn galluogi plant i ddychmygu'r union daith a wnaeth John Frost, Zephaniah Williams a'r deisebwyr eraill yn 1839. Mae trip i'r blwch post ar ffordd Rhisga y ceisiodd y swffragét, y Fonesig Rhondda, ei ffrwydro mewn protest, yn enghraifft arall o fan diriaethol i ymweld ag ef. Er bod llawer o bobl wedi mynd yn angof, mae'r tirnodau a'r llwybrau hyn yn gallu clymu pobl wrth le a gwneud hanes yn llawer mwy na phwnc mewn gwerslyfr.

Fel hen dref borthladd, Casnewydd, ar ôl Caerdydd, yw ail gymuned fwyaf amlddiwylliannol Cymru. Mae ganddi hanes balch, ond mae yna agweddau anodd hefyd y dylid eu dysgu yn ein hysgolion ac mae 2019 yn nodi canmlwyddiant y terfysgoedd hil yng Nghasnewydd. Dywedir bod 5,000 o bobl wedi cymryd rhan yn nherfysgoedd George Street, rhywbeth na fyddai'r rhan fwyaf o bobl Casnewydd yn ymwybodol ohono—terfysgoedd a ddechreuodd yng Nghasnewydd ac a ymledodd wedyn i Gaerdydd a thrwy rannau eraill o'r DU. Eleni, soniodd prosiect hanes y doc a'r Bigger Picture, mewn cysylltiad ag Ysgol Gynradd Pilgwenlli, am yr hyn a ddigwyddodd a'r cysylltiadau cymunedol cryf sydd gennym heddiw.  

Dim ond rhai enghreifftiau o fy rhan i o Gymru yw'r rhain, ac mae llawer mwy ar gael ar hyd a lled Cymru, a rhaid inni ddysgu a rhannu ein treftadaeth. Mae hanes yn rhoi ymdeimlad o gysylltiad â lle, amser a chymuned i ni, ac mae athrawon angen y gefnogaeth a'r rhyddid i archwilio ffyrdd o ennyn diddordeb pob plentyn yn hanes Cymru. Os na addysgwn ein hanes, sut y gallwn ddisgwyl iddynt ddysgu ohono?