4. Pa gamau pellach y bydd Llywodraeth Cymru yn eu cymryd i fynd i'r afael ag anghydraddoldeb iechyd yng Nghymru? OAQ54163

Un o uchelgeisiau canolog y Llywodraeth hon yw bod pawb yng Nghymru yn cael cyfle teg i fyw bywyd iach, waeth beth yw eu cefndir neu ble maent yn byw. Byddwn yn parhau i fabwysiadu dull Llywodraeth gyfan o fynd i'r afael ag achosion sylfaenol anghydraddoldebau iechyd.

Weinidog, un mater pwysig y mae'n rhaid inni wneud cynnydd pellach arno yw nifer y rhai sy'n smygu yng Nghymru. Diolch byth, rydym wedi gwneud cynnydd sylweddol, ond fel arfer, mae mwy o waith i'w wneud, ac mae'n arbennig o berthnasol, rwy'n credu, i rai o'n cymunedau mwyaf difreintiedig. Dangosodd yr arolwg diweddar o iechyd a lles myfyrwyr yng Nghymru fod 9 y cant o ddisgyblion ysgol blwyddyn 11, pobl ifanc 15 i 16 oed, yn smygu'n rheolaidd, ac mae hynny wedi aros fwy neu lai'n statig ers 2013-14. Ac yn yr ardaloedd lleiaf cefnog, yn ystod y pedair blynedd diwethaf, mae'r nifer sy'n smygu yn y grŵp oedran hwnnw wedi codi o 4 y cant i 6 y cant. Gwn fod ASH Cymru yn credu bod angen inni dargedu camau gweithredu'n fwy effeithiol yn ein cymunedau tlotach a mesur cynnydd ar y mesurau a dargedir yn rheolaidd. A gytunech mai dyna un rhan o'r ffordd ymlaen wrth ymdrin â'r materion pwysig hyn sy'n ymwneud ag anghydraddoldebau iechyd yng Nghymru?

Mae gennyf ddiddordeb gwirioneddol nid yn unig yn yr hyn y mae'r dystiolaeth yn ei ddweud wrthym, ond lle mae arloesedd yn ogystal i rannau o'n system gofal iechyd a'r canlyniadau a gawn a'r realiti fod anghydraddoldebau iechyd yn bodoli ym mron pob agwedd ar brofiad a chanlyniadau. Gwn fod gan ASH ddiddordeb arbennig mewn datblygu gwasanaethau sydd wedi'u hanelu at bobl ifanc ac sy'n effeithiol am gael pobl ifanc i gymryd rhan mewn rhaglenni rhoi'r gorau i smygu ond yn yr un modd, negeseuon am beidio â dechrau smygu yn y lle cyntaf. Gwn fod fy swyddogion mewn cysylltiad rheolaidd ag ASH Cymru. Ac fel y dywedais, rwyf bob amser yn ymddiddori yn y sail dystiolaeth y maent yn ei datblygu, ac yn achos rhai o'u hymyriadau, rydym wedi rhoi cymorth i rai o'r rheini yn y gorffennol, ond bydd yn rhaid i hyn fod yn faes gweithgarwch sylweddol, oherwydd yn ogystal ag annog pobl i roi'r gorau i smygu, y ffordd orau wrth gwrs yw inni beidio â dechrau smygu yn y lle cyntaf. Mae gwersi bywyd ac agweddau a geir cyn i bobl adael yr ysgol yn rhan bwysig iawn o hynny.

Weinidog, yng Nghymru, ynghyd â gweddill y Deyrnas Unedig, mae anghydraddoldebau iechyd amlwg rhwng y rheini sy'n byw yn y cymunedau mwyaf difreintiedig a'r rheini sy'n byw yn yr ardaloedd mwyaf cefnog. Nid yw gordewdra ymhlith plant yn eithriad. Mae mwy na 28 y cant o blant sy'n byw yn yr ardaloedd mwyaf difreintiedig naill ai'n rhy drwm neu'n ordew o gymharu â llai na 21 y cant yn yr ardaloedd lleiaf difreintiedig. Mae dwywaith cymaint o'r plant sy'n byw ym Merthyr Tudful yn ordew o'u cymharu â'r rheini sy'n byw ym Mro Morgannwg. Gan fod mynd i'r afael â gordewdra ymhlith plant yn ymwneud â mwy na chylch gwaith yr adrannau iechyd, Weinidog, beth a wnewch i annog gweithredu ar y cyd ar draws y Llywodraeth i fynd i'r afael â'r broblem hon yng Nghymru?

Wel, mae hyn, wrth gwrs, yn rhywbeth yr ydym wrthi'n ei ystyried gyda'n strategaeth pwysau iach ledled Cymru, a sut y defnyddiwn y pwerau sydd gennym ar draws Llywodraeth Cymru ym mhob maes datganoledig i geisio gwneud gwahaniaeth go iawn—yr amgylchedd yr ydym yn byw ynddo, yr hysbysebu ac yn wir, yr hyn y gallwn ei wneud nid yn unig i wneud dewisiadau nad ydynt yn iach ynglŷn â bwyd a diod yn fwy anodd, ond i hyrwyddo dewisiadau mwy iach mewn modd cadarnhaol. A buaswn yn dweud, o ystyried yr adeg yr ydym yn byw drwyddi a'r ras am yr arweinyddiaeth nad wyf yn cymryd rhan ynddi sy'n digwydd ar hyn o bryd, mae un o'r ymgeiswyr yn awgrymu cael gwared ar y dreth siwgr. Nid wyf bob amser yn cytuno â'r hyn y mae'r Llywodraeth Geidwadol yn ei wneud—a'r rhan fwyaf o'r amser nid wyf yn cytuno â'r hyn y mae'n ei wneud—ond roeddwn yn meddwl bod cyflwyno'r dreth siwgr yn beth da i'w wneud. Nid wyf yn credu bod unrhyw dystiolaeth i gefnogi cael gwared ar y dreth siwgr fel peth da i'n helpu i fynd i'r afael â gordewdra ar draws y Deyrnas Unedig. A gobeithio y bydd yr Aelodau Ceidwadol sydd â phleidlais yn y ras am yr arweinyddiaeth yn ystyried hynny ac effaith unrhyw ddewisiadau eraill a gaiff eu gwneud yn y dyfodol, oherwydd caiff effaith wirioneddol ar ein teuluoedd a'n plant yma yng Nghymru ac nid yn unig mewn rhannau eraill o'r Deyrnas Unedig.