Gwnaf i ddelio â'r gwelliannau wrth grynhoi, os gallaf i, ond gaf i ddechrau gan symud y cynnig a dechrau ystyried sut y gallem helpu ein busnesau bach i dderbyn manteision dwyieithrwydd, gan edrych ar bwyntiau 2 a 5? Rydym dair blynedd i mewn i strategaeth y Llywodraeth erbyn hyn, a dywed y Llywodraeth ei bod ar y trywydd iawn i gyrraedd ei tharged addysg blynyddoedd cynnar erbyn 2021, ond mae hi'n dawel iawn am bob targed arall.

Gan ystyried y mater o weithio gydag oedolion mewn gwaith heddiw, mae'r gwaith a wnaed gan y Ganolfan Genedlaethol Dysgu Cymraeg wedi bod yn bennaf gyda'r sector cyhoeddus. Mae'r comisiynydd blaenorol wedi cael rhywfaint o lwyddiant wrth newid diwylliant a darpariaeth busnesau preifat mwy, ac mae hynny’n haeddu cydnabyddiaeth, ond wnaeth ei braich ddim ymestyn i gwmnïau llai. Mae mentrau iaith yn wahanol iawn yn eu sgiliau, cyllid, profiad ac uchelgais, ond dyw hi ddim yn hawdd mesur eu llwyddiant wrth greu mwy o gyfleoedd i bobl ddefnyddio a datblygu eu sgiliau Cymraeg yn y gweithle yn ogystal ag yn y gymuned.

Dwi ddim wedi fy argyhoeddi bod pob peth, unrhyw beth efallai, y mae Llywodraeth Cymru wedi'i ariannu neu ei gefnogi wedi gwneud unrhyw ddatblygiad sylweddol a hirbarhaol wrth berswadio ein busnesau llai o fanteision dwyieithrwydd. Mae yna ymchwil i ategu'r honiad bod cynnig dwyieithog, gweithle dwyieithog, yn fuddiol, ond sut mae hynny'n cael ei rannu gyda'n siambrau masnach, y Ffederasiwn Busnesau Bach, y CBI a'r sefydliadau aelodaeth eraill, er enghraifft—cyrff sydd ddim yn llawn o benodedigion y Llywodraeth neu siaradwyr Cymraeg iaith gyntaf?

Mae gan reolwyr busnesau llai ewyllys da tuag at yr iaith Gymraeg, ond mae angen cymhelliad arnynt i weithredu ar ei defnyddio. Gallai hynny fod yn alw gan staff neu gwsmeriaid, gallai fod yn ariannol uniongyrchol, gallai fod yn ddeddfwriaethol, ac mae angen inni fod yn ofalus iawn yno, fel y mae'r cynnig yn ei awgrymu, neu gallai newid llais eiriolaeth. Mae'n rhaid i fi ddweud nad yw llais yr establishment Cymraeg iaith gyntaf o reidrwydd yn llais sy'n mynd i berswadio cwmnïau llai i wrando ar y dadleuon o blaid croesawu dwyieithrwydd—'Rwy'n siŵr bydd y syniad yn dda, ond i bobl eraill'—oni bai eu bod nhw'n gallu gweld y budd sydd o werth iddyn nhw.

Mae angen, yn fy marn i, i fusnes siarad yn uniongyrchol â busnes. Dyna pam rydym ni am weld hyrwyddwyr iaith y tu fewn i'r byd busnes: co-production, trosi; dysgwyr sy'n gwybod pa mor anodd yw hi i fwrw ymlaen gyda’r iaith ac sy'n deall y llinell waelod hefyd. Efallai y bydd gennym boblogaeth fwy dwyieithog ymhen 20 mlynedd, ond mae'n rhaid inni feddwl am y gweithle a gweithlu a chwsmeriaid heddiw hefyd. Mae gan eich 14 o swyddogion frwydr ar i fyny, Weinidog, os nad ydynt yn fewnweledwyr, ac mae'n drueni eich bod wedi diystyru hyn trwy ddileu'r rhan hon y cynnig. Mae’n debyg, wrth ddileu pwyntiau 3 a 4 hefyd, nad ydych chi'n barod i gael eich craffu ar eich cynnydd, chwaith. Does dim ots faint o swyddogion busnes sydd gennych neu faint o sefydliadau cymunedol yr ydych yn eu cefnogi os nad yw defnyddio'r Gymraeg yn tyfu fel profiad y gweithle, neu os nad ydym yn darbwyllo busnesau o'i botensial fel USP. Ond, ar ôl eich gwelliant, mae'n amlwg nad ydych chi am inni ofyn cwestiynau ichi am hynny o gwbl.

I orffen, diben pwynt 6. Rydym yn aml yn pasio cyfraith yn y lle hwn sy’n creu hawliau a dyletswyddau heb unrhyw rhwymedi am ddiffyg cydymffurfio. Ond, yn anarferol, wnaethom ni ddim hynny gyda Chomisiynydd y Gymraeg. Rhoesom bwerau ymchwilio a gorfodi iddi pan na ddefnyddir safonau a thorrir hawliau. Ond does dim ateb o'r fath os torrir hawliau rhywun di-Gymraeg. Os bydd safonau'r Gymraeg yn cael eu cymhwyso'n anghymesur fel bod y gweithredoedd hynny yn eithrio rhywun nad yw'n siarad Cymraeg rhag cael cyfle, nid yw'r person hwnnw ond yn gallu troi at y llysoedd. Rydym i gyd wedi clywed cwynion lle mae rhai hysbysebion swyddi, er enghraifft, yn y sector cyhoeddus ddim yn gofyn am lefel benodol o Gymraeg pan ddylent, ac, wrth gwrs, mae pawb yn gallu mynd at y comisiynydd yn y sefyllfa yna, ond mae potensial yna yn y ffordd arall hefyd. Felly, gofynnaf i Aelodau jest i feddwl am sut y gallem drin y ddwy sefyllfa'n deg o ran rhwymedi pan ddylid trin y ddwy iaith ar y sail eu bod yn gyfartal. Dyw ein hawgrymiad ni ddim yn tanseilio hawliau siaradwyr Cymraeg. Os ŷch chi am ddweud nad mater i gomisiynydd yw hyn, ffein, ond dywedwch beth yw'ch syniad chi, a chreu rhwymedi cyfartal o safbwynt gwahaniaethu anymwybodol.

Y rheswm rwyf wedi codi hyn yn y ddadl hon yw hyn: gall y gweithle fod yn lle perffaith i ddatblygu a defnyddio sgiliau Cymraeg. Edrychwch ar Aelodau fan hyn, er enghraifft, yn y Siambr sydd ddim wedi defnyddio'r Gymraeg erioed o'r blaen, yn arbennig yn y gweithle. Edrychwch ar staff y Cynulliad. Hoffwn i weld cyflogwyr yn meddwl tipyn bach yn fwy am gyfleoedd i ddysgwyr uchelgeisiol, ymroddgar yn ogystal â siaradwr rhugl pan fyddan nhw’n ystyried hysbysebion swyddi, achos os collwn ni ffydd y dysgwyr, fe gollwn ni’r Gymraeg.